Culinair ontdekt: de trein

Het vernieuwde treinmuseum in Schaarbeek is nu een jaar open. Een moment om eens stil te staan bij het eten op treinen.

Toen de eerste treinen met passagiers begonnen te rijden, kwam het vernuft van de ingenieurs van de negentiende eeuw pas goed naar boven. Waarom zou je stoppen om te eten als je een restaurant aan de trein kon hangen... en slaapkamers, een postkantoor, noem maar op?

De slaap- en restauratiewagens werden voor het eerst bedacht in Amerika door ene George Pullman. Zijn naam werd in vele talen synoniem voor luxebussen en -treinen. Opmerkelijk is dat deze dienstverlening in Europa werd geïntroduceerd door een Belgisch bedrijf, de Compagnie internationale des wagons-lits van Luikenaar Georges Nagelmackers. Het bedrijf bestaat nog steeds.

In het voorjaar van 1987 heb ik voor het laatst een nachttrein genomen. Vanuit Brussel-Zuid vertrok ik naar Rome voor een nieuwe stap in mijn carrière. Ik reisde in ‘couchette’, niet in een slaapwagon. Maar gezien het historische moment besloten mijn reisgenoot en ik het eens lang te laten hangen toen we te horen kregen dat er een restauratiewagen in de trein was.

We moesten ons haasten, want in Luxemburg zou die worden afgekoppeld. De oude dame was er nog één van Wagons-lits van voor de Eerste Wereldoorlog, met als thuisbasis Oostende. Dat stond op een koperen plaatje aan de luxueuze lambrisering.

Wij hebben ons toen tegoed gedaan aan een driegangenmenu à la carte op gesteven wit linnen en met service aan tafel. Vriendelijke bediening, een woordje uitleg over het treinstel, wijn. Wat ik nog weet, is dat de maaltijd begon met gerookte zalm. In 1987 was dat nog vrij exclusief.

Dat waren de laatste dagen van de restauratiewagen. Want wie reist er vandaag nog met de trein naar Rome? Een vliegtuig doet er twee uur over, een trein twintig. En je moet tegenwoordig drie of vier keer overstappen. Er zijn geen rechtstreekse nachttreinen meer.

Ik heb later nog wel gegeten op treinen. Op de Eurostar (eerste klas) waar het eten in de prijs van het kaartje was inbegrepen. Maar dat was ‘airline style’ op je eigen plek, niet in een apart restaurant. Het aanbod was ook banaal. Verder heb ik nog snackbars meegemaakt op een trein, en het karretje met drankjes en wafels op de lijn Brussel-Oostende. Maar de koffie was er belabberd, en die ambulante handeltjes zijn verdwenen. De treinlijnen zijn zo overbevolkt gerestructureerd dat er zelfs geen karretje meer door kan.

Met de restauratiewagen ontstonden er recepten die speciaal voor de treinen waren gecreëerd. In een Indiaans restaurant in Sevenoaks (Kent, Verenigd Koninkrijk) vond ik tot mijn verwondering ‘railway mutton’ op de spijskaart. Dat blijkt een erkende bereiding in de Indiase keuken. Het gaat om een oorspronkelijk Bengaals gerecht, kosha mangsho, maar dan aangepast aan westerse smaakpapillen. Minder heet en getemperd met wat yoghurt, vaak ook aangezuurd met wat azijn om in de trein beter te kunnen bewaren tot het opdienen. Iets voor koloniale ambtenaren op reis door the subcontinent. Op het net zult u heel wat varianten vinden, van vrij eenvoudig tot hoog bewerkelijke.

Binnen Europa moet het land van de treinrestaurants Groot-Brittannië zijn geweest. Daar waren er voor de privatisering zo’n 250 sporende restaurants. Er waren lijnen met specialiteiten. Ontbijttreinen naar Londen en zelfs treinen met speciale middernachtdiners richting Westkust. Is het niet prachtig, genieten van een royale maaltijd terwijl het landschap voorbijtrekt?

In Engeland bestaat er nog een bereiding die typisch is voor de trein, maar één die zelfs Britten koude rillingen bezorgt: Brown Windsor Soup. Ik kwam de vermelding tegen in Britse politieromans, sketches en artikels. Meestal wordt erop gehamerd hoe slecht die soep toch was, maar vandaag is ze gelukkig verdwenen.

Nieuwsgierig zocht ik het recept op, en ja hoor, je vindt er. Maar uit één artikel blijkt dat deze beruchte treinsoep feitelijk nooit heeft bestaan. Onderzoekers zochten in oude kookboeken, menu’s van treinmusea, reisinformatie: nergens was er sprake van BWS tot in de jaren 1950. Toen kwam komiek Spike Milligan ermee voor de dag in The Goon Show, een populair radioprogramma. Toch zijn er mensen die er herinneringen aan hebben.

Het restaurant van Train World heeft weinig banden met de poésie du rail. In deze tijd waarin Brussel dweept met een Tram Experience, zouden we toch ook de treinrestaurants weer mogen bovenhalen? Hoeveel korter zou de rit Brussel – Aarlen (2:55) niet lijken bij een fijn driegangenmenu?

Smakelijk.