Stanislas Jasinski in CIVA: controversiële visie van een hemelbestormer

Met de expo De modernisering van Brussel - Stanislas Jasinski belicht architectuurcentrum CIVA de radicale en controversiële ideeën van een hemelbestormer. De beknopte visie op de verbeelding van de modernistische architect doet verlangen naar meer.

Er is een offensief gaande om Stanislas Jasinski, geboren in Brussel in 1901, na lange tijd in de vergetelheid opnieuw in het voetlicht te plaatsen. Eind vorig jaar etaleerde het Mercatorfonds al zijn invloed van 1920 tot 1970 in het eerste deel van de boekenreeks Architectenparcours, over architecten die Brussel na de Eerste Wereldoorlog mee vormgaven.

Jasinski ontwierp onder meer het Bordet-ziekenhuis en vele appartementencomplexen voor de gegoede burgerij, met Residentie Eden Green in Ukkel – met innovatieve V-vormige pijlers – als een van de uithangborden. Eden Green is opgenomen in de beknopte CIVA-expo over de architect, maar verder bevat ze vooral concepten die bleven steken in de ontwerpfase. De focus ligt op zijn onuitgevoerde projecten om Brussel radicaal te moderniseren, die desondanks mee de fundamenten legden voor grootschalige veranderingen in de stad.

Een fotomontage aan de ingang zet meteen de toon. Ze toont het Brusselse centrum, waar er schijnbaar drie gigantische ruimteschepen zijn geland aan de centrale lanen. Het is een ontwerp uit 1930 voor kruisvormige torens waarin de hele Belgische administratie zou worden ondergebracht. De kolossen zouden vlak naast de Beurs worden opgericht en het historische gebouw volledig in de schaduw plaatsen.

De fotomontage illustreert krachtig dat Jasinski een drastische breuk met het verleden beoogde. Hij wou in het centrum zoveel mogelijk ruimte maken voor de nationale administratie en moderne openbare voorzieningen. In de groene periferie voorzag hij grote woonblokken in parken. Een groot afbraak- en wederopbouwprogramma was nodig om Koning Auto alle vrijheid te gunnen.

De expomuren hangen vol ontwerpen die alleen in de verbeelding van Jasinski oprezen. Daaronder een project voor een woontoren aan de Louizalaan, de Albertina-bibliotheek, een Mundaneum als onderdeel van Expo 58, de Belgische Radio en Televisie en het Paleis der Academiën. Zijn ambitie om met dergelijke werken de grote architect van de ‘Belgische natie’ te worden, is niet uitgekomen.

Maar anderzijds suggereert de expo dat Jasinski voorliep op zijn tijd. Op de ontwikkeling van het autogebruik onder meer, waardoor pendelaars naar Brussel kwamen werken en in de rand wonen. Hij ontwierp ook oplossingen die in zijn ogen nodig waren in het kader van de bouw van de Noord-Zuidverbinding en de aanleg van een metrolijn in het centrum. Daarvoor bedacht hij kantoortorens op sokkels die met elkaar verbonden zijn door loopbruggen.

Hoewel ook die torens nooit het daglicht vingen, zijn de plannen wel een voorbode van projecten die in de jaren 1960 en 1970 in het stadscentrum en in de Noordwijk zijn ondernomen, met het Manhattanplan als meest extreme voorbeeld. Zo stelt een analyse van zijn filosofie ook het fenomeen van ‘verbrusseling’ in vraag.

Om dit volledige plaatje te kunnen zien, heb je wel behoorlijk wat achtergrondkennis nodig. Terwijl de plannen van Jasinski intrigeren, ontbreekt het de expo aan meer toegankelijke en interactieve duiding die in dialoog gaat met de ideeën van de architect. De beschikbare documentatie legt onder meer de link met inspiratiebronnen zoals Le Corbusier en met wel gerealiseerde projecten, maar meer is nodig voor een helder inzicht. Het bij de expo horende boek biedt soelaas, maar het is wachten op een uitgebreidere expo die de daarin opgeslagen info meer tot leven brengt.

De expo De modernisering van Brussel - Stanislas Jasinski is nog tot 13/10 te bekijken in het CIVA, meer info op civa.brussels