Na fraude in Anderlecht: kan Brussel zelf meer toezicht organiseren op de OCMW’s?

Onterechte leeflonen, stapels dossiers en soms maandenlange wachttijden voor wie wél recht heeft op hulp: de Pano-reportage over het OCMW in Anderlecht beroert al sinds vorige week het politieke nieuws. Het doet vooral Vlaamse partijen nog maar eens pleiten voor een eengemaakt, Brussels OCMW met strenger toezicht. “Maar in het parlement heeft nog niemand daarom gevraagd,” merkt de voogdij-administratie op, die zelf niet kan optreden.

In de Pano-reportage toonden twee undercoverjournalisten dat ze zonder wettig adres in Anderlecht alsnog een leefloon konden aanvragen. Het OCMW-personeel kreunt er zodanig onder de werkdruk dat niet alle dossiers grondig genoeg worden ondergezocht. De voorzitter, een PS-verkozene, blijkt bepaalde dossiers bovendien voorrang te geven.

Intussen wachten heel wat aanvragers maandenlang op hun uitbetaling, die zij meestal wél hoognodig hebben.

Het zorgt voor nieuw debat in zowel het federale als Brusselse parlement. Federaal minister voor Maatschappelijke Integratie Karine Lalieux (PS) moest zich vrijdag al verantwoorden tijdens het vragenuurtje in de Kamer. Zij wil voorlopig niet verder reageren tot komende woensdag, meldt haar woordvoerder. Dan staat in het parlement een commissievergadering gepland over het onderwerp.

In tv-debatten vragen Vlaamse partijen alvast om strenger toezicht op de OCMW’s, zowel federaal, maar ook via de Brusselse voogdij. Die dienst, deel van de administratie Brussel Plaatselijke Besturen, controleert vandaag alleen de administratieve beslissingen in gemeenten en OCMW’s. Niet de manier van leidinggeven, de werklast of onrechtmatigheden, bijvoorbeeld. “Dat de zaak in Anderlecht ons niet eerder onder ogen is gekomen, komt waarschijnlijk omdat er geen echte administratieve beslissing aan ten grondslag ligt,” zegt Karel Van Hoeymissen van de voogdij. Hij is eindverantwoordelijke voor de controle op alle algemene beslissingen inzake personeel, denk aan aanwervingen of verlofstelsels.

“Wij oefenen geen administratieve controle uit op de dagelijkse werking van OCMW’s en dus ook niet op de voorzitters. Alleen wanneer een raad voor maatschappelijk welzijn in een bepaalde gemeente een beslissing neemt die het personeelsbeleid of de begroting wijzigt, zullen wij ons uitspreken over de wettelijkheid.”

Die uitspraak volgt bovendien telkens na het nemen van zo’n besluit in de OCMW-raad. Er is vooraf nooit een analyse.

Geen audits

Vandaag kan de Brusselse voogdij dus geen audits uitvoeren naar goed bestuur binnen elk van de 19 Brusselse OCMW’s. Het is ook niet mogelijk om individuele dossiers te bekijken: die inspectie gebeurt door de federale overheid. De dienst Inspectie van de POD Maatschappelijke Integratie was nog niet bereikbaar voor commentaar, ook zij wachten daarvoor op het parlementair debat van woensdag. Op hun website vind je van zes van de negentien Brusselse OCMW’s overigens geen enkel recent inspectieverslag terug. Het verslag van Anderlecht staat wel online.

Daarin is vorig jaar al herhaald dat heel wat dossiers onduidelijk of onvolledig zijn. “Na controle is vastgesteld dat een correcte toepassing van de wetgeving voor verbetering vatbaar is,” valt te lezen in het verslag. “(…) Hiervoor moeten één of meerdere diensthoofden worden aangeduid zodat de sociale dossiers worden gecontroleerd vooraleer die worden voor gebracht op de Raad en dit niet alleen op vlak van voorstel doch tevens moet worden nagezien of alle nodige bewijsstukken aanwezig zijn in het sociaal dossier alsook als alle bij wet bepaalde onderzoekdaden werden besproken in het sociaal verslag.”

De inspectie vraagt ook om voldoende vervanging te voorzien voor maatschappelijk assistenten, zodat dossiers niet blijven aanslepen als zij (langdurig) zouden uitvallen door ziekte.

Toch is er niet eerder aan de alarmbel getrokken, hekelen oppositiepartijen N-VA en CD&V nu. In het debatprogramma De Zevende Dag hamerden zij zondag op een fusie, of minstens harmonisering, van de Brusselse OCMW’s. Vlaams Brusselminister Cieltje Van Achter (N-VA) zei dat de fusie van de OCMW's zeker op tafel ligt bij de Brusselse regeringsonderhandelingen, waar zij deel van uitmaakt.

“De Pano-reportage toont een symptoom van een door en door zieke organisatie,” zei CD&V-parlementslid Benjamin Dalle, die in de vorige legislatuur nog haar bevoegdheid had. “De controle op de OCMW’s gebeurt ook door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, onder leiding van ministers Elke Van den Brandt (Groen, red.) en Alain Maron (Ecolo, red.).”

Volgens Dalle werkt vandaag geen enkele ambtenaar bij de GGC op deze controle.

Dat klopt, zegt professor publiekrecht Emmanuel Slautsky (ULB) daarover, die vorig jaar meeschreef aan een studie naar een mogelijke fusie, of harmonisering, van de Brusselse OCMW’s. “Omdat de controlebevoegdheid in Brussel al jaren is samengevoegd met de voogdij op de gemeentebesturen,” legt hij uit.

Het gaat om de dienst van Karel Van Hoeymissen en zijn collega’s. “De studie naar meer harmonisering kwam er op vraag van de bevoegde ministers. Dat stond al in het regeerakkoord in 2019. We hebben inderdaad heel wat verschillen vastgesteld in de toekenning van sociale rechten, afhankelijk van OCMW tot OCMW. In sommige gevallen bleken die verschillen illegaal.”

Zo moet een student in bepaalde gemeenten naast zijn studies ook werken, in andere gemeenten is zoiets niet nodig.

“Parallel met onze studie vond vorig jaar het participatietraject 'De Toekomsten van Brussel' plaats. Daarin dachten burgers en experten mee na over een nieuwe organisatie van het gewest en de gemeenten,” zegt Slautsky, die zelf in het betrokken expertencomité zat. “We hebben vastgesteld dat de meerderheid van de Brusselaars voorstander is van een eengemaakt of meer gestroomlijnd OCMW.”

Omzendbrieven

Had de voogdij dan meer kunnen doen, in het geval van Anderlecht? “In het algemeen kan de GGC altijd een kopie van de raadsbeslissingen van een OCMW opvragen en controleren, die mee zouden bepalen welke mensen recht hebben op een leefloon of andere sociale rechten” zegt rechtenprofessor Slautsky. “De GGC kan ook omzendbrieven opsturen naar alle 19 OCMW’s met een bepaalde interpretatie van federale of gewestelijke wetgeving. Die harmoniserende rol nemen ze nu weinig op.”

Sommige OCMW’s geven bijvoorbeeld schooltoelages voor ouders met schoolgaande kinderen, andere niet en de toepassing verschilt. Door dit soort zaken in gewestelijke omzendbrieven te gieten, kan Brussel volgens Slautsky al meer uniformiteit scheppen.

Maar niet iedereen vindt zo’n fusie even dringend. Vanuit het verenigingsleven vrezen armoede-experts dat het nieuwe schandaal tot ongevraagde besparingen kan leiden. “In het OCMW van Anderlecht zien we duidelijk een managementprobleem. Wij kunnen hun sociale diensten ook al jaren niet meer bereiken. Maar, ik ben geneigd om dat eerder de uitzondering dan de regel te noemen,” zegt Céline Nieuwenhuys van de Federatie van de Maatschappelijke Diensten.

“Dat het ene OCMW andere regels toepast dan het andere en dat de hoogte van de toelages kan verschillen, komt omdat ze grotendeels afhankelijk zijn van gemeentelijke budgetten. De ene gemeente heeft nu eenmaal meer geld dan de andere. En helaas wonen de armste Brusselaars doorgaans in de armste gemeenten, waar de druk op het OCMW het hoogst is. Ik pleit voor een nieuwe, federale financiering van de OCMW’s om de budgetten weer gelijk te trekken,” zegt ze.

'Politiek spelletje'

Vanuit Brussel noemt voogdijminister Alain Maron (Ecolo) de vraag naar een OCMW-fusie voorlopig “een politiek spelletje”. Dat zegt hij via X, als antwoord op commentaar van Benjamin Dalle (CD&V). “Het ULB-onderzoek kwam er in opdracht van mijn kabinet, om te kijken hoe te werken aan een verdere harmonisatie (…). Maar het heeft niets te maken met het probleem bij het OCMW Anderlecht.”

Zijn collega Elke Van den Brandt (Groen), momenteel Brussels formateur aan Nederlandstalige kant, wil de resultaten van de ULB-studie meenemen naar de onderhandelingstafel. “De Pano-reportage toonde ons machtsmisbruik, wanbeheer en cliëntelisme. Het mag niet uitmaken waar je woont en of je de voorzitter van het OCMW kent of niet,” zegt ze. “Het is niet efficiënt en professioneel dat er 19 verschillende OCMW's in Brussel zijn en dat moeten we harmoniseren op gewestniveau. De sociaal assistenten moeten hun job kunnen doen. Dit moet ook tijdens de regeringsonderhandelingen op tafel komen.”

Bij de voogdij neemt men zelf geen politieke stelling in, benadrukt Karel Van Hoeymissen. “Men zou natuurlijk de wetgeving kunnen aanpassen, om ons ook een auditbevoegdheid te geven. In Vlaanderen is men daar al strenger in en zijn ook fusies uitgevoerd. Ik kan alleen vaststellen dat men in het Brussels parlement dergelijke voorstellen niet doet,” besluit hij.