Overlopers in de Brusselse politiek: 'Het is niet simpel om geloofwaardig over te stappen'

In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2024 zien we opnieuw een golf van politici die overstappen van de ene partij naar de andere. “Het zou ondemocratisch zijn om hen te beperken in hun keuzes”, zegt politicoloog Nicolas Bouteca.

Het is haast een sport geworden in de Brusselse politiek: net voor de verkiezingen stappen politici over naar een andere partij. De voorbeelden zijn talrijk.

Zo staat Maxime Baudaux, uitbater van het bekende buurtcafé '1030', als lijstduwer op Ecolo-lijst bij de gemeenteraadsverkiezingen in Schaarbeek. Bij de vorige verkiezingen in 2018 stond hij nog op de lijst van burgemeester Bernard Clerfayt (LB). Brussels gemeenteraadslid Sonia Lhoest verliet dan weer de PS en sloot zich aan bij Les Engagés. In Sint-Lambrechts-Woluwe stapte Julie Van Goidsenhoven-Bolle over van MR naar de lijst van burgemeester Olivier Maingain (Défi) om nu weer terug op de MR-lijst te staan. En gewestelijk sloot Ludivine de Magnanville zich pas in januari aan bij Défi, om in september al de overstap naar MR te maken.

“Je zou het kunnen vergelijken met voetbaltransfers”, zegt Steven Van Garsse, politiek journalist bij BRUZZ. “Partijen proberen net voor de verkiezingen kandidaten weg te pikken bij andere partijen, in de hoop op meer succes.”

Hoewel het vaak gebeurt, is het meestal geen goede zet, zegt politicoloog Nicolas Bouteca (UGent). “Als je van gedacht verandert in de politiek, kan je dat vaak kwalijk genomen worden. Het wordt ook vaak tegen je gebruikt door andere politici. Het is niet zo simpel om op een geloofwaardige manier over te stappen naar een andere partij. Zeker als het een partij is die totaal niet op dezelfde lijn staat met de eerdere partij.”

En zo zijn er ook voorbeelden. Adnan Bel Khatir was in 2006 ten tijde van Laurette Onkelinx in Schaarbeek kandidaat voor de PS. In 2012 sloot hij zich aan bij de lijst van Bernard Clerfayt en uitte hij heel wat kritiek op Onkelinx en de PS. Deze verkiezingen staat Bel Khatir opnieuw op de PS-lijst.

Maar waarom doen politici dat, als het misschien het einde van hun politieke carrière kan betekenen? Simpel: politici die niet tevreden zijn met hun plaats binnen hun partij of die opportuniteiten zien bij een succesvolle tegenstander, grijpen de kans om over te stappen.

“Electorale kansen zijn een belangrijke drijfveer", zegt Bouteca. “Partijen die het goed doen in de peilingen, zijn aantrekkelijk omdat ze meer verkiesbare plaatsen hebben. Kandidaten gaan weg van partijen die het slecht doen en trekken naar partijen die het goed doen.”

Team Fouad Ahidar is een van de populaire partijen die veel kandidaten weet weg te kapen. In Schaarbeek kon de partij onder andere Elias Ammi en Mehmet Bilge van Défi strikken.

Voormalig N-VA-kopstuk in Anderlecht Nadine Van Lysebetten komt deze verkiezingen ook op voor Team Fouad Ahidar. En ook Ange-Raïssa Uzanziga, gemeenteraadslid in Schaarbeek, stapte over van Groen naar Team Fouad Ahidar.

Politieke kameleons

Sommige politici hoppen van de ene naar de andere partij. Zo staat Nicole Nketo Bomele dit jaar in Anderlecht op de gedeelde lijst van MR en Les Engagés. In 2018 stond ze nog kandidaat voor Défi en in 2009 voor PS.

Halit Akkas zetelde in Sint-Joost-ten-Node in de gemeenteraad voor MR. Met de regionale verkiezingen stond hij op de lijst van Défi voor het Brussels Parlement. Deze gemeenteraadsverkiezingen trekt hij met PS naar de kiezer.

Halis Kökten trekt naar de kiezer in Schaarbeek met Team Fouad Ahidar. Hij begon zijn politieke carrière in 2000 bij het toenmalige FDF in Sint-Joost. Later verhuisde hij naar Schaarbeek, daar werd hij lid van het toenmalige CDH. Na enkele geschillen stapte hij over naar de PS. Toen hij daar geen plekje op de lijst kreeg voor de gemeenteraadsverkiezingen, ging hij op de Lijst van de Burgemeester van Clerfayt staan.

Hoppen van de ene partij naar de andere zie je vaker bij lokale dan nationale politiek, zegt politiek journalist Steven Van Garsse. “Dat komt volgens mij omdat die lokale lijsten vaak worden samengesteld door mensen die lokale bekendheid hebben, maar niet per se lang in een partij zitten of zich verbonden voelen met een partij. De ideologie van de partij speelt niet altijd een even belangrijke rol.”

Dat laatste zorgt ervoor dat de negatieve impact soms minder groot is. Zo stapte Bertin Mampaka in 2020 over van CDH naar MR. “Mampaka is een stemmenkanon bij kiezers van Congolese afkomst en hij heeft gewoon zijn electoraat meegenomen naar MR”, legt Van Garsse uit.

Er is geen wetenschappelijk onderzoek naar, maar het zou kunnen dat dat in Brussel vaker het geval is. “In Brussel heb je veel verschillende gemeenschappen en die zijn vaak heel belangrijk”, legt expert in politieke communicatie Reinout Van Zandycke uit. “In het geval van Mampaka zou het kunnen dat het belangrijker is voor de kiezer dat hij deel uitmaakt van de Congolese gemeenschap bijvoorbeeld, dan wat zijn politiek kleur is.”

Gevolgen voor bestuur en partij

Hoewel het niet altijd voor de kandidaat negatieve gevolgen heeft, kan het bestuur er wel onder lijden. In Schaarbeek zijn in korte tijd meerdere politici van partij gewisseld, waardoor er geen meerderheid meer is in de gemeenteraad. Sinds september vorig jaar is het daarom bijna onmogelijk om nog beslissingen te nemen.

Ook kan het binnen een partij voor problemen zorgen, legt politicoloog Nicolas Bouteca uit. “Dat kan leiden tot frustratie binnen de partij, vooral bij trouwe leden die zich jarenlang hard voor de partij hebben ingezet en plotseling een nieuwkomer zien opduiken die dankzij een overstap een prominente positie krijgt.”

Partijen proberen wel interne maatregelen te nemen om overlopen te vermijden, zoals screeningsprocessen en strikte afspraken met kandidaten. Maar verdere regelgeving errond is er niet. Dat is goed, vindt Bouteca. "We hebben een systeem waarin volksvertegenwoordigers individueel worden verkozen. Ze vertegenwoordigen de kiezers, niet een partij. Het zou ondemocratisch zijn om hen te beperken in hun keuzes," legt Bouteca uit.

Daar sluit Van Zandycke zich bij aan. "Als je beter of sneller kan realiseren wat je aan de kiezer belooft door op een andere lijst te gaan staan, valt die keuze zeker te verantwoorden. Uiteindelijk zal de kiezer oordelen of een overstap wordt gezien als een slimme zet of als verraad."