Simone Guillissen-Hoa: erkenning voor een modernistische pionier

Net als andere vrouwelijke ontwerpers, kunstenaars of schrijvers, dreigde de Brusselse modernistische architecte Simone Guillissen-Hoa te verdwijnen tussen de plooien van de geschiedenis. Een boek, een documentaire en een tentoonstelling in het CIVA brengen daar gelukkig verandering in.

Vorige week werd in de Langeveldstraat in Ukkel (een gedeelte van) het Immeuble Hou Avenue Bel-Air op initiatief van staatssecretaris Ans Persoons door het Brussels gewest beschermd als monument. Dat gebouw werd ontworpen door Simone Guillissen-Hoa, ze woonde er ook zelf en installeerde er haar bureau. Voor wie niet thuis is in de (Belgische) architectuur, doet haar naam wellicht weinig belletjes rinkelen. Maar Simone Guillissen-Hoa was een pionier. In 1938 was ze een van de eerste vrouwen die afstudeerde in de richting architectuur aan La Cambre. “Maar ze is vooral een van de eerste Belgische vrouwen met een eigen architectenbureau,” zegt Yaron Pesztat, die samen met Silvia Franceschini in het Elsense centrum voor architectuur en stedenbouw CIVA de eerste solo-expo over het leven en werk van de architecte cureert.

“Destijds waren er wel al heel wat vrouwen werkzaam in architectenbureaus, maar ze bleven altijd in de schaduw van mannen staan. Odette Filippone was net zo goed een pionier, maar we kennen haar vooral via haar man, de architect Jean-Pierre Blondel. Simone Guillissen-Hoa had mensen in dienst, en haar ontwerpen werden getoond in architectuurtijdschriften. Maar toen het werk van modernistische architecten een paar jaar geleden herontdekt werd, werd wel over dat van Jacques Dupuis gesproken, met wie ze samenwerkte, maar niet over dat van haar.”

De erkenning van Simone Guillissen-Hoa's verwezenlijkingen past in een internationale tendens waarin vrouwelijke kunstenaars, designers, ontwerpers enzovoort uit de vergetelheid worden gehaald. Bozar richtte zijn spotlights vorig jaar nog op de Zweedse abstracte schilder Hilma af Klint, dit jaar gaf de hoofdstedelijke cultuurtempel de Brusselse surrealistische kunstenares Jane Graverol de erkenning die ze verdiende.
Zopas verscheen ook een boek over Simone Guillissen-Hoa, geschreven door architecte en voormalig directeur van de Brusselse Fondation pour l'Architecture Caroline Mierop en Jean-Pierre Hoa, architect en zoon van Simone Guillissen-Hoa. Speciaal voor de tentoonstelling in het CIVA maakten de multidisciplinaire Brusselse kunstenaressen Eva Giolo en Aglaia Konrad een nieuwe film, die verschillende realisaties van Simone Guillissen-Hoa in beeld brengt.

Flexibel maar standvastig

Simone Guillissen-Hoa was een gematigde moderniste, vertelt Pesztat. Ze was daarin beïnvloed door de Zwitserse architect Alfred Roth, bij wie ze stage liep. Roth was zelf een leerling van Le Corbusier, en beïnvloed door de Scandinavische school, met onder meer vaandeldragers als de Finse architect Alvar Aalto. “Ze was tuk op organische structuren, hield rekening met de omgeving, gebruikte vaak lokale materialen. Ze stond ook open voor de ideeën van haar opdrachtgevers. Dat onderscheidde haar van iemand als Le Corbusier, die moest je niet vragen om iets te veranderen aan zijn ontwerpen.”

Ondanks de flexibiliteit in haar ontwerpen, was Simone Guillissen-Hoa een vrouw die op haar strepen stond. “Niet verwonderlijk met zo'n levensloop,” zegt Pesztat. “Ze heeft haar hele leven moeten knokken.” Simone Guillissen-Hoa werd geboren in China in 1916, en maakte daar grote omwentelingen mee. Als tiener werd ze door haar Chinese vader en haar Poolse moeder naar Europa gestuurd om te studeren. “Op haar veertiende woonde ze alleen in Parijs, samen met haar broer. Om te studeren trok ze daarna naar Engeland en ten slotte belandde ze in Brussel. Haar moeder was joods, haar vader Chinees. Je kan je inbeelden dat dat geen pretje was in een xenofobe, antisemitische omgeving.”

In de aanloop naar WO II ging Simone Guillissen-Hoa samen met haar man Jean Guillissen in het verzet. Kort nadat hun huwelijk stukliep, werd hij opgepakt en terechtgesteld. Zijzelf belandde in de concentratiekampen van Ravensbrück en Dachau. Na de oorlog kreeg ze een zoon uit een kortstondige relatie en hernam ze, met de hulp van Alfred Roth, haar werkzaamheden als architecte. Ze ontwierp een aantal opvallende burgerwoningen in Brussel en daarbuiten. In Jambes pootte ze een sportcentrum neer, voor Doornik ontwierp ze een cultureel centrum. Enkele van haar meest tot de verbeelding sprekende bouwsels, zoals het Maison Wittmann in Sint-Genesius-Rode, dat ze ontwierp met Jacques Dupuis, zijn intussen afgebroken.

Strijden tegen dogma's

“Haar nalatenschap zijn natuurlijk de gebouwen die ze ontwierp, maar ook haar persoonlijkheid,” zegt Pesztat over Simone Guillissen-Hoa, wier carrière en persoonlijke leven altijd de sociale conventies, gendernormen, religieuze dogma's en raciale vooroordelen hebben uitgedaagd. “Net die onafhankelijkheid en dat krachtige karakter stelden haar in staat om zich als vrouw te handhaven in een zeer paternalistische omgeving.” In de jaren 1950 werd ze lid van de Soroptimist Association, een organisatie die opkomt voor vrouwenrechten, en in de jaren 1970 was ze betrokken bij de oprichting van de International Union of Women Architects. In 1976 nam ze deel aan de International Conference of Women Architects in Ramsar in Iran.

“Eigenlijk is ze geen activistische feministe,” zegt Pesztat, “maar aangezien ze actief is in verschillende vrouwenverenigingen, vond ze die strijd wel belangrijk. Het is ook essentieel voor haar werk, een groot deel van haar klanten komt uit de feministische netwerken die ze onderhield.” De kennissenkring van Simone Guillissen-Hoa was uitgebreid, in haar vriendenkring vertoefden ook figuren als Léon Spilliaert (die een portret van haar schilderde), Henry van de Velde en de Italiaanse schilder Enrico Castellani, die dan weer goed bevriend was met de vermaarde Italiaanse architect Gio Ponti.

“Dat ze een kind alleen opvoedt, een architectenbureau leidt en er zo'n kennissenkring op na houdt, is erg opvallend,” vindt Pesztat. “Zelfs vandaag moet je al een onafhankelijke vrouw zijn om dat te doen, laat staan in de jaren 1950. Simone Guillissen-Hoa had teruggetrokken kunnen zijn, verlegen, koud, strijdlustig, maar ze is iemand geworden die het gewend was om zich te laten gelden. Daardoor werd ze soms weggezet als bazig of autoritair, maar over een man met die eigenschappen zou je dat nooit zeggen.”

In het CIVA kan je nog tot 22/9 een blik werpen op het leven en werk van Simone Guillissen-Hoa, civa.brussels