Bert Anciaux: 'Het socialisme mag blijkbaar die naam niet meer dragen'

U stond nochtans te springen om na al die jaren in de Senaat opnieuw een lokaal mandaat op te nemen.
Bert Anciaux: Ik was héél graag lokaal opgekomen. Omdat dat het mooiste mandaat is dat ik ken en ik daarmee graag mijn politieke loopbaan had afgesloten. Brussel-Stad heeft zulke bijzondere noden en je kan er zo dicht bij de mensen staan. Ik had stevige accenten willen leggen op het sociaal beleid, en het Nederlandstalig beleid. Dat dat nu wegvalt, is een beslissing die ik met pijn in het hart heb moeten nemen.

Was het wel uw eigen beslissing?
Anciaux:Ik heb er uiteindelijk zelf voor gekozen om niet op de lijst te staan, maar wel omdat ik op z’n zachtst gezegd niet het gevoel had dat ik geheel welkom was. Ik ging ervan uit dat ik op de tweede plaats zou staan om de lijst zo sterk mogelijk te maken. Ans (Persoons, red.) heeft er van in het begin op aangedrongen dat ik op de lijstduwersplaats zou staan, maar dat is een heel ander verhaal. Als lijst­duwer speel je een meer ondersteunende rol en geef je het signaal aan de kiezer dat je er niet helemaal voor gaat. En dat wou ik net wél doen.Toen de beslissing viel om met een burgerlijst naar de kiezer te trekken, hebben de lokale afdeling en de nationale partijtop er nog op aangedrongen dat ik op de lijst zou staan. Maar als ik niet in het project geloof, moet ik dat niet doen. Ik wil geen stoorzender zijn.

Het zit diep.
Anciaux: Het is heel pijnlijk, ja. Ik heb op heel veel momenten een dienende rol gespeeld binnen de partij. Als lijstduwer op de Europese lijst en bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen, maar ook door twee keer het lijsttrekkerschap voor het Vlaams parlement af te staan aan Yamila Idrissi. Deze keer vroeg ik om er zelf voor te mogen gaan en verkozen te kunnen worden. Zeker op een moment dat Ans en Pascal Smet niet voor een schepenambt gaan, hadden ze kunnen zeggen: ‘Bert, ga jij er maar voor.’ Mij gewoon de kans geven. Dat hebben ze niet gedaan en daar moet ik mij bij neerleggen.Let op, ik vind dat Ans en de mensen die ze verzameld heeft vrij spel moeten kunnen krijgen, maar het is vreemd dat de partij er niet voor gekozen heeft om de sterkste lijst voor te stellen aan de leden. Het feit dat Ans, als ik erbij kwam op nummer twee, niet de kaart van vernieuwing kon trekken en de lijst een duidelijk SP.A-etiket zou hebben, heeft daar natuurlijk mee te maken. Op de tweede plaats wou men graag een Franstalige Brusselaar, om een kosmopolitische lijst samen te stellen. Dat is hun volste recht, maar ik heb er mijn bedenkingen bij. Het interculturele aspect is uiterst belangrijk, maar dat houdt respect in voor alle identiteiten, dus ook voor de Vlaamse identiteit. En daar is in het verleden in de stad te weinig zorg voor gedragen.

Maak dat eens concreet?
Anciaux: Het ‘BXL’-logo zal voor jonge mensen geen speciale connotatie hebben, maar voor mijn generatie is dat een vloek: onder die vlag woedde de strijd tegen de Vlamingen in Brussel. Het beleid voor Nederlandstaligen wordt stilaan een ramp in de stad. Als ik in het weekend een Nederlandstalige huisarts wil spreken, krijg ik te horen dat we zeven uur moeten wachten. Ook in de ziekenhuizen is die problematiek er. Het is eveneens een schande hoe de vzw Jeugd in Brussel eraan toe is en hoe de speelpleinwerking verwaarloosd wordt. Voor Nederlandstalige cultuur is er nauwelijks aandacht, buiten de KVS dan. Ook het Nederlandstalig onderwijs wordt stiefmoederlijk behandeld. Voor mij zijn dat wezenlijke zaken, maar we kunnen niet zeggen dat we daar voldoende op hebben ingezet.

Als ik naar de burgerlijst kijk, dan telt die veel expats en anderstaligen. Kortom, niet de mensen die afhangen van de Vlaamse gemeenschap, maar ook mensen die vooral de sterken in onze samenleving vertegenwoordigen. Het gaat niet om mensen die onze zorg nodig hebben. Ik ben te oud om komedie te spelen in de politiek: daar kan ik mee niet terecht bij mijn achterban. Nogmaals: het project van Ans verdient alle kansen, maar dan is het aan andere mensen om die rol te spelen.

Ondertussen wordt het wel vechten om op eigen houtje een zetel binnen te halen. Was een verzoening met de PS een betere optie?
Anciaux: De breuk met de PS is een pijnlijke zaak. Ik sta zeker achter de keuze om uit het stadsbestuur te stappen na de ontwikkelingen rond Yvan Mayeur, maar ik geef eerlijk toe dat ik een pak meer vertrouwen heb in zijn opvolger, Philippe Close. Hij heeft het écht goed voor. Voor het eerst heb ik niet het gevoel dat de stad en haar inwoners als een soort exclusieve eigendom bestuurd worden. En Close is bekommerd om Neder-Over-Heembeek (de woonplaats van Anciaux, red.) en Haren - zijn voorganger hebben we daar nooit gezien.
Het is een lastige beslissing om apart op te komen als je wel perspectief ziet in de figuur van de burgemeester. Maar goed, door de Samusocial-crisis was het niet meer mogelijk om binnen de SP.A een meerderheid te vinden om samen met de PS op te komen bij de gemeenteraadsverkiezingen.

Ook minister Pascal Smet stelt zich geen kandidaat in Brussel-Stad.
Anciaux: Dat Pascal niet meer op de lijst wil staan, is deels omdat hij altijd wordt aangesproken op het feit dat hij wel in de gemeenteraad zit, maar tegelijk de gemeenten wil fuseren tot één gewest. Ik voel dat we binnen de SP.A wat gewrongen zitten tussen de twee niveaus en daardoor niet voluit voor Brussel-Stad gaan. Natuurlijk zijn er veel mensen die hard werken op lokaal niveau, maar er zijn ook al heel veel mensen bezig met de verkiezingen van 2019. Daardoor gaat er niet altijd voldoende aandacht naar het lokale niveau. We mogen die etappe niet overslaan. Dat dat niveau minder essentieel lijkt te zijn in de filosofie of de strategie van onze partij, daar maak ik me zorgen over. Men laat het socialistisch project niet vallen, maar het mag blijkbaar die naam niet meer dragen, al moet over de naam van de lijst in Brussel-Stad nog een officiële beslissing vallen.

Als we dan toch al eens vooruitblikken op 2019: zal u daar wel een rol kunnen spelen?
Anciaux: (lange stilte) Een moeilijk onderwerp. Mijn partij heeft mij gevraagd om lijsttrekker te zijn voor het Vlaams parlement, maar ik weet helemaal niet of ik daarop inga. Dan breng ik schade toe aan de kansen en de rol van Fouad Ahidar (parlementslid en gemeenteraadslid in Jette, red.) hier in Brussel. De partij gaat nooit én mij in Vlaanderen én Fouad in Brussel lijsttrekker maken, omdat ze ons als twee handen op één buik zien. En ze hebben nog gelijk ook (lacht). Fouad is een boezemvriend en ook de meest authentieke politicus die ik ken. Hij heeft mij altijd ondersteund, het is tijd dat ik iets voor hem doe.

U wil dus niet dat huidig minister Pascal Smet de lijst trekt?
Anciaux: Dat moet en zal nog intern besproken worden. Natuurlijk is ook Pascal een heel sterke figuur. Het is moeilijk om een minister te vinden die zo gedreven is als hij. Ook Hannelore Goeman en Ans Persoons zullen een rol kunnen spelen. Maar ik denk dat we inhoudelijk moeten kijken of de SP.A niet meer moet inzetten op sociale thema’s. En die thema’s belichaamt Fouad veel beter.
En ja, als ik de kans voor Fouad kan vergroten door zelf geen lijsttrekker te zijn, dan doe ik dat. Wat er dan met mij gebeurt, dat zien we nog wel. Ik ben de actiefste senator van dit land, maar ook voorzitter van Actiris en van Brik. En ik run een woonzorgcentrum: onvoorstelbaar hoeveel je daarvan terugkrijgt. Er is nog een leven naast de politiek.

Wat zijn de thema’s waar de SP.A op moet inzetten bij de verkiezingen om het verschil te kunnen maken met bijvoorbeeld Groen?
Anciaux: We moeten focussen op onze core business, zoals huisvesting, armoedebestrijding, tewerkstelling en gezondheidszorg. Natuurlijk is het mooi meegenomen dat er nieuwe fietspaden liggen – ik ben een fietser – maar we moeten niet alleen maar vissen in de vijver waar partijen zoals Groen-Ecolo en Défi hun prioriteiten van maken.

Daarnaast is het heel belangrijk dat we mensen duidelijk maken dat onze sociale zekerheid en onze pensioenen wél betaalbaar zijn. We hebben daarvoor de nodige berekeningen gemaakt, en het is puur een kwestie van keuzes maken. Deze regering kiest ervoor om de sterkste schouders te ontzien en tegelijk de zwaksten te viseren. In het geval van migranten hen zelfs te culpabiliseren en te criminaliseren.(resoluut) Het belangrijkste is het solidariteitsgevoel.
Wij moeten de partij zijn die de samenhang op alle terreinen opnieuw versterkt. Ik wil niet dat onze kinderen in argwaan naast elkaar moeten leven, en dus moeten we nú aan die solidariteit werken. Die monocultuur komt nooit meer terug, al probeert de politiek dat de burgers wel nog wijs te maken. Zo wakkeren ze de angst en het latente racisme in onze samenleving aan. Meer zelfs: veel zaken waar we twintig jaar geleden van gruwden, worden vandaag door de meerderheid als vanzelfsprekend gezien. Het programma van het Vlaams Blok van toen is in grote mate door vrijwel alle partijen overgenomen.

Dat is een straffe uitspraak.
Anciaux: Dat kan. We moeten veel verder gaan dan wat alle partijen - inclusief de mijne - zeggen over onze samenleving: we moeten absoluut naar een interculturele samenleving met respect voor ieders cultuur en waar religie ook haar plaats heeft. Ik ben tegen een doorgedreven laïcisme zoals in Frankrijk. Nieuwkomers moeten niet assimileren, we moeten hun culturele bagage net waarderen en erkennen. Alleen zo zullen mensen zelf hun verantwoordelijkheid opnemen. Zonder zelfrespect kan je geen respect opbrengen voor de ander.

Bert Anciaux

• Geboren in 1959 in Merksem, woont in Neder-Over-Heembeek
• Tien jaar lang advocaat in Brussel
• Voormalig voorzitter van de Volksunie, daarna boegbeeld van Spirit, sinds 2009 lid van SP.A
• Drie keer Vlaams minister, onder meer van 2004 tot 2009
• Senator en fractievoorzitter sinds 2010
• Voorzitter Actiris en Brik
• Schepen in Brussel-Stad van 1992 tot 1994
• Vader Vic Anciaux was lang voorzitter van de Volksunie, ook broers Roel, Koen en Jan zijn politiek actief