Collega’s eren dichter en columnist Freddi Smekens in bloemlezing

Voormalig BRUZZ-journalist Freddi Smekens was voor alles dichter en cursiefjesschrijver. Bij uitgeverij Fluxenberg is nu een kloeke verzameling van eerder gepubliceerde, maar ook ongepubliceerde gedichten en columns verschenen, vergezeld van introductieteksten door schoon volk als Frank De Crits, Marc Didden en Josse De Pauw.

Freddi Smekens is de nom de plume van Freddy Smekens, die tot zijn pensioen in 2011 jarenlang columns schreef voor BRUZZ. Maar Smekens maakte sinds eind jaren 1960 al op een geheel eigen manier furore als een stadsdichter avant la lettre, die tegelijk scherp kon uithalen en zwanzend kon zalven.

Op zijn bundels Merkwaardig verdriet uit 1977 en (entropie) uit 1988 na verscheen het werk van Smekens echter heel verspreid. Nu vulden uitgever Johan Wambacq van Fluxenberg en Smekens’ zus Viviane alsnog de leemte door een boek van meer dan driehonderd bladzijden samen te stellen. In Mijn naam is Celsius schetsen schrijverskompanen als Frank De Crits, Jan Struelens, Toon Van Scharen en Henri Vandenberghe bovendien de literaire scene aan de VUB van de jaren 1960 en 1970 waarin dat werk tot stand is gekomen. Andere ooggetuigen als Marc Didden, Josse De Pauw en Johan Verminnen halen herinneringen op aan hun momenten in het gezelschap van Smekens.

“Ik vind het echt een heel mooi vormgegeven en goed gecomponeerd boek dat een bijna volledig beeld geeft van zijn werk,” vertelt Viviane Smekens. “Johan Wambacq heeft veel bijeengezocht, van onuitgegeven gedichten uit verschillende archieven, tot vroege columns uit Brussel Deze Week die onze vader inplakte in een schriftje. Ik heb Freddi en onze moeder Mariette, die nu 96 is, gisteren nog uit het boek voorgelezen, en ook al gaf hij geen commentaar, ik voelde dat hij er in stilte toch wel van genoot. Af en toe laste ik midden een gedicht een stilte in. Het was fijn om hem dan het vervolg te horen mompelen. Velen kennen Freddi alleen van het café, en hij was niet iemand die zijn emoties op tafel legde, maar hij heeft ook trieste dingen meegemaakt die terugkomen in zijn teksten. Het nachtelijke blauw en zwart dat vormgever Dooreman heeft gekozen voor de cover past dan ook wonderwel bij Freddi’s toch wel getormenteerde wereld.”

Freddi Smekens (1949) groeide op in Anderlecht, en ging in 1968 Germaanse studeren, tot de legendarische filosofieprofessor Leopold Flam op een mondeling examen vroeg waarover zijn scriptie ging, en Freddi zou geantwoord hebben dat de professor betaald werd om dat te weten. Dat Smekens als Anderlechtenaar voor RWDM supporterde wordt aan dezelfde weerbarstigheid toegeschreven, en dat hij op 11 juli liever Frans praatte ook. “Hij noemde mij die dag steevast François, en ik hem Monsieur Alfred of Fred tout court,” schrijft Frank Schlömer.

De Crits noemt de toon van Smekens als dichter vaak cynisch en negativistisch en ziet terugkerende thema’s als de stad, de nacht, de duisternis, een afschuw voor geweld, oorlog en godsdienst, alsook een heftig verlangen naar de liefde, de zomer, en de kroeg. Tegenover scherpte en sarcasme stond ook droge humor. Johan Verminnen herinnert zich nog een paar verzen op een bierkaartje, die ook in het boek staan: “In Scheut de Schone / alwaar ik woon / leven de Paters / van een klein loon. // Sommigen stierven / in eenzame streken / na moeizame preken. / De rest op de Ninoofsesteenweg / met over te steken.”

Teerlingen gooien

Henri Vandenberghe, later onder meer organisator van Brosella, weet nog hoe Smekens in 1968 betrokken was bij de oprichting van het poëzietijdschrift HAND, niet veel meer dan “een gestencild blad dat met zweet, bloed en nietjes aan elkaar hing”. Vandenberghe en Smekens schreven toen samen sonnetten. “Het rijmschema bepaalden we door met teerlingen te gooien, en het onderwerp door iemand geblinddoekt naar een stuk in de krant te laten wijzen.” HAND leidde op zijn beurt weer tot meer poëzieavonden, nieuwe aanhangers, en een biotoop waarin in 1971 een ander bescheiden literair tijdschrift Enklave ontstond.

Dat “werken nooit hoog op Freddi’s prioriteitenlijstje heeft gestaan,” komt uit de getuigenis van (culinair) journalist Dirk De Prins. Als hoofdredacteur van Deze Week in Brussel, haalde De Prins Smekens naar de redactie van de Uit-krant die uiteindelijk mee zou uitgroeien tot BRUZZ. Zus Viviane nuanceert: “Niet willen werken voor een baas was voor velen van onze generatie een vorm van grootspraak, maar discipline had hij wel. Ondanks zijn cafébezoek heeft hij nooit een werkdag gemist.”

In zijn hoedanigheid als journalist had Freddi soms legendarische ontmoetingen met geamuseerde interviewees als Eddy Merckx, Raymond Goethals en Willem Frederik Hermans. Een groot deel van het vijftigtal cursiefjes uit BRUZZ dat in het boek is opgenomen, behandelt het Brusselse dialect. Zo wijst de Brusseleir van ’t Joêr 2005 erop dat je meer geloofwaardigheid geniet wanneer iemand je “‘k geluuf er niks van!” toesnauwt, dan wanneer je het houdt bij een schouderophalend “Da kan zaain”. En antwoordt iemand “Slecht!” op de veelgestelde vraag “Oo est?”, dan vervolg je best met: “Da doo ma plezeer.”