Roep om deconnectie klinkt in scholen, clubs en op kantoor: ‘Geniet van het moment’

Het Franstalig onderwijs introduceert een richtlijn om smartphones te weren bij lagereschoolleerlingen. Zanger Bob Dylan wil geen telefoons bij zijn concert. En ook Brusselse clubs willen het gebruik van smartphones ontmoedigen. “Dit is een trend die duidelijk voldoet aan een behoefte.”

"Ouders, leerkrachten en directeurs maken zich allen zorgen over het overmatig gebruik van smartphones op het schoolplein en zelfs in de klas," klonk het vorige week uit de mond van Maxime Prévot (Les Engagés) bij de voorstelling van het Waalse regeerakkoord. De nieuwe Franse Gemeenschapsregering verbiedt smartphones daarom voortaan in alle Franstalige basisscholen.

Beleidsmakers benadrukken vooral hoe smartphonegebruik de concentratie ernstig verstoort, maar scholen zijn niet de enige plek waar men nadenkt over digitale ontkoppeling. In Nederland trok het initiatief 'Offline Club', opgericht in februari, al bijna 300.000 volgers aan. Je laat je telefoon achter bij de ingang, betaalt 9,50 euro en kiest een plek in een café zonder smartphones.

"We wisten dat hier vraag naar was," zegt initiatiefnemer Ilya Kneppelhout in The Guardian. "We leven in een tijd van burn-outcultuur, waarin mensen praten over de negatieve effecten van te veel schermtijd en het feit dat ze meer tijd aan hun telefoon besteden dan ze eigenlijk willen."

Zo dacht ook de concertorganisator van Bob Dylan erover: "Door technologische prikkels weg te laten, richten we onze aandacht weer op de omgeving en worden onze zintuigen alerter. Eerdere Bob Dylan-tours met telefoonvrije concerten hebben geleid tot een verbeterde concertervaring," klinkt het.

C12, Voodoo Village, Umi

Hoewel Brussel volgens Alya Dirix, woordvoerder van de Brusselse Nachtraad, geen club of café kent waar smartphones écht verboden zijn, zijn er wel talrijke plekken waar smartphonegebruik wordt afgeraden en het maken van foto's verboden is.

Het bekendste voorbeeld is de club C12, die sinds februari 2023 dit beleid hanteert. Telefooncamera's worden aan de ingang afgeplakt. De club wil ervoor zorgen dat clubgangers zich zo vrij mogelijk voelen, om "zich te kunnen gedragen, dansen en kleden zoals ze willen." Ze hopen de nadruk te leggen op de ervaring door met onverdeelde aandacht in het moment aanwezig te zijn.

Ook het festival Voodoo Village, dat in september plaatsvindt in Grimbergen, verbiedt het maken van foto's of video's in de zone rond het livepodium 'The Oracle', één van de vijf podia van het festival. Nachtclub Umi, de opvolger van de Zodiak, hanteert een 'no phone policy' en vraagt bezoekers om de telefoons in hun broekzak te houden, zonder stickers te gebruiken.

Digitaal ontkoppelen als trend

"Ik kan me helemaal vinden in die uitnodiging: 'join the present moment'," zegt Dirix. Volgens haar gaan de genoemde maatregelen veel verder dan privacy alleen. Clubs met een 'no phone policy' zijn volgens haar "een trend die voldoet aan een behoefte."

"Het is een manier voor bezoekers om zich te verbinden met het dansen," zegt Dirix. Het bewustzijn rond digitaal ontkoppelen neemt volgens haar sowieso toe. "Steeds meer mensen praten erover. Er is ook sociale druk: als mensen voortdurend op hun telefoon zitten, krijgen ze te horen: 'Leg weg en geniet van het moment'."

Een totaalverbod op smartphones, zoals bij het Nederlandse initiatief Offline Club, is volgens haar niet nodig. "Je hebt je telefoon nodig om contact te houden met vrienden en bereikbaar te zijn voor je partner of kinderen thuis."

"Het is niet altijd zo opvallend als Bob Dylan die telefoons in tasjes laat stoppen, maar mensen zijn overal actief bezig met dit soort deconnectie," zegt ook onderzoekster van de UGent Mariek Vanden Abeele, gespecialiseerd in digitaal welzijn.

De wens om digitaal te ontkoppelen, heeft volgens Vanden Abeele alles te maken met grenzen stellen om persoonlijke doelen en waarden te bereiken. "Denk aan: écht in het moment zijn tijdens een festival," zegt Vanden Abeele. Er is nog een andere belangrijke reden om digitaal te ontkoppelen: het kan worden gezien als een daad van verzet tegen de dominante digitale cultuur.

Digitale rust

Het digitaal ontkoppelen gaat van het instellen van een 'out of office'-melding tot het afspreken van periodes van digitale rust met collega's, het beperken van schermtijd op apps, of het maken van afspraken binnen het gezin om tijdens het eten geen telefoon te gebruiken. Vanden Abeele verwijst ook naar de wet van 1 april 2023 die het 'recht op disconnectie' verplicht voor Belgische werkgevers in de private sector met twintig werknemers of meer.

Ook de beweging die kritisch tegenover de praktijken van grote technologiebedrijven staat, bekend als 'techlash', weerspiegelt een groeiend bewustzijn over de negatieve impact van digitalisering. Privacykwesties, de verspreiding van desinformatie en de vermeende impact van sociale media op de mentale gezondheid spelen steeds vaker een rol.

Over de relatie tussen het gebruik van sociale media en depressie wil Vanden Abeele graag een misverstand uit de wereld helpen. "Digitale media hebben zeker invloed op de mentale gezondheidscrisis, maar na twintig jaar onderzoek blijkt het effect vaak klein en afhankelijk van vele factoren." Het klopt wél dat altijd online verbonden zijn, kan leiden tot stress, belasting en concentratieproblemen. "In ons onderzoek zien we dat mensen die constant alert zijn op wat er online gebeurt, vaker vermoeid, gestrest en gehaast zijn. Deze effecten blijven vaak voortduren, zelfs na de werkuren. Dit kan leiden tot burn-out en een verhoogde emotionele belasting."

Digitaal ontkoppelen speelt een belangrijke rol in de preventie van dit soort klachten. Vanden Abeele juicht de initiatieven van de clubs dan ook toe. "Die zijn heel zinvol om bewustwording te creëren. We moeten toe naar een meer gebalanceerde benadering, in plaats van altijd en overal verbonden zijn."