Regisseur Tim Mielants over 'Wil': 'Ik heb een kanonskogel van een film willen maken'

In films over WO II die ons confronteren met de collaboratie, pogroms, razzia's en onmogelijke keuzes in wrede tijden, heeft dit land geen traditie. Maar waar een wil is, is een weg. “De grote power van de ik-stond-erbij-en-ik-keek-ernaarmassa fascineert me,” zegt Tim Mielants over zijn verfilming van de Antwerpse oorlogsroman Wil.

In het beklemmende en donkere oorlogsdrama Wil zien we naast de vertrouwde meedogenloze wreedheid van de nazistische bezetter ook nagespeelde oorlogsfeiten waar we veel minder mee vertrouwd zijn. Opgehitste Antwerpenaren tijdens een pogrom op een synagoge, Antwerpse politie die actief deelneemt aan razzia's, collaborateurs die gouden zaken doen en andere smerigheid die de Tweede Wereldoorlog met zich meebracht. Tim Mielants ontleende het verhaal van twee jonge agenten (acteurs Stef Aerts en Matteo Simoni) die de verpletterende gebeurtenissen van veel te dicht meemaken aan de gelijknamige succesroman van Jeroen Olyslaegers.

“We hebben nog samengewerkt aan een adaptatie van zijn roman Wij,” vertelt Tim Mielants. “Het lag vooral aan mij dat die film er destijds niet is gekomen. Ik was nog te jong om de seksualiteit en de gelaagdheid van de personages te vatten. Dat Jeroen voor Wil toch opnieuw aan mij dacht, maakte me erg blij. Tegelijk was ik voorzichtig. Zo'n fantastisch boek wil je niet verknoeien. Het heeft even geduurd voor ik een geschikt concept vond,” zegt de Antwerpenaar die gereputeerde tv-series als Peaky Blinders regisseerde en met het nudistische en tragikomische De Patrick debuteerde.

“Het klinkt misschien vreemd, maar ik had bij dat concept geen eindresultaat in mijn hoofd,” zegt Mielants. “Het was veeleer een kwestie van op alle fronten doordachte keuzes maken. In steeds meer oorlogsfilms worden scherpe lenzen en de meest moderne technieken gebruikt. Maar dan kijk je met de ogen van 2023 naar de Tweede Wereldoorlog, en dat wilde ik liever vermijden. Ik heb wat geëxperimenteerd op basis van wat je in de jaren 1930 en 1940 in de bioscopen te zien kreeg. Zo hebben we oude Petzval-lenzen gebruikt, de lenzen waarmee Leni Riefensthal Hitler nog heeft gefilmd. We kijken letterlijk door het glas van toen. Ik ben te vinden voor een eerlijk gevoel van period drama. Die lens heeft enkel in het midden van het beeld focus en in combinatie met het 4:3-beeldkader van toen geeft dat iets isolerends en claustrofobisch. De okerkleuren en het noir zijn geïnspireerd door het kubistische doek Jeune homme triste dans un train van de Franse kunstenaar Marcel Duchamp. Ik had me afgevraagd: wat als ik het boek moet samenbrengen in één schilderij?”

De zwijgende meerderheid
“Het hardst ben ik geschrokken van hoe groot de toekijkende, zwijgende meerderheid was,” getuigt Tim Mielants. “Daar was ik me niet van bewust. De grote power van de ik-stond-erbij-en-ik-keek-ernaarmassa fascineert me. Ik vraag me af hoe ik zou hebben gereageerd. Weet jij het?”

“Nu, onderzoek naar het gedrag van mensen in totalitaire regimes leert dat je overal ongeveer hetzelfde evenwicht terugvindt. Tien procent collaboreert, in gradaties van extreem tot heel extreem. Vijf tot tien procent gaat in het verzet. Tachtig tot vijfentachtig procent vormt de zwijgende meerderheid. Ik stond erbij en ik keek ernaar. Dat was ook zo binnen het Antwerpse politiekorps.”

Wil toont hoe die Antwerpse politie actief deelneemt aan jodenrazzia's. Maar of de gretigheid van het Antwerpse korps groter was dan die van andere korpsen in vergelijkbare steden, nuanceert Mielants. “Dat moet je aan professor Herman Van Goethem vragen. Hij schreef daar boeken over. In Parijs, Bordeaux en andere West-Europese steden ging het er ongeveer hetzelfde aan toe. Er werden quota's opgelegd. De politie moest dan binnen een bepaalde periode duizend joden oppakken.”

“Maar het gedrag van de politie in Antwerpen was wel anders dan het gedrag van de Brusselse ordediensten, bijvoorbeeld. Het archief is weliswaar afgebrand, waardoor we minder informatie over Brussel hebben, maar het staat wel vast dat de Brusselse politie een andere mentaliteit had, in het bijzonder op het vlak van de actieve deelname. Die tien procent actieve collaborateurs moet je in Brussel wat meer nuanceren.”

Koortsdroom
Ons oorlogsverleden interesseert Tim Mielants bovengemiddeld, maar Wil blijft boven alles een film. “Die interesse is me met de paplepel ingegeven,” knikt hij. “Vroeger werd er bij ons aan tafel véél over de Tweede Wereldoorlog gepraat. Mijn broer is een militaire freak die geschiedenis heeft gestudeerd. Maar ik wil wel benadrukken dat Wil niet dé geschiedenis is. Een speelfilm kan en mag dat ook niet zijn. Je moet de geschiedenis ernstig nemen. Ik heb met meerdere historici de scenario's doorgenomen, en ik denk niet dat er grote fouten ingeslopen zijn. Maar er zijn wel gradaties van plausibiliteit. Wil is géén historisch document. Wil kan alleen maar inspireren en vragen stellen. Hopelijk zijn mensen zo geëmotioneerd door de film dat ze er meer over willen weten.”

Gesteld dat ze de Tweede Wereldoorlog niet te lang geleden vinden. “Dat heb ik willen counteren door een kanonskogel van een film te maken,” vertelt Mielants. “Een stuwende, stevige koortsdroom die je tot het einde op het puntje van je stoel houdt. Pas wanneer de film gedaan is, krijg je tijd om contemplatief te zijn. Wat heb ik nu gezien? Hoe zou ik handelen? 'De film begint pas als hij gedaan is,' hoorde ik iemand zeggen. Ik snap dat wel.”

“Net als het boek nodigt Wil uit tot een dialoog tussen generaties,” besluit Tim Mielants. “Je hoort een iets oudere Wil. Maar ik kijk ook naar de toekomst. Ik heb zelf twee kinderen en ik vraag me af welk gesprek ik zal hebben met mijn kleinkinderen over beslissingen die wij nu nemen over artificiële intelligentie of natuurontwrichting. Misschien zullen ze dan zeggen: 'Opa, wat heb jij toen uitgestoken of nagelaten te doen?' Misschien moet ik dan wel hetzelfde antwoorden als de mensen uit Wil: 'We stonden erbij en we keken ernaar.'”

Wil, Tim Mielants' filmadaptatie van de roman van Jeroen Olyslaegers, speelt nu in de zalen