Culinair Ontdekt: Rachel Carson

Vandaag gaat het nu eens niet over groente of vis, maar over een belangrijk feit in de geschiedenis van de westerse voeding: vijftig jaar geleden verscheen het boek 'Silent spring' (Stille lente) van Rachel Carson.

Enkele hoofdstukken van het boek stonden vanaf juni 1962 in het blad The New Yorker. De nieuwsgierigheid van het publiek was gewekt en de uitgever vervroegde de officiële lanceerdatum van het boek naar 27 september 1962.

Silent spring zorgde voor een ware aardverschuiving. De wereld wordt vergiftigd, schreef Carson droog en duidelijk. Sinds de Tweede Wereldoorlog maakte men steeds meer en steeds sterkere scheikundige insecticiden. Terwijl elk chemisch middel op zichzelf niet giftig was voor mensen en hogere dieren, toch niet in de gebruikelijke concentratie, bleek de gecombineerde werking van verschillende gifstoffen op termijn dodelijk. Carson wees als eerste op het gevaar van bioaccumulatie, het opstapelen van vergif doorheen de voedselpiramide en in de bodem. De industrie was biocides aan het creëren die alle leven op aarde zouden vergiftigen. Er zou een dag komen dat er geen vogels meer zouden fluiten in de lente en dat het vee in de weiden zou sterven.

Rachel Carson was geen politica, geen activiste die genetisch gemanipuleerde aardappelen uit de grond ging rukken. Ze was een bescheiden vrouwtje en bovendien een echte wetenschapster.
Carson werd geboren aan de rand van een mijnstadje in Pennsylvania, op 27 mei 1907. De Amerikaanse droom was aan haar ouders voorbijgegaan. Ze hadden het niet breed, maar er was bos en hei in de buurt. Rachel leerde de natuur lief te hebben. Aanvankelijk wou ze schrijfster worden, maar tijdens haar studie richtte ze haar interesse op de biologie. Wetenschap studeren werd toen nog niet geapprecieerd bij meisjes, maar Rachel werkte hard en haalde haar diploma's met stip.

Haar passie ging uit naar de zee, die ze voor het eerst had gezien toen ze al 21 was. Ondertussen was haar vader gestorven en werd zij kostwinner voor het gezin, met inbegrip van een zus met kinderen. Rachel Carson zou zelf nooit trouwen.

Gelukkig had ze het talent om te schrijven. Ze zorgde voor de publicaties van de Amerikaanse visserijdienst (waar ze een van de eerste vrouwelijke werkneemsters was buiten de schoonmaaksters) en schreef er brochures over natuurbescherming. Maar ze schreef ook thuis. Haar artikels in kranten en magazines, en uiteindelijk ook boeken, gingen over het leven in zee, geschreven in een 'lyrisch proza'. In 1952 werd ze beroemd met The sea around us. Dat werd een bestseller, een rariteit voor een populariserend boek over wetenschap. Het boek werd vele malen vertaald, ook in het Nederlands. Met de opbrengst kocht ze een huisje aan zee en een microscoop. Een jaar later zou nog het succesvolle The edge of the sea volgen.

In 1955 nam Carson ontslag uit overheidsdienst, om haar leven te wijden aan de studie van de invloed van chemische stoffen op het milieu. Het werd een diepgaand en vooral onafhankelijk onderzoek: ze had immers geen broodheer meer. In 1962 was dat werk af.

Silent spring werd het startschot voor een rel waarbij de chemische industrie haar op alle vlakken zou aanvallen. De reactie van Monsanto, Cargill c.s. was ronduit wreed. Men probeerde haar in de pers belachelijk te maken. Men verweet haar communist te zijn, of zelfs lesbisch! Ondertussen, maar dat wisten slechts weinigen, werd Rachel behandeld voor borstkanker. Doorheen de aanvallen koos het publiek uiteindelijk de kant van Carson. In 1963 bestelde president Kennedy een rapport over pesticiden, dat haar voor een groot deel gelijk zou geven.

Carson was niet tegen bestrijdingsmiddelen, zelfs niet tegen chemische, ze wees er alleen op dat een onoordeelkundig gebruik zou leiden tot een wereldwijde ramp. Rachel Carson stierf aan kanker op 14 april 1964, 56 jaar oud.

Silent spring vormde de basis voor een hele tegenbeweging, gedreven door de angst voor scheikundige middelen. Carson schreef dat men insectenbestrijding in de landbouw over een andere boeg moest gooien. Dat de pest control niet op chemische, maar op biologische basis moest worden opgezet. De 'biologische landbouw' was geboren. Onder invloed van deze sterke wetenschapster - die overigens zelf niet aan tuinbouw deed - keerden eerst amateurs, en later hele bedrijven zich af van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen. Biolabels zijn vandaag nog steeds in de eerste plaats een garantie dat er geen chimique werd gebruikt bij de productie.

Het belangrijkste is misschien nog dat Rachel Carson het paradigma van de wetenschappelijke vooruitgang doorbrak. Wetenschap bleek niet meer de oplossing voor alles, maar een deel van het probleem. Wie sommige alternativo's vandaag aan het woord hoort, beseft dat de nachtmerrie nog niet voorbij is. Maar vergeet niet dat de waarschuwing tegen ongebreideld gebruik van chemische middelen juist afkomstig was van een wetenschapster, niet van een oosterse wijze, niet van een Frans filosoof en ook niet van een Indiaans opperhoofd. Of: hoe een zeebiologe uit Pennsylvania ervoor zorgde dat er vandaag onbespoten appeltjes in de supermarkt liggen. Smakelijk.