Kristien Hemmerechts over de collaboratie: 'Hartenpijn om Vlaamse zwarten'

Voor haar boek bouwt de auteur voort op de VRT-reeksen De kinderen van de collaboratie (2017), Histories (2004) en Maurice De Wildes legendarische De Nieuwe Orde (1982). De getuigenissen van de tweeling Hein en Toon Van den Brempt roepen vragen op bij Hemmerechts. Ze legt samen met erfkinderen van de Vlaamse collaborateurs almaar meer geheimen bloot, haalt lijken uit de kast, vindt verwanten, dist genadedossiers op, stelt nieuwe vragen. Gaandeweg ontdekt de tweeling de ware levenswandel van hun ouders die elkaar in Stokkel leerden kennen, hun nonkels en tantes, grootouders. Door het maatschappelijke stilzwijgen over ‘zwarten’ na Wereldoorlog II was hun familiegeschiedenis totaal ondergesneeuwd.

Moeder Liesbeth Verschueren werkt als secretaresse bij Richard Junclaus en de Vlaamse SS in de Van Orleystraat in de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk in Brussel-Stad. “Haar taak bestond erin de familie van gewonde of gesneuvelde SS’ers op de hoogte te brengen,” staat te lezen. Maar de combinatie van veronderstellingen en onderzoek maakt van haar een grote ‘plantrekker’ en medeplichtige in het boek. Na de oorlog belandt ze wegens collaboratie in de gevangenis. Ook haar broers en oom kozen radicaal voor de Duitser.

Leo en Twan Verschueren zouden daarover getuigen in de VRT-documentaires. Twan sloot zich in 1940 als achttienjarige aan bij de elitetroepen van de Vlaamse veiligheidsdienst SS, en een jaar later bij de Waffen-SS. Heinrich Himmler stelde hem zelfs aan tot chef, Standartenführer, van dezelfde flämischen SS. Na de oorlog zou hij ter dood worden veroordeeld, en zestien jaar in de gevangenis zitten. Twan had in 1944 drie agenten terechtgesteld in een politiekantoor in Vorst.

De uitgespitte levenswandel van Henri Van den Broecke is van een nog vreemdere orde. De Vlaamse onderdrukking in Brussel heeft zeker de voedingsbodem gelegd om een kamp te kiezen voor, tijdens en na oorlogstijd. Al past zijn verhaal ook in de algehele context van collaboratie ‘om materieel voordeel’, dus om den brode. Zijn moeder had een café in Sint-Agatha-Berchem, een gemeente waar volop identiteitskaarten werden gestolen om collaborateurs onder een andere naam naar Argentinië te helpen.

Roadmovie

Van het onderzoek naar bronnenmateriaal uit rijksarchieven, gerechtelijke dossiers, genadeverzoeken en getuigenissen, die de beladen geschiedenis van de familie in de verf zetten, heeft Hemmerechts een lange roadmovie geschreven. Daartegenover staan de commentaren op het collaboratieverhaal. Getuigen in het boek, zoals Lutgard, stellen: “Ik ga me niet voor schut laten zetten door die Hemmerechts ‘van den andere kant’.”

Maar ook de auteur zelf lardeert de onthullingen met al dan niet relevant commentaar, zoals uitdrukkingen van haar eigen moeder. Na de familiekroniek geeft ze een pak eigen bevindingen mee over het verwerken van de medeplichtigheid aan collaboratie en de verantwoordelijkheid voor eigen daden en die van gezinsleden. “Iedereen wilde eigenlijk zijn hachje redden,” schrijft ze, maar ook de dooddoener: “Hebben ‘zwarten’ minder recht op verdriet?”

Het laatste hoofdstuk, eigenlijk één standpunt voor een debat, zou apart een pittig opinieboek kunnen zijn.

Boekpresentatie 'Het verdriet van Vlaanderen, op stap met Toon en Hein, tweeling van de collaboratie' van Kristien Hemmerechtop woensdag 20 februari 2019 van 20 tot 21.45u. in Bozar.
Gevolgd door een muzikaal intermezzo en debat over de collaboratie.