Expo: Indianencultuur in Brazilië

Vier maanden lang kunnen we in het Jubelparkmuseum kennismaken met de diversiteit van die indianengemeenschappen.

De Belgische curator van de tentoonstelling Indios no Brasil is Gustaaf Verswijver, antropoloog en conservator van de afdeling etnografie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. Verswijver woonde jarenlang bij de Kayapo-indianen, die dankzij de mediagenieke leider Raoni (met het schijfje in de onderlip) de bekendste indianenstam uit het Amazone-gebied is.

Verswijver is uitgegroeid tot een ware specialist als het op de indianen uit het Amazone-woud aankomt, al huivert hij bij die gedachte. "Brazilië is gigantisch groot. Er zijn 234 indianengroepen. Elke groep heeft zijn eigen taal, culturele expressie en geloof. Het is onmogelijk die allemaal te kennen," relativeert Verswijver. "In de jaren 1970 en 1980 heb ik veel veldwerk gedaan bij de Kayapo. Die stam ken ik zeer goed en ik spreek hun taal, maar met de aangrenzende indianengemeenschap kan ik geen woord wisselen."

De tentoonstelling Indios no Brasil is opgebouwd rond het thema lichaam en lichamelijkheid als middel om tegenstellingen uit te drukken. "Het gaat zowel over het lichaam van de mens als wat hij maakt. Je zou je kunnen afvragen wat we nu hebben aan een lepel of een mand, maar je kunt daar veel uit leren wat betreft de cultuur en de manier van leven van die volkeren," zegt Verswijver. "Als je de materiële cultuur goed begrijpt - het wie maakt wat, wanneer en waarom? - dan begrijp je ook de mythologie, kosmologie en de sociale verwantschappen die daarin verweven zitten."

Wat opvalt aan die dagelijkse voorwerpen, is dat het net kunstwerken zijn.
Gustaaf Verswijver: Klopt. Er is een ongelooflijke diversiteit binnen de indianengemeenschappen, maar als er iets is dat hen bindt, dan is het hun voorliefde voor verzorgdheid. Elke indiaan besteedt veel aandacht aan zijn uiterlijk. Als hij iets maakt, zal dat ook steeds verfijnd zijn en van grote esthetische waarde. Draagmanden bijvoorbeeld zijn heel functioneel, om hout te sprokkelen voor het vuur of maniok te rapen op de akkers, maar die manden zijn steeds verzorgd. Ze hebben codes en kleuren (rood en zwart zijn de meest gebruikte kleuren, bt) die wijzen op het behoren tot een bepaalde familie of groep in het dorp.

Hoe zet je een expo over zo'n breed thema op?
Verswijver: We zijn vertrokken vanuit drie pijlers. Het dagelijkse leven, of hun manier van overleven: jagen, vissen, voor de kinderen zorgen… De tweede pijler, de constructie van de persoon, gaat over hoe hun maatschappij in elkaar zit. We gaan na hoe mensen tijdens hun hele levenscyclus gekneed (figuurlijk) worden tot volwaardig lid van de maatschappij. De derde pijler gaat over de relatie van de gemeenschap met de andere(n): de fauna en flora, maar ook vijanden, buren, geesten…

Hoe was het om bij de Kayapo te wonen?
Verswijver: Ontzettend leerrijk. Hun samenleving zit volledig anders in elkaar. Elk dorp heeft twee leiders, dat zijn geen chefs maar leiders die het goede voorbeeld geven. Bevelen geven is uit den boze. Dat is een groot verschil met onze leiders in de westerse wereld. Om de tentoonstelling te begrijpen, moet je je westerse bril afzetten en dan zie je, tiens, het kan ook anders. Bij indianen is alles met elkaar verweven: het leven, de kosmos, de mythologie… De natuur, de gemeenschap en de rest errond moeten in evenwicht zijn. Zo zingen indianen als ze een dier doden om zich te verontschuldigen tegenover de natuur.

Zoals in de film Avatar?
Verswijver: Ja, op zo'n film kun je als antropoloog kritiek hebben, maar het gaat om wat de mensen eruit leren. Ook in de film The mission is de boodschap niet 100% historisch correct, maar je bereikt er meer mee dan met honderd artikels.

In Théâtre National krijgen we ook muziek en rituelen te zien. Wat mogen we daarvan verwachten?
Verswijver: Er komen twee erg verschillende indianengroepen: de Kayapo, krijgers van het Amazone-woud, en de Mehinaku uit de savanne. Muziek van de Kayapo is bijna uitsluitend vocaal, heel melodieus en soms kordaat, het militaire van de krijgers zit erin. De Mehinaku gebruiken meer instrumenten en maken veel ritmischere muziek. Die totaal verschillende manier van expressie zal opvallen.

Is dat dan een soort concert?
Verswijver: Niet echt. Elke groep presenteert vier rituelen, om de beurt. Soms moeten ze van 'kostuum' veranderen want zoals gezegd zijn versiering en ornamenten zeer belangrijk. Ze maken deel uit van de ceremonie. Aangezien het om rituelen gaat die soms moeilijk te begrijpen zijn, geven we toeschouwers omkadering op papier. Zo is er een ritueel over de dood, maar ook een zuiveringsritueel. Dat laatste is echt zeer mooi, wat logisch is aangezien er vrede moet zijn om iemand te zuiveren. Ik hoop dat de toeschouwers erin kunnen komen.

wanneer: 14 oktober 2011 > 19 februari 2012 - dinsdag > vrijdag van 9.30 > 17.00 uur, weekend van 10 > 17.00 uur
waar: Jubelparkmuseum, Jubelpark 10, Brussel, 02-741.72.11, info@kmkg-mrah.be, www.kmkg-mrah.be, www.europalia.eu
tickets: 4 / 5 euro

---------------------

wanneer: 14 (20.30 uur), 15 (14.30 & 20.00 uur) & 16/10 (15.00 uur)
waar: Théâtre National, E. Jacqmainlaan 111-115, Brussel,02-203.53.03, location@theatrenational.be, www.theatrenational.be
tickets: 12 / 18 / 22 euro