Wim Vandekeybus: 'Ik hou van de risico's van livestreamen'

Corona of niet, Wim Vandekeybus blijft bezig. In Londen maakte hij de wervelende livecaptatie Draw from within, die over de hele wereld werd bekeken. En nu zaterdag beleeft Hands do not touch your precious Me zijn Brusselse première. Zoals altijd bij Vandekeybus, mag je ervan uitgaan dat hij ook het wat duffe streaming wil verheffen tot een krachtige kunstvorm.

Vandekeybus zelf is in 2020 Covid-vrij gebleven, maar de artistieke werking van zijn danscompagnie natuurlijk niet. Ultima Vez was volop aan het toeren met de vorige productie Traces toen de eerste lockdown inging. Ondertussen waren ook al de eerste repetities begonnen van Hands do not touch your precious Me, maar Vandekeybus is niet echt een man voor corona­proof repetities of choreografieën. “Uit die periode is één scène overgebleven waarin de dansers geen lichamelijk contact maken,” zegt hij vandaag vanuit zijn thuisbasis in Molenbeek. “In het begin repeteerde ik ook afwisselend met groepjes van twee of drie dansers, maar op den duur wist ik niet meer wat ik nu al tegen wie had gezegd. Dat lukte dus niet echt.”

Toch bleef Vandekeybus niet bij de pakken zitten. Tussen de repetities van Hands do not touch your precious Me door, zat hij ook nog in Londen, waar hij een stuk voor de scène zou maken bij de gereputeerde Rambert Dance Company. Toen ook die werd gecanceld, stelde Rambert hem vanwege zijn ervaring als cineast voor om met een heuse filmploeg een productie te maken, specifiek bedoeld voor een reeks livestreams voor een intercontinentaal publiek, van Amerika tot Zuid-Korea.” De grote middelen voor die Londense productie, Draw from within genaamd, stelden Vandekeybus in staat om voor een spectaculairder eindresultaat te gaan dan hij nu met Hands do not touch your precious Me zal kunnen bereiken, waardoor hij de mogelijkheden en beperkingen van het hele livestreaming­verhaal als geen ander kent.

LIVE VANUIT LONDEN
“Een stuk specifiek voor streaming maak je helemaal anders dan een voor de scène. Hoeveel streamings van opera's, gefilmd met drie vaste camera's hebben we ondertussen al niet gezien? Daar scroll je door maar zit je nooit echt in. Op visueel gebied zijn mensen veel meer gewoon. Filmen op de scène is ook moeilijk: je zit meteen in de coulissen, je zit voortdurend met een zwarte achtergrond, en het licht is meestal te hard. Als je op film dezelfde kleuren wilt als oorspronkelijk op de scène, moet je die oorspronkelijke kleuren soms juist helemaal aanpassen.”

Bij veel streamings is het materiaal ook te eenvormig,” gaat Vandekeybus voort. “Alleen maar dans op je scherm is te veel van hetzelfde. Je wilt zowel dans als emoties, intensiteit, en dan even inhouden. Je moet elementen binnenbrengen die visueel interessant zijn en dus vooral cinema maken. Ik wist ook dat ik het korter moest houden in Londen, want scherm heeft niet zoveel geduld als theater. Zeven mensen op de tien zetten de stream tijdens de voorstelling op pauze, en sommigen kijken pas drie uur later verder.”

Volgens Vandekeybus waren de middelen die Rambert in Londen ter beschikking had dan ook cruciaal om tot een goede livestream te komen. “Ik mocht het hele gebouw gebruiken. Eén grote studio heb ik als filmstudio ingericht, we hebben ook de trappen gebruikt en een podium op het dak geïnstalleerd. In het begin van de repetities waren de zeventien dansers verdeeld in bubbels over drie verdiepingen. Alles werd dan voortdurend gefilmd zodat elke bubbel altijd kon volgen. Zes dagen voor de screening kwamen dan alle operators erbij. Ik kreeg een director of photography, een producer, een editor, een hoop camera's, twee rails en zelfs mensen om mijn mondmasker aan te geven of 'distance' te roepen als er meer afstand moest zijn.”

Het was allemaal heel hightech, maar Vandekeybus moest de director of photography en de editor er wel van overtuigen hun gebruikelijke controledwang te laten varen, en voor een stuk mee te gaan in de onvoorspelbaarheid van de live-ervaring. “Ik vond dat al die mensen de choreografie moesten kennen om de dansers te kunnen volgen. We hebben ook hard gewerkt op de cuts, de keuze van de juiste hoeken, de lenzen...”

Nog iets waarvan het theaterpubliek zich misschien niet bewust is als ze naar een streaming kijken: “Als je voor je livestreaming ook de geluiden van de ademende, sprekende en bewegende lichamen wilt capteren, moet het muziekvolume tijdens de opname zeer laag staan. Net hoog genoeg voor de timing van de dansers. Wat het publiek dan thuis hoort, is een mix van die geluidscaptatie en de muziek op volle kracht.”

Op die manier werd Draw from within een wervelende, driedimensionale live-ervaring die de kijker door het oog van de constant bewegende camera de scène op sleurde, tussen de dansers. Met close-ups, dansers en acteurs die rechtstreeks in de camera spreken, cuts tussen verschillende scènes, en camera's die van het ene groepje dansers naar het andere afdwalen.

Vandekeybus: “Het was leuk om zo te werken. Voor de dansers, omdat ze van mij hun eigen solo's mochten uitwerken, én voor de operators omdat zij bijna als dansers tussen de dansers bewogen. Daardoor konden ze soms ook weleens iets missen, maar ze zeiden dat ze zoiets nog nooit hadden gedaan. In The New York Times kregen we vier sterren, maar vooral in Korea was de respons geweldig. De tweede dag is het systeem gecrasht omdat iedereen inlogde op hetzelfde moment en dan begon te reloaden.”

PREHISTORISCH KLEIEN
Meteen na de livestream in Londen zette Vandekeybus dan de repetitie voor de wereld­première van Hands do not touch your precious Me in het Italiaanse Ferrara voort. Maar net dan kondigde de tweede golf zich aan. “De technici en ik hadden negatief getest en waren net naar Italië vertrokken toen we te horen kregen dat een van de dansers in Brussel positief was. Later bleek het om een vals positieve test te gaan, maar ook wij moesten in quarantaine en we mochten vijf dagen het theater niet in. De dansers zouden pas op woensdag kunnen aankomen in Italië, donderdag generale repetitie moeten houden, en vrijdag al in première moeten gaan, maar we wilden er toch mee doorgaan. Tot ook in Italië de theaters dicht moesten. De dansers zijn niet meer vertrokken.”

Vervolgens werd ook de première in de KVS afgelast, waardoor die nu wordt vervangen door een stream. Al zal die meer basic zijn dan die van Draw from within. Vandekeybus: “Draw from within was zeer duidelijk van bij het begin bedoeld om te filmen, terwijl Hands do not touch your precious Me al ongeveer klaar was voor de scène. Ik heb het stuk ook niet herwerkt of ingekort. Dit keer hebben we ook niet de middelen en de repetitietijd van in Londen. We hebben nu drie camera-operators, in plaats van de vijf bij Draw from within, die pas een dag voor de streaming mee kunnen repeteren en try-outen. Er zitten geen vooraf opgenomen beelden in en de dansers verlaten ook niet de scène om op andere locaties te dansen. Wel zullen we ook op de scène filmen en niet alleen van buitenaf. De beelden zijn ook heel grafisch en dus visueel dankbaar. De filmploeg is maar één dag op voorhand beschikbaar en ik sta zelf ook op de scène. Ik noem het dus geen wereldpremière maar een coronastreaming. We zouden het stuk ook op voorhand kunnen filmen, monteren en dat dan streamen, maar ik wil toch gaan voor het risico van de livestream.”

In Hands do not touch your precious Me, een stuk voor acht dansers, ontmoeten de universums van Vandekeysbus, de Franse beeldend kunstenaar Olivier de Sagazan en de Brusselse componiste Charo Calvo elkaar. De Sagazan is een schilder die ook performances is beginnen te maken. Hij is geboeid door transformaties van het menselijke lichaam en werkt daarvoor vaak met klei en verf. Charo Calvo was in 1987 een van de stichtende leden van Ultima Vez. Ze werkte mee aan verschillende producties, eerst als danser en later als componist en geluidsontwerper. Zij zorgde voor de bijna filmische soundscape, en bracht ook de verhaalstof aan. Die put uit de mythische hymne van de Sumerische hogepriesteres en dichteres Enheduanna aan de godin Inanna uit het Mesopotamië van zo'n 4.300 jaar geleden. Inanna, die zowel godin van licht als duisternis is, wordt vertolkt door Lieve Meeussen, die daarmee ook terugkeert in de cast van Ultima Vez. Inanna gaat op bezoek bij haar oom, de godheid Enki, een rol voor Vandekeybus.

“Enki is de god die de Me's bezit waar in de titel Hands do not touch your precious Me naar verwezen wordt. Een 'Me' is geen 'ik', het is een levenskwaliteit. Je hebt de Me van de kunst van het schrijven, de Me van het manden weven, de Me van de seksualiteit, maar ook van de perversiteit of van de vernietiging. Vijfduizend jaar geleden werden die Me's vastgelegd in tabletten van klei – ook het materiaal waar De Sagazan mee werkt. Er zijn er zestig van teruggevonden die een brede, genuanceerde bijna moderne kijk geven op de mens, de liefde, de seksualiteit in een matriarchale tijd. Eigenlijk zijn de Me's culturele waarden die mensen nodig hebben om te leven. En voor ons waren ze ook een woordenboek waar we als makers uit konden putten. Inanna maakt Enki de Me's afhandig om ze te verdelen onder de mensen, wat eigenlijk staat voor culturele generositeit.”De Sagazan vertolkt de zus van Inanna die in de onderwereld leeft. Zo eindigt het stuk in een monstrueuze fantasmagorie van water, vuur en vooral aarde. Al was al dat geklei voor de dansers tijdens de repetities niet evident. “Olivier wilde dat ze elke dag met die klei repeteerden, maar dat was waanzin. In het begin waren alle leidingen van onze douches verstopt. Alles was nat. Zodra je je gezicht afdekt met die klei, zie je ook niets meer, dus er zitten scènes in die sommige dansers blind spelen.”

LIFE IS LIVE
Hoe schat Vandekeybus de toekomst van streaming in de podiumkunsten post-corona in? “Natuurlijk veranderen de tijden. Mensen zullen zich sneller afvragen of het wel de moeite is om met een hele groep naar Korea te vliegen of voor een paar interviews naar Italië te gaan. Maar het publiek zal niet alles in zijn keuken willen blijven bekijken, net zoals we ook niet al ons onderwijs vanaf nu online zullen organiseren. Het ritueel van samen naar het theater gaan is iets heel anders. Toen we bij Rambert bezig waren, kregen we eerst veel aanvragen om ook streamings voor de zomerfestivals te doen, maar een maand later wilden programmatoren toch liever een livevoorstelling. Life is live.”

Ondertussen moet je ook opletten op welke manier je cultuur online promoot, waarschuwt Vandekeybus. “Het mag geen downlevelling van je werk worden. Neem de Toots-sessies van de VRT: die werken soms, maar niet altijd. In een soort huiskamersfeer met bedenkelijke belichting je act komen uitleggen en opvoeren: ik zie het mezelf niet meteen doen.”

Zelf je werk transformeren tot materiaal voor een goede filmische streaming is niet evident. Vandekeybus: “Van een choreograaf als Hofesh Shechter, die pas Political mother unplugged streamde voor het Parijse Théâtre de la Ville, mag je iets degelijks verwachten. Omdat die eerder ook al veel films gemaakt heeft van zijn voorstellingen. Maar als je zelf geen ervaring hebt, moet je eigenlijk al een supergoeie director of photo­graphy hebben die zijn ding mag doen met jouw materiaal. Wil streaming belangrijk worden, en meer worden dan een vorm van slechte cinema, dan is daar budget voor nodig. En dat ligt financieel moeilijk, want met één ticket van tien pond voor de streaming van Draw from within, kon je thuis met wel zes mensen kijken als je wilde. Misschien hebben zo'n 15.000 mensen gekeken, wat veel zou zijn, maar dat aantal vertegenwoordigt 'maar' 5.000 verkochte tickets.”

Vandekeybus hoopt ook dat er na corona geen crisis van de inhoud volgt. “Het valt op dat sommige kunstenaars zeggen dat ze niets kunnen doen, terwijl ze de tijd kunnen gebruiken om iets te maken waar ze dan later mee naar buiten zouden kunnen komen. Ook bij de cultuurhuizen en programmatoren zie je verschillen tussen zij die er alles aan gedaan hebben om nog iets mogelijk te maken, en zij die wel heel voorzichtig waren. Alsof het idee dat je ook best eens kan stoppen, en dat het allemaal niet zo urgent is, meer voet aan de grond krijgt. Dat zou pas erg zijn.”

HANDS DO NOT TOUCH YOUR PRECIOUS ME
online te zien: 16/1, 20.00, www.kvs.be