De bibliotheek van Maarten Goethals: 'Na Pietje Puk kwamen Oorlogswinter en Dorian Gray'

Niet allemaal, ze waren ook niet gemakkelijk te vinden.” Na Pietje Puk schakelde Goethals op zijn tiende over op jeugdliteratuur over de Tweede Wereldoorlog, zoals Oorlogswinter van Jan Terlouw.

“Dat heeft te maken met mijn grootvader die op het laatst van zijn leven niet meer voor zichzelf kon zorgen en bij ons thuis inwoonde. Hij was een imposante figuur met een echte karakterkop, een officier in het Belgisch leger, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Polen werd gevangengezet.

Zelf vertelde hij niet veel over die periode, op een paar anekdotes na – dat hij niets van de Polen moest weten en dat de Fransen met wie hij een toilet moest delen kieszakken waren - en net dat stilzwijgen maakte me nieuwsgierig. Ik denk dat ik via de zijweg van de literatuur probeerde te weten te komen wat er bij ons thuis sluimerend aanwezig was, maar dat lukte niet echt.

Een paar jaar na zijn overlijden hebben we een klein dagboekje gevonden, waaruit we konden opmaken dat hij een paar trauma’s opgelopen heeft, al staan er niet veel details in. Mijn moeder heeft daar ook altijd mee geworsteld: wat heeft die man getekend? Je hebt geen ankerpunten. Maar naar goede West-Vlaamse traditie is dat nooit geëxpliciteerd.”

Netflix

Goethals is geïntrigeerd door de invloed die nieuwe media uitoefenen op de literatuur. “De invloed van sms-taal, instagramstories, de snelle en directe manier waarop jongeren met elkaar communiceren, via emoticons, korte fragmenten en gifjes, kan je niet meer wegdenken, en daarom wordt het interessant om te zien hoe zich dat zal vertolken in de literatuur.

Want de verhalen die mensen vertellen blijven doorgaans varianten van hetzelfde. Het gaat altijd over gevoelens - positieve en negatieve - maar de inkleding ervan, en de taal en vertelstructuur wijzigen wel. Ik ben nogal ouderwets op dat vlak, want ik ben de laatste generatie die als kind is opgevoed zonder playstation, gsm en internet.”

In de literatuur woedt er bijvoorbeeld een discussie over de invloed van Netflix op de romans, zegt Goethals. “Met Netflix is een vorm van complexiteit in de televisieverhalen gebracht, maar tegelijk zijn de verhalen ook ‘suikeriger’ geworden. Netflix werkt met cliffhangers en meerdere lagen, en is ook niet bang om een verhaal te droppen en het een paar episodes verder weer boven te halen. Dat maakt dat literatuur omwille van de literatuur het hoe langer hoe moeilijker krijgt.”

Goethals diept een boekje op - Verhalen - van een ‘weggedeemsterde’ auteur uit de jaren 1950, Maurice D’Haese. “Hij heeft maar drie boeken gepubliceerd. Zijn eerste boek, een roman, was De heilige Gramschap. En dan een bundel kortverhalen. Een van de verhalen gaat over mensen die een winterslaap houden, een voorloper als het ware van Mijn jaar van rust en kalmte van de Joods-Amerikaanse schrijfster Ottessa Moshfegh, waarin een knappe, talentvolle jonge vrouw met een boeiende baan in de artistieke sector besluit om een jaar lang een winterslaap te houden. Ze slikt een jaar medicijnen en ontwaakt op 9/11 als de Twin Towers in New York doorboord worden.”

“D’Haeses personages zitten vast in de klei, het zijn geen leuke boeken om te lezen,” zegt Goethals nog. “De lectuur is een benauwende ervaring. Het zijn dense verhalen, het soort verhalen dat nu moeilijker gepubliceerd raakt. Je krijgt er koppijn van. Niet omdat ze slecht zijn, maar omdat ze een bepaalde ervaring teweegbrengen, een oerervaring. Het is een zeurende, knagende hoofdpijn die je doet vragen: in welk universum ben ik nu terechtgekomen? Het is zoals Kafka, die lees je niet voor je plezier. D’Haese werd trouwens de Vlaamse Kafka genoemd. Kafka gaat over grenzen en wachters en rechters, en maakt je ongemakkelijk, maar je hoopt dat er een bepaalde rijkdom, een symboliek in te vinden is die je op zijn minst onbewust kan vatten.”

Tussen het lezen en zijn werk voor de Hubertus Vereniging Vlaanderen, de belangenverdediger van de jacht, door rondt Goethals een nieuwe dichtbundel en een bundel kortverhalen af, geïnspireerd op Maurice D’Haese.

Markies de Sade

Is er een goed boek dat Goethals nooit zou aanraden? “Een rare vraag, waarom zou je een goed boek niet aanraden? Wel zou ik oppassen om jongeren de boeken van Markies de Sade en Georges Bataille aan te bevelen. Of dichter bij huis Mieke Maaike’s obscene jeugd van Louis Paul Boon. Niet uit preutsheid.

Je kan op vele manieren naar seksualiteit kijken, maar als dat de eerste boeken zijn die je leest over seksualiteit, dan krijg je er wel een heel verwrongen beeld van, omdat je het niet kan relativeren door de heftigheid ervan. Zeker bij Bataille die in de seksualiteit allerlei diepere waarheden van bestaan ziet en er allerhande existentiële conclusies uit trekt. Als je als jongere Batailles De geschiedenis van het oog leest, dan loop je risico op een trauma. Je leest iets, je wordt erdoor gegrepen, maar je begrijpt het niet. Je kan het niet plaatsen, maar je raakt het ook niet kwijt.”

En dan rijst de onvermijdelijke vraag: grijpen de teksten van auteurs als De Sade en Bataille dieper in dan alles wat je op internet aan porno kan vinden? Goethals: “Wat er beschreven wordt in De 120 dagen van Sodom vind je niet op internet, tenzij je op snuff-movies of het dark web stoot.

De Sade gaat qua praktijken verder dan de gangbare huis-, tuin- en keukenporno, al dan niet door professionals of amateurs gefilmd. Maar net door het repetitieve van De Sade, en sites als Pornhub met een gigantisch archief, wordt het seksuele strontvervelend en een genot zonder vreugde. Bij Bataille krijgt het daarentegen mythische proporties. Door het seksuele breek je door tot het Ding an sich. Dat is een belofte - of horror, zoals je wil - die zich veel minder sterk manifesteert in de pornografie. Daar is het veel beweging zonder betekenis, terwijl het in de literatuur van Bataille net om heel veel betekenis gaat met weinig beweging.”

Oscar Wilde

Wat is het mooiste boek dat Goethals ooit gelezen heeft? Welk boek zou Goethals meenemen naar een onbewoond eiland - zijn eigen boeken, de dichtbundel Hees en zijn roman De Fragmenten mag hij niet vermelden. “Het Portret van Dorian Gray van Oscar Wilde heb ik de eerste keer gelezen toen ik nog op de middelbare school zat.

Sindsdien heb ik het minstens al tien keer opnieuw gelezen. Dat boek is zo esthetisch. Dat is zo fijn. Bij Wilde heb ik voor de eerste keer ervaren dat taal an sich mooi kan zijn in een verhaal dat bovendien al over decadentie gaat. Het probleem is dan weer dat taal daar net iets te vlot wordt.

Maar: de mooiste literatuur wijst op de taal en doet tegelijk de taal vergeten.” En dan wordt Goethals bijna lyrisch. “Heb je De Profundis van Wilde gelezen? Het is een brief die hij in de gevangenis heeft geschreven, toen hij moest boeten voor zijn homoseksuele praktijken, na een proces waarin hij zichzelf aan de galg praatte. De Profundis is gebaseerd op een psalm: ‘ik zit in de afgrond en ik aanroep je Heer.’ Dat boek is hemeltergend mooi. Zelfs als Wilde door iedereen verguisd wordt en helemaal aan de grond zit, moet die stijl op zich een troost geweest zijn, die hem in staat stelde zijn waardigheid te behouden. In zijn manier van schrijven was hij autonoom.”

Goethals’ lectuur van non-fictie draait hoofdzakelijk rond de Oudheid. “Brutus, van Kathryn Tempest ligt uitgelezen op het toilet, maar in Vlaanderen is er jammer genoeg geen traditie van populaire geschiedschrijving. Storytelling wordt aan de universiteit niet aangeleerd, terwijl er volgens mij wel een markt is voor populaire geschiedschrijving. Misschien kan Bart Van Loo met zijn De Bourgondiërs een kentering teweegbrengen,” zegt Goethals.

Tot slot heeft hij nog een aanrader voor iedereen die van geschiedenis en een goed geschreven verhaal houdt. “De Cicero-trilogie van Robert Harris. Leest vlot weg en geeft de lezer een geloofwaardige inkijk in het ontstaan van het Romeinse keizerrijk via het leven van Cicero. Nooit eerder werd politieke besluitvorming zo spannend beschreven. Over het Vlaams of Brussels Parlement zie ik het niet zo snel gebeuren. Maar wie weet wat de volgende legislatuur aan verrassingen heeft.”