Dansvoorstelling 'Tender men' van Koen De Preter: speels, sensueel en gewelddadig

Met Tender men maakt choreograaf Koen De Preter een hoogst actuele voorstelling. Over mannen en tederheid. Over aanraking, intimiteit en grensoverschrijdend gedrag. En over homo­fobie, gaybashing en lichamelijkheid in het post­covidtijdperk.

“Oorspronkelijk wilde ik een liefdesduet met twee mannen maken, maar dat evolueerde algauw naar een stuk over mannen in het algemeen,” vertelt Koen De Preter. “Met dansers met diverse achtergronden (Benoît Nieto Duran, Johhan Rosenberg, Po-Nien Wang, Souleymane Sanogo) die ook allemaal iets over mannelijkheid vertellen: van een elegante, klassiek geschoolde danser over een ex-P.A.R.T.S.-student tot een autodidactische B-boy. Het gaat me vooral over aanrakingen tussen mannen – speelse, sensuele, maar ook gewelddadige. Op welke manier komen die voor in de publieke ruimte, hoe kijken wij ernaar, hoe worden ze gelezen door de maatschappij?”

Laten we beginnen met de positieve kijk op lichamelijkheid en tederheid tussen mannen in de openbare ruimte. Aanraking is om te beginnen een behoefte en kan een stap zijn naar echte verbinding, waarvan we het belang misschien onderschatten. “Bij mij begint aanraking al bij de blik die we elkaar toewerpen,” zegt De Preter. “Kijken we met een open blik naar elkaar? Met tedere ogen of met een harde blik? Door de pandemie en ook door Me Too worden aanrakingen vandaag erg bevraagd. Geven we nog een kus? Een handdruk? Ik denk dat mannen elkaar onderling ook minder aanraken dan vrouwen. Omdat aanrakingen tussen mannen bij velen ook associaties met homoseksualiteit oproepen. Mannen zijn onzekerder over hoe ze met elkaar moeten omgaan. Tenzij bijvoorbeeld in een sportieve context, waar dan ineens weer veel is toegestaan. Met dat soort dubbelzinnigheden speel ik ook in de voorstelling.”

De appreciatie van aanrakingen en tederheid tussen mannen verandert naargelang tijden en culturen. De Preters dramaturg Nienke Reehorst merkte op hoe Jacques Brel hoog opgaf over mannelijke tederheid en zelfs zei dat “een man die niet teder is, gewoon geen man is”. “La tendresse est un jeu égalitaire,” zei hij ook. In een land als India wordt er dan weer niet opgekeken wanneer mannen hand in hand over straat lopen. “Ook gedurende ons eigen leven verandert de perceptie,” vult De Preter aan. “Jongetjes lopen in de kleuterklas nog dikwijls hand in hand, tot dat op een bepaald ogenblik wordt afgeleerd. In andere tijden of andere culturen waren of zijn openlijke mannelijke aanrakingen inderdaad natuurlijker. Al is dat dan vaak in een context waar men geen associatie met homoseksualiteit maakt, omdat homoseksualiteit er zogezegd niet bestaat of niet mag bestaan. Socioloog Michael Kimmel beschreef dat aanraking tussen heteromannen alleen kan bestaan wanneer fysiek contact de associatie met homoseksualiteit verliest. Anders ligt mannelijke intimiteit blijkbaar moeilijker.”

Zelfcensuur
Van de negatieve reacties op uitingen van homoseksualiteit, die dus ook niet-seksuele tederheid onder mannen onderdrukken, zijn we ook hier bij ons nog altijd niet af. Met zelfcensuur in de openbare ruimte tot gevolg. De Preter: “Mijn vriend en ik lopen niet vaak hand in hand over straat. Soms krijg je reacties die helemaal niet positief zijn. Andere reacties zijn wel positief, maar ook dat blijft natuurlijk wat vreemd. Het gaat dus bijna nooit onopgemerkt voorbij. Maar als ik naar de jongere generaties kijk, heb ik wel hoop. Ik heb net bij Fabuleus een voorstelling gemaakt met elf jongeren, en die kijken al heel wat opener naar zaken als gender en seksualiteit. Lang niet alles is dus negatief, maar we zitten met zoveel maatschappelijke veranderingen dat we de angsten en polarisatie die daarbij horen nog het hoofd zullen moeten bieden. Dat kan nog even duren, maar daarna kan alles ten goede kantelen.”

Ook het feit dat aanrakingen vaak geassocieerd worden met seks, kan er al voor zorgen dat de tedere aanraking gemarginaliseerd wordt. “Dat seksualiseren is inderdaad niet altijd nodig, daar hebben we ook bij het maken van de voorstelling over nagedacht. Er zit bijvoorbeeld geen volledige naaktheid in het stuk, omdat ik wilde vermijden dat de seksuele laag de overhand zou krijgen. Ik wilde het open houden. De scène waarin de mannen zich wassen en klaarmaken gaat bijvoorbeeld over hoe mannen zichzelf aanraken, over de intimiteit die je met jezelf hebt.”

De Preter en zijn dansers hebben ook veel nagedacht over de omgang met intimiteit en lichamelijkheid tijdens het maken van dansvoorstellingen. Via Kunstenpunt Vlaanderen en een workshop van Intimacy Directors International UK leerde De Preter tools om fysieke grenzen te bewaken, gebaseerd op The Wheel of Consent van de Amerikaanse seksuoloog Betty Martin. Ook een choreograaf die niet dan goeds in de zin heeft, is daar best mee bezig. Het gaat immers niet alleen om mogelijk seksueel overschrijdend gedrag, maar ook over hoe je in het algemeen met iemands lichaam omgaat.

De Preter: “De jonge generatie doet dat al anders. En ikzelf heb bij het maken van deze creatie veel minder dan vroeger samen met de dansers gedanst, en meer op een verbale manier aanwijzingen en ideeën gegeven. Dat is nieuw, omdat dansers lijfelijk zijn en we vroeger op school ook voortdurend aangeraakt werden wanneer we gestuurd en verbeterd werden. Natuurlijk moet je op bepaalde momenten ook vrij kunnen zijn. Soms beland je tijdens improvisaties ergens waar je het niet had verwacht, en het zou jammer zijn als dat helemaal niet meer zou kunnen. Maar ook dan is het belangrijk dat je blijft praten.”

De Preter werkt in Tender men niet alleen met een cast uit verschillende continenten, maar bijvoorbeeld ook met verschillende muziekgenres. Vanwaar die grote diversiteit die ook zijn vroeger werk al kenmerkte? “Ik hou van afwisseling en wil de verschillende facetten van een mens tonen die soms misschien verborgen blijven. Ik wil meerdere sferen, kleuren en bewegingskwaliteiten gebruiken. In Tender men zit muziek van queer artiesten. Er zit ook een stuk kerkelijke muziek van Tsjaikovski in, wat interessant is in het licht van de actuele houding van de Russische overheid en de Russische orthodoxe kerk ten aanzien van mannelijkheid en homoseksualiteit, en in het licht van de homoseksuele relaties die Tsjaikovski zelf beleefde – ook al zijn dat links die het publiek niet per se automatisch zal leggen.”

Welke reacties komen er dan wel zoal van toeschouwers? “Mensen zijn vaak ontroerd. Soms zijn ze ook onder de indruk. Zo zit er ook een agressieve scène in de voorstelling die bij sommige toeschouwers heel heftig binnenkomt. Maar dergelijk geweld komt ook voor in de werkelijkheid. Ik denk dan bijvoorbeeld aan gaybashing. Er zijn mannen die op die manier moeten incasseren. Een van mijn beste vrienden zei eens dat we er meer van opkijken als mannen elkaar zacht aanraken dan wanneer ze dat hard doen. Dat vond ik een juiste observatie.”

KOEN DE PRETER: TENDER MEN
4/5, 20.00, KVS BOL, www.kvs.be