Pascal Delwit: 'De liberale campagne was complètement dingue'

Het verkiezingsstof is wat gaan liggen. Wat zijn de grote conclusies?
Pascal Delwit: Ik zie er vier. De groene overwinning, zowel in stemmen als politiek, want ze krijgen ook drie burgemeesters en veel schepenen. Het beeld is trouwens niet overal hetzelfde: de groenen gaan er het meest op vooruit in het zuidoosten. Tweede trend is de PTB*PVDA, die het overal waar ze opkomt goed doet. De partij scoort vooral in de gemeenten waar er een kiespubliek woont met wortels in de Maghrebijnse migratie. Vreemd genoeg gaan ze er minder op vooruit in gemeenten waar al een sterke afdeling was, zoals Elsene of Sint-Gillis. Ik denk dat de stem van jonge, nieuwe kiezers met een Maghreb-achtergrond daarin meespeelt.
Een derde conclusie is het falen van Défi. Natuurlijk behouden Olivier Maingain en Bernard Clerfayt hun absolute meerderheid, maar dat is niet echt verwonderlijk. Maar Didier Gosuin verliest veel stemmen. Ze wilden de grote verrassing worden van de verkiezingen, maar daar is niets van in huis gekomen. Tenslotte heb je de nederlaag van de liberalen.

U vertelde ons eerder deze week over een verschuiving van MR-kiezers naar Ecolo. Hoe zit dat?
Delwit: Er is een verband tussen de kiezers van Défi, Ecolo en de MR. Er bestaat een groep kiezers die tussen de drie kan twijfelen en die hebben deze keer duidelijk voor Ecolo gestemd.

Welke mensen zijn dat?
Delwit: Er wordt soms over een bobo-electoraat gesproken, bourgeois­-bohème, maar dat vat het niet echt. Ik heb het liever over liberaal-libertair. Die mensen zijn onder meer gevoelig voor het beleid van de federale regering. Als ik met advocaten of artsen spreek, voel ik dat die typisch liberale beroepen niet te spreken waren over het beleid. Zelfs voor mensen die niet per se pro-migratie zijn, is de associatie met Francken er te veel aan. Toen het over de huisbezoeken bij migranten ging, heeft een loge van vrijmetselaars zelfs politici aangeschreven om uit te leggen dat ze te ver gingen. En in Brussel staan heel wat liberalen toch dicht bij de vrijmetselarij.

De sprong naar Ecolo is toch groot?
Delwit: Ja, maar je moet eens kijken waarmee de liberalen naar de kiezer zijn getrokken. Neem de campagne van Alain Courtois in Brussel-Stad, die rechtser dan rechts probeert uit de hoek te komen: complètement dingue!

Zag u ook die video waar hij “het lakse beleid van de Stad Brussel” op de korrel nam, terwijl hij zelf zes jaar eerste schepen was?
Delwit: Precies. Maar kijk ook naar Vorst, de gemeente waar ik zelf woon. “We zijn die zones 30 beu, we moeten de auto weer laten rijden en voor meer parkeerplaatsen zorgen,” dat was de teneur bij de MR. (Schudt het hoofd) Daar hebben ze toch een aantal zaken niet begrepen. De liberale kiezers in mijn wijk in hoog-Vorst zeiden me dat zij net die zones 30 hadden gevraagd aan de burgemeester! De liberalen hebben niet gemerkt dat er een generatie van dertigers en veertigers is die wel economisch liberaal is, maar levenskwaliteit in de stad belangrijk vindt. Die mensen willen zuivere lucht, zijn het verkeerslawaai beu.

Is dat niet een algemene tendens? Vroeger vonden mensen de nadelen van de stad vanzelfsprekend, vandaag eisen ze levenskwaliteit.
Delwit: Dat denk ik wel, ja.

Défi heeft dat ongenoegen niet kunnen kanaliseren.
Delwit: Neen, ze hebben zich in het begin als de nieuwe kracht geprofileerd en ook met Emmanuel Macron geassocieerd. Maar dat is natuurlijk een beetje vreemd: Olivier Maingain is al partijvoorzitter sinds 1995, dan beziel je geen vernieuwing. In de campagnethema’s en in de mensen die ze naar voren schoven, was er ook niets nieuws.
De verschuiving van liberale kiezers naar Ecolo zou trouwens ook kunnen te maken hebben met nieuwe Europese kiezers. Ecolo heeft daar echt op ingezet en heeft er ook veel huisbezoeken aan gewijd.

Is die groene golf ook een internationaal fenomeen?
Delwit: Ik heb dat thema geanalyseerd. In Beieren zondag wel en ook in het Groothertogdom Luxemburg. Sinds enkele maanden zie je die trend internationaal, maar de jaren daarvoor eigenlijk niet. Het is dus afwachten of dit zal blijven duren.

Liberalen kunnen makkelijk Ecolo kiezen. Is die partij dan wel links?
Delwit: Het is een centrumlinkse partij, met een kiezerspubliek dat niet typisch links hoeft te zijn. Waar Ecolo sterk staat, is dat vaak niet zo voor de PS, kijk bijvoorbeeld naar Watermaal-Bosvoorde. Dat heeft met het hoogopgeleide profiel van hun kiezers te maken. De belangrijkste tegenstander van Ecolo is daarom de MR.
Er is trouwens nog een andere reden voor de klap die de MR krijgt. De partij heeft campagne gevoerd met de thema’s die eerste minister Charles Michel heeft gekozen, maar die niet aansloegen: harde onderwerpen als veiligheid en migratie. Alain Courtois heeft suggesties uit die omgeving van Michel proberen uit te voeren. Didier Reynders was erg afwezig.

Hoe verklaart u dat de PS in Brussel standhoudt in belangrijke gemeenten als Brussel-Stad en Molenbeek, terwijl de PTB*PVDA er ook fors groeit? In Wallonië zijn de twee vaak communicerende vaten en wint PTB*PVDA ten koste van de PS.
Delwit: Let op, want in andere gemeenten in het Brussels gewest gaat de PS er vaak op achteruit. Het algemene resultaat is eerder slecht. Kijk naar Schaarbeek, Sint-Gillis, Anderlecht … Over de PS-resultaten heb ik een hypothese: ik denk dat de partij haar aanhangers van de vorige verkiezingen grotendeels heeft kunnen behouden: de volkse klasse. Maar tegelijk hebben de socialisten de jongeren binnen die groepen niet genoeg kunnen aanboren. Die hebben vaak PTB*PVDA gekozen, zeker als ze migratieroots hebben. Dat reservoir aan nieuwe kiezers is erg groot in een jonge gemeente als Molenbeek, maar ook in laag-Vorst en het centrum van Brussel of Schaarbeek.

Hoe heeft PTB*PVDA dat gedaan?
Delwit: Ze zijn erg aanwezig met hun organisaties, niet enkel in de campagne: de jeugdbeweging Red Foxes, Comac, ze staan aan scholen … PTB*PVDA heeft die jongeren kunnen bereiken met thema’s die hen echt raken: “Jullie worden gediscrimineerd, jullie hebben slechte scholen, men kijkt niet naar jullie cv’s …” Dingen die waar zijn trouwens. Ook over Palestina manifesteren ze zich. Ze raken daarmee aan het electoraat van de PS. In Vorst verliest de partij zo de burgemeester, in Anderlecht scheelt het niet veel.

Philippe Close heeft het dan weer schitterend gedaan. Na het Samusocial-schandaal en zonder de SP.A blijft zijn partij bijna even groot. Zijn persoonlijke score is dan nog eens beter dan die van Freddy Thielemans in 2012. Hoe heeft hij dat gefikst?
Delwit: Hij is er ten eerste helemaal voor gegaan. Hij heeft al zijn mandaten afgegeven, heeft orde proberen te scheppen in de chaos. En hij was het voorbije jaar ook heel erg aanwezig op het terrein, niet enkel tijdens de campagne. Je kan moeilijk twee meer verschillende mensen bedenken dan Yvan Mayeur en Philippe Close. De eerste schold iedereen uit: de kiezers, de politicologen, de journalisten ... Hij was hautain. Philippe Close is het tegendeel: hij houdt van menselijk contact en straalt dat uit. Hij bestuurt ook graag. Toen Mayeur nog burgemeester was, kwamen de twee trouwens niet overeen.
Een element dat verder in het voordeel van Close speelde, was de afwezigheid van Joëlle Milquet, die veel voorkeurstemmen richting CDH lokte in 2012.

Zo mogelijk nog straffer is wat Catherine Moureaux presteerde in Molenbeek: de PS is met afstand eerste partij, groeit nog en als nieuwkomer in de gemeente haalt ze bovendien ruim 7.000 stemmen, flink meer dan haar vader in 2012.
Delwit: (Schudt het hoofd alsof hij nog steeds moet bekomen van Moureauxs resultaat) Ik moet toegeven dat ik dat absoluut niet verwacht had. Dat ze de dochter van haar vader is, heeft zeker meegespeeld. Moureaux is een naam als een klok in de gemeente. Verder heeft ze zich ook helemaal gesmeten en alle risico’s op een nederlaag geaccepteerd.
De demografie van Molenbeek speelt natuurlijk niet in het voordeel van de MR. Je kan het ook omdraaien. De overwinning van Moureaux betekent dat burgemeester Françoise Schepmans de Molenbekenaren die niet typisch voor haar stemmen niet heeft kunnen overtuigen. Je zag dat ook aan haar lijst. Daarop stond geen persoonlijkheid die echt het andere Molenbeek vertegenwoordigde.

Nu onderhandelt Moureaux met PTB*PVDA. Zal dat lukken?
Delwit: Pfff … Dat wordt een proces van een stap vooruit en twee achteruit, het wordt ingewikkeld. Het is trouwens niet Dirk De Block die zal beslissen over deelname aan een meerderheid, maar Peter Mertens en David Pestieau, de nationale voorzitters.
Ik denk dat de partij een probleem heeft: ze kunnen in een meerderheid stappen, maar hebben daar geen zin in. Alle projectoren staan nu op Molenbeek gericht, zodra er iets fout loopt, zou dat de partij aangerekend worden. Mijn pronostiek is dat het PS met MR wordt.

We vroegen Dirk De Block zondagavond al of hij wou meebesturen in Molenbeek en hij wou daar niet op antwoorden. Dat strookt met wat u vertelt.
Delwit: Ja. Volgens mij volgt straks een communicatieoorlogje rond wie verantwoordelijk is voor de mislukking van de onderhandelingen.

Nu de partij aan belang wint, krijgt PTB*PVDA weer veel etiketten opgekleefd, in de stijl van ‘de Noord-Koreanen komen’. Moeten we bang zijn van de partij?
Delwit: Ze zijn niet Noord-Koreaans, neen. Maar de drie kopstukken Raoul Hedebouw, Sofie Merckx en David Pestieau zijn toch allemaal kinderen van hun ouders, die de partij al leidden. Peter Mertens is er al 25 jaar. Al die mensen hebben de Rode Khmer, Mao en Kim Il-sung gesteund. Ze zijn geëvolueerd, maar het blijft een zeer centralistische partij. Hun grootste vijand is vandaag de PS.
Concrete beleidsvoorstellen is een ander paar mouwen. Ik heb Peter Mertens in 2012 geïnterviewd en hem gevraagd wat hij zou doen met een absolute meerderheid in Antwerpen. Hij bleef een halve minuut stil. Raoul Hedebouw, die ernaast zat, had ook geen antwoord. Ze weten het namelijk niet. Hun belangrijkste politieke doel is om de socialisten te doden. Ze willen daarmee een ‘breuk’ realiseren, zonder dat ze een precies beeld hebben van wat die breuk dan moet inhouden.
Ik ben van niets bang, maar als ze een absolute meerderheid krijgen in België dan verhuis ik, dat is geen grap. Ik heb ook David Pestieau geïnterviewd en hem gevraagd of er nog verkiezingen zouden volgen, mochten ze de absolute meerderheid halen. Hij heeft daar geen ‘ja’ op geantwoord. Er bestaat geen enkel document waarin de partij zegt dat ze achter ons systeem van de liberale representatieve democratie staat.

N-VA stelde teleur bij de gemeenteraadsverkiezingen, zoals u ook had voorspeld. Is dat een teken aan de wand voor de gewestverkiezingen?
Delwit: Het resultaat was inderdaad slecht, zeker als je de campagne ziet die N-VA hier voerde, onder meer in kranten en met hun grote kopstukken Francken en Jambon. Maar ik blijf er ook bij dat de gewestverkiezingen een ander verhaal zijn.

Het zijn dan tegelijk federale verkiezingen, de twee kunnen elkaar beïnvloeden.
Delwit: Absoluut. Het is vooral uitkijken of partijen als N-VA en PTB*PVDA een nieuwe lijsttrekker naar Brussel zullen brengen. Het was ook opmerkelijk om te zien dat het veiligheidsthema van de N-VA hier helemaal niet aansloeg. Alain Courtois (MR) heeft het geprobeerd en is mislukt.

Er zijn beduidend meer Nederlandstalige gemeenteraadsleden verkozen. Hoe verklaart u dat?
Delwit: Misschien zijn er meer Nederlandstaligen, dat is moeilijk te zeggen. Het Nederlandstalig onderwijs? Dat zou kunnen, ja. Verder is het me ook opgevallen dat veel collega’s en studenten aan de ULB van plan waren om ook onder meer voor een Nederlandstalige kandidaat te stemmen. Vrienden die een hekel hadden aan Alain Courtois hebben bijvoorbeeld op Els Ampe gestemd, al beschouw ik haar toch als een liberale van het verleden. De taal van kandidaten, dat doet er steeds minder toe in Brussel.

Pascal Delwit

• 1961: geboren in Watermaal-Bosvoorde, groeit op in Sint-Joost
• Lagere en middelbare school in Brussel-Stad
• Licentie en doctoraat in politieke wetenschappen ULB
• Professor politieke wetenschappen
• Tijdlang directeur van Cevipol, het Centre d’étude de la vie politique van de ULB
• Prijs voor het politieke boek 2014 voor PTB. Nouvelle gauche, vieille recette.
• Veelgevraagde analist
• Hobbyloper