Kunstenaars in quarantaine 3: Frederik Willem Daem

Waar haal je je culturele kicks in tijden van corona en quarantaine? Welke krochten van het wereldwijde web herbergen het antidotum tegen van verveling aan elkaar hangende uren, dagen en weken? Wij vroegen aan een resem Brusselse kunstenaars hoe zij de tijd een beetje (of genadeloos) wegklikken, -lezen, -luisteren en -leven. Aflevering 3: Frederik Willem Daem.

“Ik heb nogal een lichte neiging tot hypochondrie. Combineer dat met een onafgebroken toevoer aan alarmerende berichten over een dodelijk virus en de som is snel gemaakt,” vertelt Frederik Willem Daem veilig aan de telefoon. De Brusselse schrijver deelde twee dagen voor de eerste quarantainemaatregelen het land troffen nog een tafeltje in café La Péniche met ons, maar het gespreksonderwerp, de verschijning van zijn romandebuut Tekens van leven, werd al snel onder een lawine van corona-info bedolven. “Eerst was ik echt nog op zoek naar een manier om al dat harde werk – die hele reconstructie van het uit het boek geplukte café De Kauw – toch nog te kunnen delen. Desnoods als gesloten café. Uiteindelijk heb ik dan toch met de uitgeverij besloten om alles uit te stellen. Dat smaakte wel wat wrang, maar in deze collectieve miserie kan je niet anders dan relativeren.”

Intussen stelt de schrijver van de met de Debuutprijs 2016 bekroonde verhalenbundel Zelfs de vogels vallen het wel. Corona – het virus, niet het bier – mag zich dan al hebben opgeworpen als een onoverkomelijke hindernis – het boek wordt pas eind juni uitgegeven –, de lezer kan zich daardoor wel wat langer warmen aan het verlangen naar een boek (en een meerdaags lanceringsfeestje?) om zich een stevige roes – mindfuck en cock shiatsu (googelen maar!) in één – aan te zuipen. En in afwachting reikt Frederik Willem Daem zelve enkele schone plaatsvervangende verslavende middelen aan.

DE INTERNETKUNST VAN RAFAËL ROZENDAAL
“Ik ben niet heel erg thuis in internetkunst, maar het werk van de Nederlander Rafaël Rozendaal ken ik wel al een hele tijd. Hij was bij die eersten, had ik het gevoel, die het internet echt uitriepen tot een volwaardig medium: ‘Dit wordt mijn oeuvre, en dat oeuvre zal grafisch zijn en interactief, en zal zich op het wereldwijde web bevinden.’”

“De toegankelijkheid van die internetkunst vind ik zeer schoon, er zit een nieuw soort democratisering van de kunst in, een buiten de markt om. Het doet heel hard denken aan het werk van colour field painters als Ellsworth Kelly, Frank Stella of Kenneth Noland…Rozendaals werk heeft altijd iets heel vormelijks en speels. De meeste van zijn websites zijn echt hypnotiserend, zoals een lavalamp of een rare open haard. (Lacht) Toegegeven, het is een beetje spielerei soms, maar dat simpele weet mij toch te ontroeren.”

ORDE SCHEPPEN
“Ik heb gisteren een nieuwe laptop in gebruik genomen… En dat is meteen mijn tweede tip: orde scheppen. Dat ben ik nu aan het doen. Die laptop heb ik al drie maanden in huis, maar omdat ik nog bezig was met Tekens van leven, en omdat dat boek hoort bij mijn vorige laptop, heb ik die nieuwe tot nu gelaten voor wat die was. De oude marcheerde niet meer optimaal, de helft van de programma’s wilde niet meer draaien, en de ‘w’ werkte ook al drie jaar niet meer. Ik moest die letter telkens elders gaan kopiëren en dan in het document plakken. Heel omslachtig! (Lacht) Ik heb nu die ‘w’ laten inkaderen als herinnering aan dat deel van mijn leven.”

“Gisteren heb ik eindelijk mijn nieuwe laptop opengeklapt, en nu ben ik alles langzaam aan het overzetten, orde aan het scheppen in de chaos. Dat is een heerlijk gevoel. We verkeren echt in een schemerzone, een totale tussentijd. Maar het kan ook een schone kans zijn om met nieuwe gewoontes aan de start te verschijnen. Hoe uitzonderlijk is dat, die mogelijkheid om de wereld rondom ons in vraag te stellen en onszelf heruit te vinden? Daar zit een heel harde schoonheid in.”

“Neem nu al die mensen waar we op dit moment gelukkig op kunnen terugvallen. Die werken in sectoren waar in de laatste jaren enorm in is gesnoeid of ze zijn al hun hele leven ondergewaardeerd en onderbetaald voor het werk dat ze verrichten. Als er iets is wat deze crisis mij leert, is het dat veel van wat ik zo evident vond dat in wezen helemaal niet is. Nu ontbloot zich het weefsel van de maatschappij, waaruit die constructie eigenlijk bestaat. In tijden waarin individualisme regeert, vind ik dat een belangrijke les. Een moment als dit toont echt aan hoe hard we elkaar nodig hebben, hoe afhankelijk we zijn van de ander.”

“De crisis zorgt ervoor dat je geconfronteerd wordt met wat echt van waarde is. En hopelijk zullen mensen dat onthouden als dit allemaal voorbij is. Ook politiek. We hebben even de bril afgezet waardoor we naar onze gejaagde maatschappij keken. Ikzelf ook. Ik was zo hard bezig met de promotie voor mijn boek. En uiteraard is dat belangrijk, maar uiteindelijk, nu dat allemaal wegvalt, merk ik dat er in mijn leven niet echt iets verandert. Ik zet me nog altijd elke dag achter mijn laptop en ik begin nog altijd elke dag te schrijven. Dat is waar het om draait, dat is waar het begint.”

DE MIMIEK VAN JOHN BERGER
“John Berger is vooral bekend van Ways of seeing. Die vierdelige BBC-reeks, die ook integraal op YouTube staat, is een heel mooie inleiding in de mateloos fascinerende figuur die hij is. Vooral zijn mimiek is prachtig. Berger verbeeldt complexiteit, hij kan een woord tastbaar maken door een uitdrukking in zijn gezicht. Elk klein spiertje staat bijna voor een letter en een emotie. De manier ook waarop hij vertelt met zijn handen, heel dramatisch, zonder dat het theatraal wordt. Als iemand anders dat zou proberen, zou het er direct fake uitzien. Bij hem niet. Daar hebben zijn liefde en zijn engagement voor en zijn betrokkenheid op zijn onderwerpen ook alles mee te maken. Op YouTube kan je veel van hem vinden, ernstige maar heel mooie essays over tijd, of gesprekken met mensen als Susan Sontag.”

“Ik vind dat vaak heel inspirerend en probeer er kleine dingen aan over te houden. In dat opzicht ben ik een beetje een autodidact. Ik heb wel filmschool gedaan, maar ik heb niet het gevoel dat er iets is dat ik mijzelf niet heb aangeleerd. Ik bedoel dat niet arrogant, want ik heb heel veel van heel veel mensen opgepikt, maar het gaat hem vooral om het feit dat ik mezelf vaak naar dingen heb geleid. Op de filmschool zeiden ze al: ‘Je moet het zelf doen.’ Achteraf zie je pas dat daar een grond van waarheid in zit. Juist, je moet zelf de hele tijd bereid zijn om verder te denken, niet stil te zitten bij wat je registreert, om jezelf uit te dagen, om die bron van kennis die je hebt uit te vergroten. Het is hoe ik graag te werk ga en hoe ik graag in het leven wil staan: met een soort van verplichte naïviteit.”

“Het internet is in dat opzicht een onmetelijke bron van informatie en een gigantische bron van inspiratie. Alleen al op YouTube kan ik vrijwel alles wat John Berger ooit voor de BBC gemaakt heeft, zomaar streamen. En hij is natuurlijk behalve een geweldige denker ook een heel goeie schrijver! Ik heb net zijn roman G. (1972) gelezen, waarvoor hij de Man Booker heeft gewonnen. Dat is echt zo'n boek waarvan je als schrijver denkt: waar ben ik toch in godsnaam mee bezig? Fenomenaal gewoon. Het enige wat mij dan geruststelt, is dat hij 46 was toen het uitkwam. Dat geeft mij toch nog vijftien jaar.”

PHILOSOPHIZE THIS!
“Op YouTube kan je je abonneren op het kanaal Philosophize This!, waar honderden inleidingen tot grote denkers op staan. Als ik even niet weet wat te doen, kom ik vaak daar terecht.”

“Het is een vorm van inspiratie, net zoals beeldende kunst, film of literatuur dat zijn. Een manier om op een andere manier naar mijn werk te kijken. Dat is iets wat de filosofie bij uitstek doet, vind ik. Ik denk dat het Deleuze en Guattari waren die zeiden dat de filosofie te lang op zoek is geweest naar één waarheid en dat ze daardoor altijd komaf heeft willen maken met haar eigen geschiedenis: ‘Vroeger dachten we dat, maar dat klopt niet want nu weten we dat het dit is.’ Zoals de wetenschap zichzelf voortdurend uitdiept of weerlegt. Terwijl het volgens Deleuze interessanter was om naar filosofie te kijken als een soort van kunstvorm – da’s dan mijn interpretatie – waarbij iedereen op een bepaalde manier de wereld weer een spiegel voorhoudt. En je kan leren van al die verschillende zienswijzen.”

“Zo gebruik ik Philosophize This! Ik zet een aflevering op en lees de ondertitels mee, en probeer zo een kleine inleiding te krijgen tot wat die grotere geschiedenis van de filosofie is. Het staat me toe dat te doen zonder dat ik me moet verdiepen in standaardwerken.”

TRUE CRIME
“Bij mij moet eigenlijk alles een functie of een doel hebben. Finaal komt dat doel dan neer op een zekere zelfontwikkeling. Het heeft wat weg van een onrustige obsessie, maar tegelijkertijd vind ik dat een nobel streven: dat je geen vrede hoeft te nemen met wie je bent en dat je je kan blijven ontwikkelen. Alles wat ik doe – mijn praktijk, mijn schrijven, het nabouwen van een fictief café, het maken van een lied voor Prutser – is een manier voor mezelf om te weten te komen hoe ik mij tot die omstandigheden verhoud. Hoe voel ik mij buiten de grenzen van wat ik als comfortabel ervaar, binnen die nieuwe uitdaging, binnen het idee dat ik opeens voor iemand ga moeten zingen? Dat kwetsbare aspect, mij tonen aan mensen en daarop afgerekend kunnen worden, hoort ook bij die ontwikkeling voor mij. Alles, van het pure schrijven tot wat daarrond cirkelt, is een deel van mezelf als mens in vraag te stellen.”

“Máár er is één vorm van pure ontspanning waar ik me schuldig aan maak: true crime. Dat kan ik echt bingen als een bezetene. Van The Pharmacist tot The Jinx of Tiger King. Een deel van die aantrekkingskracht ervan is aan onze huidige drang naar echte verhalen, denk ik. We hebben zo’n veelheid aan verhalen, aan narratief, aan nieuws en informatie, dat mensen vandaag nog het meest neigen naar datgene wat waargebeurd is. In tijden waar bronvermelding een vaag en obscuur iets is geworden, geven we onze tijd het liefst aan iets wat zo realistisch mogelijk is, iets wat ons zo min mogelijk kan bedriegen. En true crime biedt ons bij uitstek die illusie: dat fantastische, dat confronterende, dat waanzinnige van de echte wereld in zijn meest perverse of ongeloofwaardige vorm.”

“Het leert je ook onvermijdelijk iets over hoe divers mensen zijn. En vooral ook over hoeveel belang we hechten aan narratief tout court. De dingen moeten altijd te verklaren kunnen zijn. Ook in onze eigen levens zoeken we naar die ankerpunten, zodat het de willekeur overstijgt. Die suggestie van causaliteit moet ons dan geruststellen, gaandeweg schrijven we ons eigen verhaal en dat verhaal is onze houvast. Ik doe dit omdat dit of dat is gebeurd, en dat past dan in dat verhaal dat uitlegt waarom ik ben wie ik ben. Die true crime reeksen bevestigen net dat: ze stellen het leven op een coherente manier voor.”

“Op YouTube kan je je trouwens abonneren op de godfather van de true crime: Forensic files, de voorloper van CSI enzovoort. Toen ik met mijn vriendin op reis was door Amerika, hadden we een zender gevonden die dat elke avond non-stop uitzond. De eerste afleveringen zijn intussen 25 jaar oud en volledig achterhaald. De charme zit hem voor mij in dat typisch Amerikaanse, die dreigende voice-over en de voor zich sprekende re-enactments.”

EN… LEZEN
“Als we echt op zoek zijn naar inzichten, dan doen we er goed aan te lezen. Dat is het wat mensen écht moeten doen in deze tijden: goeie boeken lezen! Ook al snap ik dat het vandaag de dag vaak makkelijker is om naar andere zaken te grijpen of klikken, toch geloof ik echt dat de literatuur bij uitstek het hout is waarmee we de pijlen van morgen zullen maken. Bijna al het andere ontstaat buiten jezelf en wordt je voorgeschoteld, maar het unieke aan literatuur is dat de lezer zelf de plek van schepper inneemt. Al die werelden vertrekken vanuit hetzelfde grondplan, maar ze zien er altijd anders uit door de ogen van de mens die dat boek in zijn handen heeft. Dat scala aan inzichten en het feit dat we zwart op wit kunnen lezen hoe de geschiedenis zich altijd herhaalt, dat zie ik als een ongelofelijke bron van rijkdom. Vergeet al de rest dus en lees.”