'Brussel mag best wat meer zelfvertrouwen hebben: het is een geweldige stad'

In de zomer publiceert BRUZZ elke maandag een uitgebreid interview met een Brusselaar die professioneel of privé een boeiend jaar achter de rug heeft, en tijdens de vakantie even de tijd neemt om te reflecteren. Deze week de Nederlandse Clara van de Wiel, die na vijf jaar als Europacorrespondent uit Brussel vertrekt. In Amsterdam zal ze de hoofdredactie van haar moederkrant NRC versterken. “Ik wist dat ik Brussel leuk zou vinden.”

Het is een van de laatste koffie-afspraken in Brussel voor Van de Wiel. Deze maand brengt ze nog een blitsbezoek aan Straatsburg en bereidt ze haar verhuis voor naar een Amsterdamse buitenwijk. In het stadscentrum wonen is daar, zelfs voor een toekomstig hoofdredacteur van een grote krant, bijna onbetaalbaar geworden. “Toch voor een gezin,” zegt Van de Wiel. “En ik ben ook maar adjunct-hoofdredacteur,” lacht ze. Over de hoge prijzen in Amsterdam zal ze nog een paar keer beginnen. Brussel is, volgens Van de Wiel, veel meer open-minded en divers. “Dat zal ik missen. Ik heb hier toch vijf jaar met veel plezier gewoond.”

Wat staat er nog op het programma deze laatste zomer?
Van de Wiel: Weinig, want in augustus komt de Europese wijk sowieso in een zomerslaap terecht. Ik kom heel graag op het Marie Jansonplein bij mij om de hoek, waar mijn zoontje graag in de fontein speelt, en koester ook het Ter Kamerenbos. Verder merk ik regelmatig op dat het weleens de laatste keer zou kunnen zijn dat ik ergens kom. Dat voelt een beetje raar.

Wat viel je op toen je toekwam?
Van de Wiel: Ik kende de stad niet super goed, maar had hier wel wat vrienden en wist dat ik Brussel leuk zou vinden na ongeveer vijftien jaar in Amsterdam te hebben gewoond. Dat is een heel gepolijste stad. Mooi, maar ook heel druk en fancy. Een stad voor rijke mensen. Dat is de afgelopen vijf jaar alleen maar verergerd. Amsterdam laat nog weinig te ontdekken over. In Brussel is dat net omgekeerd. Er zijn nog plekken met rafelranden. Uiteraard heeft dat negatieve kanten, maar je kan hier nog op avontuur gaan.

Je woont nu vlakbij de Hallepoort. Is daar soms niet te veel avontuur?
Van de Wiel: Het klopt dat de buurt duidelijk achteruitgaat en in erg korte tijd. Heel erg zonde. Het afgelopen anderhalf jaar zag je mensen buiten slapen in tentjes, er is een duidelijk crackprobleem en de laatste maanden kwamen daar ook nog schietpartijen bij. Als ik mijn tweejarige zoon naar bed breng en de gordijnen dichtdoe, zie ik buiten in de portiek aan mijn huis mensen drugs gebruiken. Een straat verder kan de sfeer al helemaal anders zijn. Dat is eigen aan Brussel.

Ik ben zelf natuurlijk ouder geworden. Het avontuurlijke dat ik leuk vond aan Brussel in 2019, toen ik nog rond het Flageyplein woonde, is nu niet meer het belangrijkste in mijn leven. Ik ben 36 en heb een gezin. Toch vind ik dat Brussel best wat meer zelfvertrouwen mag hebben. Het is een geweldige stad.

Waarom precies?
Van de Wiel: Omdat heel veel verschillende soorten mensen hier door elkaar kunnen wonen. Heel de wereld komt hier samen en eigenlijk is iedereen een minderheid. Er is nog steeds plek voor mensen die niet erg rijk zijn of niet bereid om heel hard te werken bij multinationals of tot ’s avonds laat in kantoorkolossen. Denk aan kunstenaars of studenten. Ik weet dat de huurprijzen enorm stijgen. Dat wordt terecht aangekaart, maar als de klacht is dat je geen studio meer kan krijgen voor minder dan duizend euro, valt dat reuze mee in vergelijking met Amsterdam. Daar vind je bijna geen kamer meer voor die prijs.

Als correspondent kom je vooral in aanraking met Europese expats. Hoe heb je die bubbel ervaren?
Van de Wiel: Zij zijn het die de prijzen omhoog drijven (lacht). Het is zeker een enorme bubbel, maar als journalist vond ik het wel erg leuk om veel contact te hebben met internationale collega’s. Je komt elkaar voortdurend tegen in persruimtes en we zijn geen directe concurrenten. Dat maakt de sfeer veel meer collegiaal dan in de nationale pers. We helpen elkaar ook veel, want je kan nooit zelf alle 27 lidstaten opvolgen. Dan word ik gebeld door een collega om uit te leggen wat er in Nederland aan de hand is met de boeren, Geert Wilders of de nieuwe regering. Je gaat dus veel met elkaar om. Het jammere is dat we zo onze eigen bubbel versterken. Ik heb niet echt contact gemaakt met de echte Brusselaars. Ik ken te weinig Belgen.

Wat is je opgevallen in de Europese politiek de voorbije vijf jaar?
Van de Wiel: Een grote kentering. In 2019 waaide er een progressieve wind in de Europese wijk. De groene en liberale partijen hadden gewonnen en klimaatbeleid werd een beetje de alfa en de omega van de Europese politiek. Alle ambtenaren die ik sprak, waren enthousiast over de Green Deal. Zelfs wie in handel of financiën werkte, wat me toen best verbaasde. Mijn beeld van de Europese Unie was toch vooral dat het een vrijhandelsbastion was. Een project dat globalisering stimuleerde, niet per se links of groen beleid. Maar het was alsof die Green Deal iedereen een nieuwe richting gaf, na jaren van crisis met de brexit, de kredietcrisis en de hoge instroom van migranten.

Die positieve energie heeft extreem veel wetgeving opgeleverd, maar de bevolking vindt dat moeilijk. Het afgelopen anderhalf jaar hebben conservatieve krachten weer terrein gewonnen, in de nasleep van de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne. De meest zichtbare tegenstand kwam er natuurlijk van de boeren, maar het gaat breder.

Hoe zie je dat evolueren? Vind je die trend naar rechts zorgwekkend?
Van de Wiel: Uiteraard zal het Europees beleid de komende jaren weer rechtser worden, meer naar binnen gekeerd, maar dat vind ik niet per se verkeerd. Zo werkt democratie. Het is wel oppassen voor de rechten van minderheden en migranten, die nu al enorm onder druk staan, net als de persvrijheid.

Toch zijn rechtse partijen niet meer tégen Europa. Dat is interessant. Een nieuwe generatie politici ziet Europa als een gegeven, maar wil het anders. Kijk naar de PVV in Nederland. Dat wil een Europa dat migranten tegenhoudt, defensie stimuleert en de boeren helpt. Heel anders dan de progressieve wind van vijf jaar geleden, maar ze gaan wel uit van Europa en het vergt samenwerking. Het is nog maar de vraag hoe Nederland zich daarin zal positioneren de komende jaren, want premier Dick Schoof is onervaren en heeft een lang wensenlijstje. Het is altijd makkelijker onderhandelen met uitgereikte hand dan met de vuist op tafel.

Is vijf jaar correspondentschap voldoende om de Europese wereld te snappen?
Van de Wiel: Nee (lacht). Ik heb nog steeds het idee dat ik aan het leren ben. De Commissie is een moeilijk orgaan om verslag over uit te brengen. Heel technisch en hiërarchisch, terwijl ik in Nederland gewend was om makkelijk mensen aan te spreken. Je moet dus best een paar jaar blijven om voldoende mensen te kennen. Maar langer blijven heeft ook nadelen. Ik kwam hier vijf jaar geleden naartoe met een heel frisse blik. Nu merk ik dat er soms een beetje cynisme optreedt. Hoe breng ik nog maar eens een Europese top, waar Viktor Orbán alles dreigt te blokkeren en uiteindelijk toch weer buigt, op een leuke manier aan de lezer? Daar gaan we weer, denk ik dan. Om je nieuwsgierigheid te behouden, wissel je best af en toe van post.

Voor jou wordt die nieuwe post adjunct-hoofdredacteur. Jullie zijn in totaal met vijf. Is je takenpakket al duidelijk?
Van de Wiel: Niet helemaal. De vraag is me gesteld in maart, maar ik zal pas in januari starten. Ik heb er heel veel zin in. Ik zal vooral de inhoudelijke koers in de gaten houden en aan digitale ontwikkeling werken. We zoeken naar nieuwe verschijningsvormen voor NRC en daarmee een nieuw lezerspubliek. Hoe kunnen we zichtbaar blijven voor groepen die ons nu misschien een beetje elitair vinden?

Aan wie denk je dan?
Van de Wiel: Jonge mensen. Traditionele lezers van NRC zijn, zoals bij andere kranten, ouder. Via onze podcasts bereiken we een duidelijk jonger profiel. We zullen dus moeten nadenken over wat er in de plaats komt van de papieren krant, die we misschien over een paar jaar doordeweeks al niet meer zullen drukken. We denken bijvoorbeeld aan evenementen voor studenten en video's over hoe we te werk gaan, hoe we bronnen checken en woord en wederwoord respecteren. Dat doen we nu al via Instagram. Het is een afweging tussen de betaalmuur strak houden, want journalistiek heeft natuurlijk een waarde, en ons publiek vergroten. Nederland is vandaag een heel gepolariseerd land. De media zijn dat ook. Het is aan ons om te tonen dat NRC niet alleen voor een klein clubje lezers is.

Het clubje dat de Nederlandse journalist Jonas Kooyman de Havermelkelite noemt? Hoogopgeleide stedelingen op elektrische fietsen?
Van de Wiel: Deels. Ik deel zijn analyse dat die groep het straatbeeld in Amsterdam bepaalt, maar het zijn niet de mensen met het echte geld. Het is een soort culturele voorhoede, die vaak goede banen bij grote bedrijven hebben om hun levensstijl te kunnen bewaren. En in Amsterdam hebben zij – meer dan in Brussel – een vormende dynamiek. Misschien romantiseer ik het te veel, maar ik vind dat jonge mensen in Brussel er veel meer in slagen om diversiteit te bewaren. Zelfs in de Dansaertwijk vind ik de eenvormigheid op straat onvergelijkbaar met Amsterdam.

Hoe kan de journalistiek ook andere groepen bedienen?
Van de Wiel: Ik denk dat we vooral het verhaal moeten brengen van een Nederland dat uit zijn voegen barst. Het land piept en kraakt. Een voorbeeld: ik wacht al een jaar op een dure plek in de kinderopvang in Amsterdam en heb er nog geen. Ik weet dat België ook opvangproblemen heeft, die ik niet wil bagatelliseren, maar Nederland is op dat vlak vergevorderd. Op de huizenmarkt schieten de prijzen omhoog en het brede onderwijs, de zorgsector, gevangenissen en politie zitten zonder personeel. Als krant moeten we mee durven kijken naar oplossingen.

We hebben ook een maatschappelijke rol te spelen als echte vierde macht. Nederland heeft zijn huishoudboekje altijd goed op orde en er is veel bezuinigd, maar dat heeft geleid tot een echte verschraling van de publieke sector. Ons land moet zichzelf heruitvinden omdat het landbouwbeleid, de luchthaven en de zeehaven op hun limieten botsen. De persvrijheid staat onder druk, er zijn ernstige bedreigingen en PVV-leider Geert Wilders heeft alle journalisten ‘tuig van de richel’ genoemd. Ja, dan wordt het lastig om verslag uit te brengen van Den Haag. Ik wil vooral laten zien hoe wij werken, hoe onderzoeksverhalen tot stand komen en eventuele fouten eerlijk toegeven en rechtzetten. Transparantie is belangrijk.

Vertrekt alvast wel uit Den Haag: oud-premier Mark Rutte. Hij komt dit najaar naar Brussel als nieuwe NAVO-baas.
Van de Wiel: (lacht) Die verhuizing blijft een beetje een raadsel. Rutte is er altijd prat op gegaan dat hij in Den Haag nog lekker in zijn appartementje woont, naar het werk fietst zonder beveiliging, zijn koffie te voet haalt en op zaterdag naar de markt gaat. Hij zegt zelf dat hij daar wil blijven wonen en hier in Brussel een appartementje wil huren om op en neer te reizen. Ik heb begrepen, van mensen die er iets van kennen, dat zoiets onmogelijk is als NAVO-baas. Die moet extreem zwaar beveiligd worden, zelfs tot in zijn kantoor in Evere. Ik ben dus erg benieuwd hoe Mark Rutte tegen Brussel zal aankijken. Hij heeft zijn hele leven in Den Haag gewoond. Het wordt best een cultuurshock. Ik heb gehoord dat het huis van de vorige baas, Jens Stoltenberg, vrijkomt in het miljoenenkwartier.