De 7 deugden van Brussel: rechtvaardigheid

Vinden we het allemaal niet 'rechtvaardig' dat een agent ons een aanmaning en tweede kans geeft in plaats van meteen een boete voor een overtreding? Menig Brusselse flik is met die deugd al te zeer vertrouwd. Het maakt ons aller grootstad leefbaar. Akkoord?

Het voorbeeld van een politiecombi die stopt bij een verhuiswagen die op een stoep geparkeerd staat, komt me sinds de winter nog vaak voor de geest. Eventjes wat spierballenvertoon en dan sluiten de blauwe uniformen een deugdzaam compromis. De verhuizers krijgen nog een half uur om zich te verplaatsen. Wat een mildheid. Toen ik vijf jaar terug voor een verjaardagsvideo met een cameraman twee uur de metrogang naar het Centraal Station als decor gebruikte, zelfs passanten deed meedansen, kwamen beveiligingsagenten me op de schouders tikken. Of ik een filmtoelating van de MIVB had? Euh, nee. “We maken onze ronde af en als we straks weer passeren, bent u weg, oké?”

Het stadsleven is pas hartelijk dankzij de redelijkheid en het schappelijke, billijke, zo behoorlijk acceptabele op het moment dat de wet niet naar de letter wordt toegepast. Het blijkt het geval als de rechtvaardige agent de situatie aan de mens en de omstandigheden koppelt. Het haalt de spanning en druk weg van de overgeorganiseerde en daarom onbekende regelgeving. In Brussel mogen we nog Kwik en Flupke zijn, de flik zelfs doen strompelen, zoals de guitige straatsculptuur bij de Sainctelettebrug illustreert.

Nu eens in het Warandepark, dan weer achter de vijvers van Elsene of in de lege pendelaarsparking Coovi zien we wat drugs van hand naar hand gaan. Et alors? Een zacht gedoogbeleid kan even goed de vinger aan de pols houden. Rechtvaardigheid is heel wat anders dan norse gerechtigheid, die recht en wet in balans legt. Rechtvaardigheid flirt met billijkheid, met oprechtheid en rechtschapen gedrag. Rechtvaardig kan men niet zijn, als men niet menselijk is. Of zoals Augustinus het verwoordde: wat is de overheid zonder rechtvaardigheid? Geen koninkrijk maar een roversbende. Geen wonder dat al sinds de zestiende eeuw het pandjeshuis Berg van Barmhartigheid overeind blijft in Brussel-Stad. Wat juwelen, oude wijn of een merkhandtas mogen er in pand worden gegeven voor een lening. Om even iemands levenscrisis te overbruggen. Die sociale redelijkheid bestaat buiten Brussel niet meer.

Nog zoiets: manifestaties. Waar elders dan in Brussel toont het gezond verstand zich wekelijks op straat? Met eisen weliswaar, maar gegroeid vanuit een onrechtvaardigheidsbesef. De eerste klimaatmarsen begin 2019 bewezen dat redelijkheid gedragen kon worden door een grote massa. Ik beken dat de omkadering door vlaggenzwaaiers, politieke petjes en herrieschoppers na twee edities al de teneur van fair en deugdzaam optreden een deuk gaven. Maar onkreukbaarheid is een zeldzaam element van de deugd rechtvaardigheid. Of zoals auteur Siegfried van Praag – trouwens in Brussel honderdplus geworden – ooit schreef: revoluties zijn dikwijls rechtvaardig, revolutionairen zijn het zelden.

Kijk maar eens boven de hoofden van de kiekenfretters heen. De openbare ruimte in de hoofdstad leest als een stripverhaal vol referenties aan rechtvaardigheid. Getuige de alomtegenwoordige streetart die toont waarvoor de samenleving in Brussel staat. In het begin van de Matongewijk, bij de Naamsepoort, schilderde Chéri Samba een imposante muurschildering die de warme Afrikaanse sfeer van cosy kapperszaken en hartverwarmende trottoirpraatjes in de wijk in kleur zet. Een hoek van deze grootste Congolese wijk buiten het moederland werd Lumumbaplein gedoopt, al ging daar bijna zestig jaar over. Ja, in de wijk vallen nog monumenten op die 'rechtvaardigheid' opeisen.

Ze staan in schril contrast met het negentiende-­eeuwse imposante ruiterbeeld van Leopold II achter het koninklijk paleis. Waar al eens een doek over hangt. Dus wat blijkt? De liefde voor de medemens uitgebeeld in populaire kunst, haalt het van het historische topbeeldhouwwerk dat schroom opwekt. Liefde en rechtschapenheid mogen als deugden visibiliteit krijgen, onverschilligheid daarentegen wordt gesluierd.

En welke Egon Schiele-schreeuw om recht en rede, heeft de graffitikunst van Bonom op hele (zij)gevels niet uitgeroepen? Het heeft overheden én burgers doen nadenken over hoofdzonden versus deugden. En hoeveel jongeren konden dankzij een plek als Recyclart hun levensstijl en generatie-identiteit beter dan waar ook uitleven, recht door zee als rechtschapenheid is. Skaten, taggen, rappen … het moet al lang niet meer ondergronds in Brussel. Het woord alternatief is uit het Brusselse cultuurwoordenboek geschrapt, rechtvaardigheid kreeg veel synoniemen. Al vergt de verwerving van een 'stadsdeugd' veel tijd, generaties soms. Rome is ook niet in één dag gebouwd.