Het ABC van de gemeente­raads­verkiezingen

Van ‘absolute meerderheid’ tot ‘zwevende kiezer’: in 26 termen, gerangschikt volgens de letters van het alfabet, legt BRUZZ de belangrijkste politieke begrippen uit om de lokale verkiezingen in Brussel te begrijpen.

Absolute meerderheid

Wanneer een partij meer dan de helft van de zetels in een gemeenteraad binnenhaalt, dan beschikt die over een absolute meerderheid. In principe moet die fractie dan geen tweede of derde partij aan boord halen, maar in de praktijk gebeurt dat wel vaker, uit democratische overwegingen (meer draagvlak bij de bevolking), om de oppositie nog kleiner te maken, of voor de stabiliteit.

Burgemeestersbonus

Bij regionale of federale verkiezingen halen burgemeesters soms beduidend meer voorkeurstemmen dan de onbekende kandidaten uit dezelfde regio. Ook bij de lokale stembusgang kan een burgemeester, door zijn actieve aanwezigheid in de gemeente, bijvoorbeeld in het gemeenteblad en door zijn interventies in de media, zijn naamsbekendheid breder uitspelen.

Cordon sanitair

Afspraak tussen democratische partijen om niet samen te besturen met extreme partijen zoals Vlaams Belang. Ook PTB-PVDA valt voor sommigen onder die categorie, maar helemaal klopt dat niet. De marxisten besturen al lokaal, bijvoorbeeld in het Oost-Vlaamse Zelzate, en mogelijk binnenkort ook op lokaal niveau in Brussel. Althans, dat vormt hun ambitie.

Dienstdoend burgemeester

Degene die in afwezigheid van de burgemeester bestuurt. Vaak een handige truc van ministers of parlementsleden om in titel burgemeester te blijven, en tegelijk op een hoger politiek niveau actief te zijn, zonder zich te moeten bemoeien met de dagelijkse besognes van hun gemeente.

Expats

Ongeveer zestien procent van de buitenlanders die in Brussel wonen – iets meer dan 50.000 personen – heeft zich geregistreerd om deel te nemen aan de lokale verkiezingen van 13 oktober. Die zullen volgens cijfers van de FOD Binnenlandse Zaken vooral gaan stemmen in Sint-Gillis, Elsene, Sint-Joost-ten-Node en Etterbeek.

Formatiegesprekken

Na de verkiezingen zitten de partijen samen om te zoeken naar een meerderheid en een inhoudelijk programma, om finaal een regering of – wat 13 oktober betreft – een gemeentebestuur samen te stellen. Al naargelang de omstandigheden en de politieke verhoudingen kunnen die gesprekken lang of kort duren.

Gemeentesecretaris

Hoogste ambtenaar van de gemeente. Bevoegd voor de voorbereiding van de gemeenteraad en de agenda van de burgemeester en schepenen. Hij is ook de manager van de gemeentelijke diensten en het hoofd van het administratief personeel. Officieel gaat het om een neutrale functie, zonder politieke kleur (al hebben sommige gemeentesecretarissen in het verleden wel degelijk voor een politieke partij of kabinet gewerkt).

Huishoudelijk reglement

Gemeenteraden verlopen volgens de regels van een huishoudelijk reglement en een deontologische code. In een aantal gemeenten werden die regels niet altijd nauw gevolgd door de burgemeester of het aanwezige volk in de zaal, waardoor sommige vergaderingen uitmonden in regelrechte scheldpartijen, bijvoorbeeld in Schaarbeek en Anderlecht toen het over de invoering van Good Move ging.

Imperiali

Om het aantal zetels in de gemeenteraad te verdelen in verhouding tot het aantal uitgebrachte stemmen per partij, wordt een ingewikkeld telsysteem gebruikt met quotiënten en tabellen, nog uitgedacht door de katholieke Belgische senator Pierre Guillaume Imperiali des Princes de Francavilla. De methode is niet zonder kritiek, want draait vooral in het voordeel uit van de grotere partijen.

Joint list

Wanneer verschillende partijen beslissen om zich samen aan de kiezer te presenteren, gebeurt dat via een gemeenschappelijke lijst. In veel Brusselse gemeenten bundelen bijvoorbeeld de MR en Les Engagés de krachten, vanuit het idee dat het combineren van de twee aanhangen een groter geheel geeft om de zittende burgemeester uit te dagen.

Kiezer

In het Brussels Gewest moeten alle Belgen van 18 jaar of ouder stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen. Elke kiezer krijgt een oproepingsbrief, waarop het adres, het nummer en de openingsuren van het stembureau staan. Om geldig te stemmen moet de kiezer zijn identiteitskaart meenemen naar het stemhokje.

Lijst van de burgemeester

Veel burgemeesters kiezen ervoor om niet onder de naam van hun partij uit te komen, maar opteren voor een variatie van ‘Lijst van de Burgemeester’. Die strategie heeft een aantal voordelen: het maakt het makkelijker voor andere fracties om zich aan te sluiten; indien de burgemeester lid is van een partij die nationaal slecht scoort, kan hij dat verbergen; en naar de kiezer kan de burgemeester trachten zijn burgemeestersbonus op te strijken.

Mandaat

Wie verkozen raakt op 13 oktober krijgt van de kiezer de opdracht of het mandaat om via de politieke besluitvorming te wegen op het beleid van de gemeente, hetzij in de meerderheid, hetzij in de oppositie, en dat voor een termijn van zes jaar

Nederlandstalige Aangelegenheden

Een van de vele bevoegdheden die een schepen in Brussel kan krijgen, is die van Nederlandstalige Aangelegenheden. Dat behelst de verantwoordelijkheid voor de Nederlandstalige scholen op het grondgebied, de Nederlandstalige cultuurinitiatieven, de Nederlandstalige bibliotheken en de Nederlandstalige gemeenschapscentra. Meestal – maar niet altijd – neemt een Nederlandstalige die functie op. Met deze functie komt ook extra geld van Vlaanderen binnen.

Opkomstplicht

In tegenstelling tot Vlamingen zijn Brusselaars nog steeds verplicht om te gaan stemmen tijdens de gemeenteraadsverkiezingen. Dat is het gevolg van een beslissing van Vlaanderen om de lokale verkiezingen volgens nieuwe regels te laten verlopen. Brussel blijft voorlopig zweren bij de opkomstplicht.

Politieraad

Te vergelijken met de gemeenteraad, maar dan bevoegd voor politieaangelegenheden, zoals het goedkeuren van de begroting en de jaarrekening van de politiezone, aanwerving en ontslag van personeel … In de politieraad zitten gemeenteraadsleden (van wie minstens altijd een aantal Nederlandstaligen).

Quorum

Het minimale aantal gekozenen dat aanwezig moet zijn om een gemeenteraadsvergadering geldig te kunnen laten plaatsvinden. In Molenbeek, Schaarbeek, Anderlecht werd dat quorum niet altijd gehaald, omdat leden van de meerderheid niet kwamen opdagen of nog voor het einde van de vergadering de zaal verlieten.

Rel

Geen enkele verkiezingscampagne verloopt vlekkeloos. Verkeerd uitgestuurde oproepingsbrieven, bewust fouten maken tegen het verkiezingsreglement wat politieke campagne betreft, bitsige tv-debatten … Altijd gebeurt er wel iets, wat waarnemers en media omschrijven als een rel.

Schepen

Een schepen is, net als de burgemeester, belast met het dagelijkse bestuur van de gemeente. Elke schepen heeft een specifiek departement, zoals openbare reinheid, dierenwelzijn, digitalisering, mobiliteit … Een schepen kan niet ontslagen worden, maar wel zijn bevoegdheden verliezen.

Taalaanhorigheidsverklaring

Wil een kandidaat op een kieslijst duidelijk maken tot welke taalgroep hij behoort – Nederlandstalig of Franstalig – dan dient hij een verklaring van taalaanhorigheid op te stellen. Dat officiële document moet voldoen aan een aantal voorwaarden, zoals bijvoorbeeld ondertekend zijn door ten minste honderd gemeenteraadskiezers die behoren tot dezelfde taalgroep. Het document is nodig voor de aanduiding van de Vlaamse schepen.

Uittredend schepencollege

Tot de nieuw verkozen burgemeester zijn mandaat opneemt, zijn de huidige burgemeester en schepenen uittredend: dat betekent dat ze zorgen voor een vlotte overgang en overdracht van bevoegdheden en dat ze in de tussentijd geen belangrijke beslissingen meer mogen nemen.

Voorakkoord

Een (informele) afspraak tussen een aantal partijen om zich, nog voor de uitslag van de verkiezingen bekend is, aan elkaar vast te klinken om na de stembusuitslag een meerderheid te vormen. Een voorakkoord kan alleen werken als de kiezer meegaat in dat verhaal: bij een gebrek aan stemmen is een voorakkoord natuurlijk niets waard.

Waarschuwing

Wie niet gaat stemmen op 13 oktober in Brussel, kan een straf krijgen. Dat kan gaan van een waarschuwing tot een boete van veertig tot tachtig euro.

X-campagne

Online campagne op X, het voormalige Twitter. Via krasse uitspraken en uithalen trachten het politieke debat te beïnvloeden. Schoolvoorbeeld van iemand die via X aan politiek doet, is MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez.

Yolokandidaat

Iemand die meedoet met de verkiezingen, maar eerder om de kick, de aandacht en de ervaring, niet om daadwerkelijk iets te realiseren. Verkozen raken staat op hetzelfde lijstje als bungeespringen, naar de Malediven reizen, naakt in de zee zwemmen: een once-in-a-lifetime-experience.

Zwevende kiezer

Iemand die lange tijd niet weet op welke partij of welke politicus hij zal stemmen. Vaak gaat het om een grote groep, die partijen via advertenties en andere communicatiestrategieën alsnog op het nippertje trachten te overtuigen. Dat vergt meer werk dan een al overtuigde kiezer.