Arbeidscontract maaltijdkoeriers blijft dode letter: 'Deelplatformen passen wet niet toe'

Platformwerkers die de facto als een werknemer werken, moeten sinds dit jaar ook een arbeidscontract krijgen. Maar die wet blijft dode letter, klaagt de vakbond aan.

Acht Europese maaltijdkoeriers fietsen deze week van Parijs naar Brussel om hun werkomstandigheden en die van andere platformwerkers aan te klagen. In tal van landen kampen ze met dezelfde problemen: “We worden als zelfstandigen beschouwd,” laten de actievoerders weten. “We krijgen geen betaald verlof, geen sociale zekerheid of werkloosheidsuitkering. Zonder arbeidscontract kunnen we in één seconde ontslagen worden via een melding op onze telefoon, zonder dat we ons kunnen verdedigen.”

De fietskoeriers, die onder de naam ‘La Grande Livraison’ reizen, klagen ook aan dat ze steeds langere trajecten moeten afleggen voor een krimpende vergoeding. In België bleek twee jaar geleden nog dat Deliveroo-koeriers per gewerkt uur slechts 9,2 euro verdienden, een heel stuk onder het minimumloon. Het bedrag ging ook nog eens in dalende lijn.

Europese richtlijn

De timing van de actie is niet toevallig. Deze week overleggen de Europese Commissie, de Europese Raad en het Europees Parlement immers over een richtlijn die de platformeconomie aan banden moet leggen. Platformwerkers die de facto als een werknemer werken, zoals maaltijdkoeriers, zullen dan ook een echt arbeidscontract moeten ontvangen. De Europese Raad is voor een afgezwakte versie van de richtlijn, het Parlement voor een scherpere.

De Europese plannen doen sterk denken aan een Belgische wet die sinds 1 januari van dit jaar deels van kracht is. Ook die wet op de platformeconomie bepaalt immers dat platformwerkers onder bepaalde omstandigheden recht hebben op een echt arbeidscontract. Als iemand bijvoorbeeld geen eigen klantenbestand kan uitbouwen of de vrijheid bij de uitvoering van het werk wordt beperkt, zijn dat argumenten voor een echt contract. Ook het beperken van de inkomsten van de platformwerker is zo'n criterium.

“Die wet blijft vandaag nog steeds dode letter,” betreurt Martin Willems van United Freelancers, een tak van de christelijke vakbond. “Bij de platformen waar die ondergeschikte relatie het duidelijkst is, zoals bij maaltijdkoeriers Uber Eats en Deliveroo, leidde de wet nog tot niet één arbeidscontract voor een koerier. De platformen weigeren gewoon om de wet toe te passen.”

Die handelswijze is voor Willems typisch voor de platformen. “Ze blijven zich zo lang mogelijk verzetten tegen regelingen die hun bewegingsvrijheid beperken. Op die manier hopen ze dat ze overheden voor voldongen feiten kunnen stellen omdat ze ondertussen verder kunnen groeien. “Kijk eens, jullie gaan de werkgelegenheid van duizenden mensen afnemen,” hoor je dan.

'Geen werknemers'

Gevraagd om een reactie, stuurt maaltijdplatform Deliveroo een erg bondig antwoord. Volgens het platform verandert de wet die dit jaar in België inging niets voor Deliveroo: “Deliveroo-koeriers vallen niet onder de criteria van de wet en zijn daarom ook geen werknemers,” laat woordvoerder Gian Luca Petrillo weten.

Samen met drie koeriers stapte United Freelancers alvast naar de Commissie Arbeidsrelatie van de FOD Economie. Een uitspraak volgt eerstdaags. Los van die uitspraak vraagt de vakbond zich ook af wat de overheid doet om de wet te laten toepassen. “Uiteindelijk kan je niet van individuele koeriers verwachten dat ze gaan procederen tegen het platform dat ze werk geeft. Het is aan de staat om ervoor te zorgen dat de eigen wetten ook worden nageleefd.”

De FOD Economie wijst erop dat die toepassing vaak erg arbeidsintensief is. "Het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) en de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) hebben (...) in de eerste helft van 2023 al binnen 2 erkende platformen uitvoerig onderzoek gepleegd. Het moet hier benadrukt worden dat dergelijke onderzoeken heel arbeidsintensief en complex zijn."

Omgekeerde bewijslast

Dat de Belgische wet geen effect heeft, moet ook een waarschuwing zijn voor de Europese instellingen die deze week over de nieuwe richtlijn gaan praten, vindt de vakbond. “Als het standpunt van de Europese Raad wordt gevolgd, dreigen we in een gelijkaardige situatie te belanden in heel Europa,” waarschuwt Willems.

Een alternatief kan erin bestaan om de bewijslast om te draaien, zegt Willems. “Het Europees Parlement lanceerde een voorstel waarbij het aan de platformen is om aan te tonen dat een bepaalde persoon wel degelijk een echte zelfstandige is. Alleen is de Europese Raad daartegen.” Hoe dan ook zal de Europese richtlijn voor de vakbonden een stevige garantie moeten bevatten dat de wet ook kan worden toegepast.

Ondertussen komt ook de datum dichterbij van het Deliveroo-proces in Brussel. Op 16 en 17 november buigt de beroepsrechter zich over de vraag welk statuut de maaltijdkoeriers van het bedrijf moeten krijgen. Eind 2021 oordeelde een rechter nog dat de Deliveroo-koeriers wel degelijk binnen bepaalde voorwaarden als zelfstandigen mogen werken, maar daartegen gingen alle partijen in beroep. Deliveroo was het niet eens met de voorwaarden, terwijl het arbeidsauditoraat, de RVA en de vakbonden vinden dat de maaltijdkoeriers zowat het dubbele zouden moeten verdienen.

In een update van het artikel werd een reactie van de FOD Economie toegevoegd.