'Wim Vandekeybus vraagt veel energie, maar hij geeft er ook veel'

Het gezelschap van Wim Vandekeybus, Ultima Vez, is 35 jaar internationaal succesvol. Portret van een choreograaf met meer dan veertig creaties op de teller, en een geest en een lichaam die nooit stilstaan.

Wim Vandekeybus werd in 1963 geboren in het Kempense Herenthout, en tuimelde na studies psychologie het theater in via Jan Fabre. “Bij hem heb ik mijn enige auditie ooit gedaan, de dag nadat ik acht uur naar zijn Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was was blijven kijken.” Fabre zette Vandekeybus vervolgens op scène in De macht der theaterlijke dwaasheden, en een jaar later, in 1986, richtte Vandekeybus Ultima Vez op.

Hij staat dan wel te boek als choreograaf, het werk van Ultima Vez is nadrukkelijk multidisciplinair. Vandekeybus is ook filmmaker en fotograaf, en in zijn werk spelen muziek, literatuur en beeldende kunst een belangrijke rol. “Ik vond mijn debuut What the body does not remember zelf geen dansvoorstelling, maar toen we er de Bessie Award voor beste dansvoorstelling mee wonnen, vond men dat ik voor subsidies maar bij dans moest aankloppen.”

De ex-keurturner en liefhebber van martial arts baarde halverwege de jaren tachtig zoveel opzien met zijn groepschoreografieën dat hij meteen ook een tweede gerenommeerde Amerikaanse Bessie Award kreeg voor zijn tweede stuk Les porteuses de mauvaises nouvelles.

In de stukken van Ultima Vez resulteren psychologische, filosofische en mythische thema’s en motieven in combinatie met fysiek, instinctief en riskant bewegingsmateriaal, filmische rekwisieten en pulserende muziek niet zelden in een spectaculaire droomwereld. Grote namen als David Byrne, Marc Ribot, David Eugene Edwards, Charo Calvo of Mauro Pawlowski componeerden muziek voor Ultima Vez, P.F. Thomése,

Peter Verhelst, Bart Meuleman en Pieter de Buysser schreven tekstmateriaal.

Het Brussel van het door hem bewonderde Maximalist!-collectief, met muzikanten en componisten Peter Vermeersch, Thierry De Mey, Walter Hus en Eric Sleichim, was voor Vandekeybus van bij het begin de uitvalsbasis voor de vele Europese en wereldtournees. Sinds 2012 heeft Ultima Vez een eigen studio in Molenbeek, maar de eerste decennia was het zwerven. “Ik heb nog een studio of vier-vijf zelf gecreëerd door auto’s uit garages te sleuren, verwarming te installeren en een zwevende dansvloer aan te leggen. Een paar van die studio’s wordt nog altijd gebruikt.”

In Molenbeek worden nu linken gelegd met de buurt, en ook artiesten van de nieuwe generatie zoals Seppe Baeyens, Yassin Mrabtifi, Zoë Dumoustier en Lucas Katangila kunnen er terecht. De generaties dansers die de vaak ruime casts van het ensemble bevolkten, wordt intern de Ultima Vez-­familie genoemd. “Velen van hen hebben ondertussen zelf carrières gemaakt, en heel wat onder hen zelfs kinderen: de Ultima Vez-children.”

Danseres Lieve Meeussen en vaste costumière Isabelle Lhoas horen al van bij het begin bij de familie. Meeussen kwam van Sint-Lukas terecht in de cast van What the body en Les porteuses. In plaats van één jaar bleef ze er tien, en onlangs keerde ze terug in de cast van Hands do not touch your precious Me. Net als Lhoas noemt ze Vandekeybus een grote broer. “Het was fantastisch om met Ultima Vez de wereld te ontdekken, zoveel mensen te ontmoeten en voortdurend op te treden.” Lhoas bevestigt: “Toen What the body non-stop begon te touren ben ik mee op avontuur vertrokken. Van ’87 tot ’92 waren we voortdurend onderweg. In ’91 ben ik maar tien dagen in Brussel geweest.”

Langspeelfilm

Non-stop is trouwens een woord dat bij Vandekeybus past. Hij fotografeert ook en de films voor zijn stukken regisseerde hij zelf, en in 2015 kwam Vandekeybus’ langverwachte langspeelfilm Galloping mind uit. Tijdens corona werd hij bekroond voor de wereldwijde livestreamproductie Draw from within. Meeussen: “Ik zou weleens in zijn hoofd willen kijken om te zien waar hij al die ideeën en energie vandaan haalt. Tijdens repetities kan hij plots alles omgooien als hij bij iemand een beweging ziet waar hij iets mee wil. Maar als danser mag je ook heel veel aanbrengen.” Lhoas: “Wim vraagt veel energie, maar hij geeft er ook veel. Hij heeft vaak snel iets nodig, het is altijd urgent, maar ik kan ook met hem discussiëren en zeggen wat ik te zeggen heb.”

Hoe kijkt Vandekeybus terug op die 35 jaar? “We boomden van in het begin keihard, maar ik ben het meest trots op het feit dat ik daarna altijd ben kunnen blijven doen wat ik voelde dat ik moest doen.” De grote groep dansers van verschillende generaties die nu in Scattered memories aantreedt, gaat niet zomaar een best off afleveren, maar een compilatie van herwerkte scènes. “Je hoort in de cultuursector tegenwoordig veel over canon en repertoire. Dans is ook ongrijpbaar, dus het kan zin hebben om stukken te archiveren, zodat je ze binnen vijftig jaar opnieuw kan spelen. Maar nu gaan we oude scènes doen met nieuwe bewegingen, de muziek van Arno en David Byrne naast nieuwe muziek zetten, en de ervaring van oudere generatie naast de kracht van de jongeren.”

Ultima Vez, Scattered memories, 3>5/11, 20.00, KVS Bol, www.kvs.be, www.ultimavez.com