Carlos Ramirez Carrasco: 'Creatieve energie door sociaal contact'

“Het verhaal van de kunstenaar, die het alleen zijn nodig heeft, gaat voor mij niet op. Het is net het contact met anderen dat me de nodige energie geeft om te creëren. En wat dat betreft is Brussel voor iemand als ik de ideale plek om te leven. Zo veel verschillende impressies, zo veel te ontdekken, zo veel mensen van verschillende komaf.” Carlos Ramirez Carrasco is beeldend kunstenaar. Zonder grenzen – zegt hij zelf – én met een hart voor sociaal engagement.

N u 47 jaar geleden is het dat Ramirez Carrasco het levenslicht zag. In het Volkshuis van Lo Espejo, gemeente die deel uitmaakt van het stedelijk gebied van Santiago de Chile. “Aan de ene kant het platteland – een idyllische omgeving die je met het Pajottenland zou kunnen vergelijken – aan de andere kant de grootstad. Mijn grootmoeder was schooldirectrice en net als mijn vader actief in de arbeidersbeweging. Medestanders van president Salvador Allende, die Chili een socialistische maatschappij wilde schenken. Van mijn moeder heb ik het hart van de kunstenaar geërfd, van mijn grootmoeder en vader heb ik de zin voor sociaal engagement ingelepeld gekregen.”

“Grootmoeder, directrice van een plaatselijke school, heeft het onder het korte bewind van Allende tot senator gestampt. Mijn vader, een economist, was dan weer verantwoordelijk voor het nationaliseren van de koperindustrie. Het zag er allemaal mooi uit, het volk had uitzicht op geluk in een sociaal rechtvaardige maatschappij. Tot de nachtmerrie er kwam, de putsch van 1973: Allende werd vermoord, het land viel ten prooi aan het dictatorschap van Pinochet. Het leven stond plots op zijn kop: mijn vader belandde als politiek gevangene in de cel en wij zagen ons verplicht om onder te duiken. Pas twee jaar later heb ik hem terug voor het eerst mogen omhelzen. Op het vliegtuig dat ons naar Europa bracht, met de hulp van Amnesty International. We wisten niet waarheen onze vlucht ons zou voeren, wel dat hij ons een beter leven beloofde.”

Een beter leven, in België. “Ik was zes, de ontvangst die ons te beurt viel, zal ik nooit vergeten. Zo feestelijk. De rode loper werd letterlijk uitgerold op Zaventem. Er werd met rijst geworpen als bij een huwelijk. Wij, de kinderen, kregen snoep. Snoep waaraan ik me als een waanzinnige te goed heb gedaan. Niet zo verstandig, onderweg naar onze plek van opvang in Deurne heb ik moeten braken.”

Tekenwedstrijd
Het is daar in Deurne, op de lagere school, dat de kunstenaar in de kleine Carlos is wakker geworden. “Door een tekenwedstrijd. Mijn prijzen: een vlucht boven Antwerpen en een jaar lang deelname aan workshops in het Museum voor Schone Kunsten. Dat laatste was voor mij een openbaring, zo goed voelde ik me er in mijn vel. Kort daarop zijn we naar Brussel verhuisd, helaas gepaard gaande met de scheiding van mijn ouders. Maar de basis voor het opbouwen van een toekomst in het land dat ons zo gastvrij had ontvangen, die was er.”

Carlos Ramirez Carrasco vertelt het me in zijn van licht overgoten atelier in de Montgomerywijk. “De richting die ik gekozen heb – beeldende kunsten – is niet evident om aan de kost te komen. Daarom combineer ik het met activiteiten in de socio-culturele sector, wat me op het lijf is geschreven. Nu als interculturele medewerker bij de KWB, waar ik mee insta voor wat we uitbouwprojecten in de pedagogische sector noemen. Zo heb ik met succes ‘De Wereldkoffer’ op poten mogen zetten: spellen uit de vier windstreken tot bij de mensen brengen. Het schenkt me voldoening dat ik door mijn bijdrage, hoe bescheiden ook, in mijn gastland mensen even de zorgen van alle dag kan doen vergeten, in een sfeer van plezier.”

“Dat sociale werk is begonnen met burgerparticipatie in de Etterbeekse wijk, waar ik als jonge volwassene woonde. Ik had weliswaar mijn diploma van beeldend kunstenaar op zak, maar ondertussen was ik wel werkloos. Ik vertikte het echter om bij de pakken te blijven zitten. Het heeft gemaakt dat ik, met vier, vijf anderen, mee aan de wieg stond van het wijkhuis Chambéry. Dat is ondertussen tot een vaste waarde uitgegroeid in de sector. Mijn verantwoordelijkheid was het Kinderatelier. Het is iets waar ik met fierheid op kan terugkijken. Zes, veel meer kinderen zullen het niet geweest zijn, met wie ik indertijd ben mogen beginnen. Nu, zo veel jaren later, kunnen de mensen daar in Chambéry rekenen op het tienvoud. Vijftien jaar lang heb ik dat werk met hart en ziel gedaan. Waarbij ik onderweg veel teruggekregen én geleerd heb van de kinderen: kinderen zijn niet alleen de toekomst van onze maatschappij, ze zijn ook de thermometer van hun omgeving. De eersten aan wie je kan zien of het ergens goed gaat, of slecht.”

“Verder heb ik deel uitgemaakt van de ploeg die de Zinneke Parade tot leven heeft gebracht. Nog een periode die me met trots vervult, blijvend. Net als die van Brussel Gekleurd, waar ik tien jaar lang in de raad van bestuur heb gezeteld. Dat bestaat helaas niet meer, maar we hebben er toch wijken nieuw leven mee ingeblazen met buurtfeesten, optredens, trefdagen en nog allerlei andere activiteiten.”

“Wat ik daarbij onderweg, een beetje met vallen en opstaan, heb geleerd is het verschil tussen de Vlaamse mentaliteit – die van de noorderling – en de Latijns-Amerikaanse. De mentaliteit van de noorderling die zegt dat planning belangrijk is. Nu al heb ik afspraken voor volgend jaar in mijn agenda staan. In Latijns-Amerika is zoiets een utopie.”

Ideaal om te netwerken
In al die jaren heeft Ramirez zich eveneens kunnen opwerken als kunstenaar. Door het sluiten van de nodige compromissen. “Mijn leven als kunstenaar wordt mede bepaald door het ritme van mijn professionele activiteiten bij de KWB. Door mijn vrouw ook, en door mijn vier mooie kinderen. Een dochter van 23 en een zoon van 18, uit een eerdere relatie, die beiden met hogere studies bezig zijn. Een zoontje van zes en een dochtertje van tweeëneenhalf die mijn lieve Julie – eveneens gebeten door de kunstmicrobe – mij heeft geschonken. De zorg voor mijn kinderen en mijn werk in de socio-culturele sector betekenen dat ik compromissen moet sluiten wat betreft de tijd die ik in mijn kunst – waarin verhalen en mythen een belangrijke rol spelen – kan steken. Maar je zal me niet horen klagen, ik kan mijn ding doen, gebrek aan interesse is er niet. In binnen- en in buitenland.”

“Ik heb het ook nodig, dat contact met de anderen. Voor mij gaat het verhaal van de kunstenaar die op zijn eentje, geïsoleerd van de anderen creatief bezig is, niet op. En in die zin is Brussel voor mij de ideale plek om te leven. Er is zo veel te ontdekken, er zijn zo veel mensen van verschillende komaf en afkomst. En dat alles op een zakdoek. Het is een plek waar platformen voor netwerken zich als vanzelf aandienen. Door de diversiteit, door de interessante mensen die Brussel aantrekt. Brussel is een internationaal platform en dat is iets om fier op te zijn. Toen ik hier kwam, was ik compleet onwetend over zo veel verschillende werelddelen. West-Europa, Arabië, en Azië zijn culturen die ik hier heb mogen leren kennen en dat is een geschenk uit de hemel.”

“Zeven jaar geleden ben ik ook voor het eerst weergekeerd naar Chili. Mijn vader zou zelfs heel graag hebben dat ik er terug ga wonen. Maar ik heb hier mijn leven opgebouwd. Mijn vrouw is hier, mijn kinderen zijn hier, mijn netwerk is hier. Ook de manier van leven in Chili is er een die niet echt bij mij past. Het is daar werken, werken en nog eens werken, binnen een neoliberaal systeem. Twaalf uur per dag is geen aardigheid. Het lijkt wel een samenleving van mieren, als ik het zo mag zeggen. Neen, geef mij dan maar België en Brussel.”

FAMILIE VAN WERKERS

“Mijn broer, Ronny, heeft het tot filmmaker geschopt: hij is op dit ogenblik in Santiago de Chile voor een retrospectieve van zijn werk. Mijn oudste zus, Alondra, zit in de sociale communicatie. Ze is getrouwd met een Uruguayaanse fysicus en leeft nu in de staat Michigan in de Verenigde Staten. Mijn jongste zus, Nastania, is psychologe en werkt in het stresstem van de federale politie. We zijn in België met een handicap moeten beginnen, maar we hebben ons niet in die mogelijk negatieve dynamiek laten meeslepen. Het zit blijkbaar in de genen van de Chilenen: harde werkers, overlevers die hun weg vinden in de maatschappij, wat de omstandigheden ook mogen zijn.”