'Zo'n Vlaming op je lijst kan je de burgemeestersjerp opleveren'

De fraaie plaatsen anno 2018 komen boven op een andere vaststelling: de Vlaamse gemeentepolitici konden na de vorige stembusgang flink wat schepenzitjes verzilveren – minstens een in elke gemeente, maar bijvoorbeeld drie in Etterbeek en twee plus een OCMW-voorzitter in Jette. Behalve hun aantal groeiden ook de bevoegdheden. Veel van de Nederlandstalige schepenen hebben vandaag volwaardige bevoegdheden, die veel verder gaan dan Nederlandstalige Aangelegenheden, waar al eens smalend over wordt gedaan.

Hoe verklaar je die trend? “Wij behoren tot een generatie politici die eerst aan het algemeen belang denkt en dan pas die Nederlandstalige reflex heeft,” zegt Elke Roex (SP.A). In Anderlecht heeft ze ook Netheid en Vervoer onder haar hoede. Op de PS-SP.A-lijst staat ze opnieuw op de tweede plaats. “We worden ook veel meer als partner gezien dan als vertegenwoordiger van een tegengesteld belang.”

Dat die tegenstelling verwatert, heeft ook te maken met de veranderende bevolking. De groep Brusselaars die thuis enkel Frans spreekt, is vandaag een minderheid geworden (38 procent), terwijl ook de Brusselaars die alleen Nederlands spreken thuis krimpen tot 5 procent van de bevolking. “Ik zie dat ook in mijn kiescampagne,” zegt Brigitte Gooris, Open VLD-schepen in Jette. “Ik verstuur een duizendtal brieven, die ik trouwens met de hand adresseer. 350 daarvan gaan naar Nederlandstalige adressen, 650 naar Franstalige. Zonder die laatsten haal je het niet als Nederlands­talige.”

Analist Guy Devroede merkt die beweging evengoed op de lijsten voor deze verkiezingen. “Als ik vandaag naar de lijsten kijk, zie ik steeds meer kandidaten met een buitenlandse origine. Zoals in Vorst, waar Fatima Abbach nu de eerste SP.A-vrouw wordt in plaats van Jutta Buyse. Ze zou een van de eerste Nederlandstalige schepenen van een andere origine kunnen worden na Annalisa Gadaleta (Groen) in Molenbeek.”

De opmars van de Nederlandstaligen situeert zich vooral op het bestuursvlak. Het aantal verkozen gemeenteraadsleden bleef in 2012 immers nagenoeg gelijk. Die toegenomen invloed heeft natuurlijk ook te maken met centen. Steeds meer gemeenten beseffen dat een Vlaamse schepen sinds de Lambermont­akkoorden een aardige duit in het zakje brengt. De gemeente Schaarbeek krijgt deze legislatuur zo bijvoorbeeld 6 miljoen euro extra. Je zou voor minder Nederlandslievend worden.

Maar er is meer. Een alliantie met een Nederlandstalige partij kan voor een grote Franstalige partner het verschil maken tussen de burgemeesterssjerp of de oppositiebanken. Vooral in gemeenten waar het erom spant, krijgen Nederlandstaligen dan ook een goeie plek. Zo is het wellicht geen toeval dat Khadija Zamouri (Open VLD) de derde plek krijgt op de burgemeesterslijst van Françoise Schepmans (MR), die hoopt om Catherine Moureaux (PS) te verslaan. Haar partijgenoot Quentin van den Hove moet in Schaarbeek ondertussen uitleggen dat de dertiende plek een puike plaats is op de lijst van de onbedreigde Bernard Clerfayt (Défi).

Hoe doen Nederlandstalige kandidaten het doorgaans op zo’n tweetalige lijst? Analist Devroede nam de proef op de som en keek naar het resultaat van de kandidaten ten opzichte van hun plek op de lijst. Conclusie: in vijftig procent van de gevallen raakte zo’n kandidaat sneller verkozen dan je op basis van de plek op de lijst zou verwachten. In een kwart van de gevallen was het resultaat minder en in nog eens een kwart conform de plaats op de lijst. “Die Nederlandstalige kandidaten verdienen dus zeker hun plek op de lijst. En ja, deels is dat het resultaat van een etnische stem uit de Vlaamse gemeenschap.”

Frisse Vlaamse inzichten

In het beleid blijken Nederlandstaligen hun Franstalige collega’s vaak te verrassen met frisse inzichten. “Je voelt dat Vlaamse politici uit een andere cultuur komen, met name op het vlak van mobiliteit,” vertelt Olivier Mahy, MR-schepen in Molenbeek. “Hoe je de fiets kan promoten of het concept van brede school, het zijn dingen die uit Vlaanderen overwaaien,” zegt Mahy. De man weet waarover hij praat: zijn zoontje brengt hij ondertussen met de fiets naar een Nederlandstalige school dicht bij het gemeentehuis.

Willem Stevens (SP.A), die in Sint-Gillis schepen is van onder meer Duurzame Ontwikkeling en Gemeente-eigendom, stemt volmondig in. “Mobiliteit is niet eens mijn bevoegdheid en toch kan ik op dat beleid wegen.”

Ook Stevens voelt dat de sfeer rond Nederlandstalige kandidaten is omgeslagen. “Nederlands­talige kandidaat zijn, was vroeger meer een nadeel, maar het wordt steeds meer een voordeel. Ik hoor nu bijvoorbeeld vaak ‘Je vais voter bilingue’. Dat is natuurlijk makkelijker op een tweetalige lijst.”

Dat we straks weer meer Nederlandstalige schepenen met zwaardere bevoegdheden krijgen is nog geen uitgemaakte zaak. N-VA, vandaag goed voor zes gekozenen in heel het gewest, wil graag doorbreken en komt op in twaalf gemeenten. Als de partij veel stemmen binnenhaalt, zou dat weleens ten koste kunnen gaan van Nederlandstalige kandidaten die kans maken op een schepenambt. “Kijk naar Oudergem,” zegt Guy Devroede. “De Nederlandstalige lijst Samen heeft vandaag een gekozene en een schepen. Maar N-VA komt voor het eerst op, én Open VLD heeft de lijst verlaten en kiest voor de MR. Het wordt zo erg moeilijk voor Samen.”

Of N-VA echt zal doorbreken op 14 oktober valt nog te bezien. Guy Devroede wijst erop dat het systeem voor de zetelverdeling bij de gemeenteraadsverkiezingen niet in het voordeel van kleine lijsten speelt. “Door dat Imperiali-­systeem kosten de eerste zetels je meer stemmen dan de daaropvolgende. Kandidaten op een grote tweetalige lijst profiteren daarvan.”

Ook politicoloog en Brusselaar Pascal Delwit (ULB) heeft zijn twijfels. “Gemeenteraadsverkiezingen gaan toch in de eerste plaats over persoonlijk contact en minder over het programma. Veel mensen kennen de nieuwe N-VA-kandidaten niet.”