Column Freddi Smekens: Van da

I n het Algemeen Nederlands zeggen we “Het is zover” wanneer iets onherroepelijks of iets langverwachts ter sprake komt. De Brusselaar zal dat weleens hertalen als: “’t Es zuveir”, maar dat is heel uitzonderlijk. Wanneer het dan toch zover is, heeft men het hier veeleer over: “’t Es van da” of eventueel: “’t Es gebakke.”

Het zou mij niet verwonderen, waarde lezer, dat we "'t Es van da" de laatste tijd meer dan eens gebruikt hebben. Niet bepaald bij de vorming van een nieuwe regering in dit geval, maar bijvoorbeeld wel bij een aardbeving die gepaard ging met een kernramp. Ook als er ergens een of andere revolutie annex oorlog uitbreekt, zeggen we dat het van da is.

Mo lot ons de tristige dinge neki opzaa schooive. Het is nu eenmaal zo dat er elke dag, om niet te zeggen elk ogenblik, wel iets van da kan zijn. Wanneer iets ons uitentreuren op de zeine werkt, pakken we gezwind uit met: "Voilà! 't Es waal van da!" Die uitdrukking kan gerust vervangen worden door een retorische vraag. Dan gaat het van: "Es 't waal van da?!" Hoewel men het antwoord in dat geval dus duidelijk kent, kan die vraag hardop of zelfs in de vorm van een uitroep geformuleerd worden.

Uiteraard kan het ook rustiger. Zo dacht ik zeer onlangs nog: "Auver wa goen ik schraaive wa den Brusseleir kan interesseire?" Gezien het brede interesseveld van mijn medeburger heb ik daar uiteraard geen last mee. Op een bepaald ogenblik kwam ik op een idee en dacht ik hardop bij mezelf: "Voilà, dat es 't! 't Es van da!" Doordat ik net op dat ogenblik even werd afgeleid, was ik meteen weer mijn onderwerp kwijt. Mo wee mag nen Brusseleir wel zaain vè in da geval te panikeire, waarde lezer? Vandaar dat ik onmiddellijk terugviel op de bedenking die ik bij mijn inval had: "'t Es van da!" Zonder me de vraag te stellen "Auver wa was 't na wei?", ging ik over tot de orde van de dag. Waarover ik zou schrijven, zou 'Van da' worden.

Het eerste wat ik me daarbij afvroeg, was natuurlijk: "Mè wa eit da na faaitelaaik te moeke?" Neem nu ons geliefde gezegde: "Da zeede van hee!" In dat geval weet men ongetwijfeld wel waar men staat. Mo wa we faaitelaaik van doe zeen, es ni altaaid dooidelaaik. En toch gaat men ervan uit dat een slechtziende of zelfs een blinde iets van hee kan zeen. Hetzelfde geldt voor: "'t Es van da!" Daarop zal men nooit de vraag krijgen: "Van wat es 't aaigelaaik?" Neen, waarde lezer, ons woordje da heeft in dat geval te maken met een onomstotelijk feit. Maar van da kan gelukkig ook een soort hoop en verwachting in zich meedragen. Neem nu: "We zulle wel zeen as 't van da es!" Op dat ogenblik heeft da meestal, zo niet altijd, een positieve klank en waarde. Dat staat in contrast met "'t Es waal van da", waarvan hierboven sprake was. Ik kan me voorstellen dat het zowel mij als u weleens overkomt iemand aan te spreken met "'t Es van da", zonder daarbij da nader te specificeren. Men gaat er namelijk in dat geval van uit dat onze toehoorder dat da zelf wel invult.

Graag over nu naar enkele varianten die onze uitdrukking kunnen aanvullen of verrijken. Ik had het in dat verband al over het onnavolgbare "'t Es gebakke." Deze uitdrukking kan volgens mij niets dan positieve connotaties hebben. Waar we in het geval van van da ook terechtkunnen, is bij "'t Es veugevalle." En om het nog korter te houden, kan ook gewoon "Voilà" van pas komen. Natuurlijk zijn er nog varianten; het tegenovergestelde zou mij in ons Brusselse taalschaakspel ten zeerste verwonderen. U merkt het ongetwijfeld samen met mij, waarde lezer, dat ons Brussels een onuitputtelijke bron van uitwijkmogelijkheden is. En dat we nog heel ver van het ogenblik zijn dat we "'t Es van da!" zullen gebruiken over de dood van onze streektaal. Aan u om een en ander bij een volgende gelegenheid even uit te proberen, waarde lezer.

Tot besluit wil ik iedereen een wijze raad meegeven. Af en toe, wanneer men diep in gedachten verzonken is, krijgt men de vraag voorgeschoteld: "Awel? Wat es 't?" Welnu, dat is hét uitgelezen moment om uit te pakken met: "Niks. 't Es van da..." Een beter middel om de nieuwsgierigheid op te wekken heb ik nog niet ontdekt.