Kartoebel

W e vragen iemand om een leerling te tekenen. Negen kansen op de tien dat hij of zij er hét attribuut van de leerling bij tekent: de 'kartoebel', in de wandeling ook wel 'boekentas' genoemd.

Ongetwijfeld stamt ons Brusselse woordje kartoebel van het Franse cartable. Persoonlijk heb ik die kartoebel altijd aan de hand gedragen. De tijd dat men hem op de rug bond, was na de mijne. En ongetwijfeld zullen sommige lezers nog 's avonds heule kartoebel moeke om er de volgende dag gezwind mee naar school te trekken. Een ritueel dat ik mij nog levendig voor de geest kan halen. Evenals de zin: "Ik moon maaine kartoebel nog moeke." Soms heb ik de indruk dat de hedendaagse leerling een zodanig monumentale kartoebel meezeult dat hij op zondagavond ne kartoebel vè giel de weik kan moeke, of het scheelt niet veel.

Ik had het hiernet over een ritueel, en dat was het ook. De schaulboeke in 't ieste vak, de schrifte in 't twiede vak. Vooraan in die kartoebel bevonden zich twee kleinere vakjes, een soort van uitstulpingen. Een ervan werd gewoonlijk gebruikt om de pennenzak in op te bergen, de andere als bergplaats voor de schoolagenda. 'n Ploch vè alles en alles op zaain ploch, zeg maar. In de klas stond een kast waarin we onze schoolboeken konden opbergen. Kwestie van ze niet elke keer mee te hoeven torsen. De schriften daarentegen moesten na elke schooldag onvermijdelijk mei nor hoois. In dat laatste schuilt wel enige logica. Want vèwa zou onze kartoebel anders deene?

Naast de kartoebel beschikten we ook over nen turnzak. Die werd niet alleen gebruikt vè ons turnslache en dito broekske in op te bergen. Eén keer in de week werd hij ook gebruikt vè mè ons zwumgereef no den bain te trekken.

Maar terug nu naar de kartoebel. Voor zover ik mij herinner, waren er in de tijd dat ik naar school ging, geen merkbare verschillen tussen de kartoebels van joenges en dei van de maskes. Maar misschien heb ik daar toen niet zo op gelet. Wat ik wel meen te weten, is dat het weinig of niet voorkwam dat twee leerlingen mè dezeulfde kartoebel rondleepe. Maar ook in dat geval zou het kunnen dat mijn opmerkingsvermogen wat te wensen overliet.
Over de kleuren kan ik me duidelijker uitlaten. Die gingen van lichtbruin naar donkerbruin. Hee en doe leep er wel iene of ien rond mè ne ruuje kartoebel, maar dat was dan wel héél uitzonderlijk. Ne witte daarentegen kan ik mij in de verste verte niet herinneren. Wat ik wel nog weet, is dat ik, naar het einde van mijn middelbareschooltijd toe, het vredesteken op maaine kartoebel aanbracht. Niet zozeer om op te vallen, eerder om zichtbaar uiting te geven aan mijn gevoelens en ideeën. "Da leste heit hem waal neki schuun gezeid," merkt men terecht op. Trouwens, in die lang vervlogen tijd werd er niet of nauwelijks gepronkt met merknamen. Ne kartoebel was ne kartoebel en doemei ooit. Er was dus geen enkele vorm van discriminatie op dat gebied, ook niet wat de materie van het object betreft. Maar voor zover ik nog weet, heb ik nooit één medeleerling mè ne kartonne kartoebel weite rondluupe. Ook een boekentas van plastic kan ik mij niet voor de geest halen.

U hebt het intussen al gemerkt, waarde lezer, over het icoon van de leerling valt een en ander te vertellen. Iets anders wat mij in de loop der jaren is opgevallen, is dat geen enkele van mijn vroegere kartoebels nog in mijn bezit is. En baa het leize van wa 'k auver daan kartoebel allemoe weit te zegge, vin ik da wel spaaitig. Niet dat ik het zo ver zou drijven om er ma wei iene oen te schaffe. Hoewel, men weet maar nooit.

Even terug de tijdscapsule in. Het was niet zo dat iedereen baa het begin van elk schauljoer mè ne neuve kartoebel veu de pinne kwam; het tegendeel is waar. Temeer omdat die kartoebel tot op zekere hoogte deel ging uitmaken van onze persoonlijkheid. Het mag wel gezegd worden dat iemand die mè ne neuve kartoebel verscheen, kon rekenen op commentaar van zijn of haar medeleerlingen. En: giene neuve kartoebel zonder ne neuve porteplume. Maar naar mijn gevoel ben ik voor deze week al voldoende de educatieve toer op gegaan. De inhoud van het pennenzakje is voor een volgende rubriek.