De moeizame jobzoektocht van Oekraïners: 'Via mijn gastgezin vond ik werk'

Een binnenhuisarchitecte, een ingenieur bij een groot energiebedrijf en een begeleidster van vluchtelingen. Een aantal Oekraïense Brusselaars vindt zijn weg naar de arbeidsmarkt, al zijn het nog vaak uitzonderingen. Dat velen niet zeker zijn of ze in Brussel willen of kunnen blijven, vormt een grote hindernis. “Ze geloven niet dat ik hier wil blijven.”

Natalya Pukhka (34) straalt wanneer ze door de glazen deuren van de kantoortoren van Engie stapt. Het contrast met onze ontmoeting vijf maanden geleden is groot. Toen was de paniek nog in haar ogen te lezen. Vergezeld van haar kinderen van tien en veertien jaar oud en haar zestienjarige nichtje, was ze met nauwelijks 200 euro en een plastieken zak met wat kleren in de hoofdstad gearriveerd. Vandaag dringt Pukhka erop aan om ons te trakteren op een theetje in een zaak vlak bij het Noordstation. Tegenpruttelen heeft geen zin bij de enthousiaste vrouw die sinds half mei voor ingenieursbedrijf Tractebel werkt.

“Werk vinden was niet eenvoudig,” vertelt Pukhka, van wie het ingenieursdiploma hier erkend werd. “Ik heb veel interviews achter de rug, maar vaak kreeg ik te horen dat mijn Frans of Engels niet volstond, of dat ze iemand met andere kwaliteiten zochten. Uiteindelijk kende de neef van iemand van mijn gastfamilie iemand bij Tractebel (een dochteronderneming van Engie, red.), waardoor ik op gesprek mocht komen. Na minstens vijf interviews kreeg ik het verlossende bericht dat ik mocht beginnen. Mijn salaris was er zelfs sneller dan mijn uitkering van het OCMW voor de periode daarvoor. Zolang mijn verblijfsvergunning in orde is, mag ik blijven. Dat wil ik ook graag, tenminste als mijn man ook naar hier kan komen. Momenteel zit hij nog in Oekraïne.”

Pukhka is vooral opgelucht voor haar kinderen. “Ik ben blij dat ik hen te eten kan geven. Ik heb geluk dat ze al wat ouder zijn en zelfstandig naar school kunnen gaan. Voor veel andere vrouwen zijn de werkdagen die ik nu doe, niet mogelijk. Ook zijn we erg goed geholpen door onze gastfamilie.”

Dat talen wel vaker een struikelblok vormen voor de werkzoekende Oekraïners, tonen ook de cijfers van Actiris aan. Halverwege september telde de Brusselse arbeidsbemiddelaar 1.725 Oekraïners die zich als werkzoekende hadden ingeschreven. Volgens Actiris is grofweg twee derde van hen nog maar een drietal maanden of zelfs minder in het land, want het tempo van de inschrijvingen ging pas echt omhoog sinds mei en juni. Iets meer dan de helft geeft aan een basisniveau of hoger van het Engels te hebben, iets meer dan een op de vijf een basis – of meer – van het Frans. 99 procent heeft een niet-erkend buitenlands diploma.

“Eind augustus waren 156 Oekraïense werkzoekenden aan het werk, wat op dat moment overeenkwam met 10,1 procent van de sinds het begin van de crisis bij Actiris ingeschreven Oekraïense werkzoekenden. Ze zijn het vaakst actief in de schoonmaak, de interimsector, de horeca en de verkoop,” vertelt woordvoerder Jan Gatz. Op 21 september waren precies 8.716 Oekraïense vluchtelingen geregistreerd in het Brussels gewest.

“Oekraïners die zich niet komen inschrijven en zelfstandig werk vinden, zitten dus niet in deze cijfers. Wie tijdens de referentieperiode verhuisde naar een ander gewest of land – wat vrij vaak gebeurt – evenmin. Wetende dat een gemiddelde Brusselse werkzoekende er ongeveer drie maanden over doet – en er voor Oekraïners nog bijkomende hindernissen zijn – is het eerder normaal dat de uitstroom naar werk voorlopig nog niet hoger ligt.”

Ook bij Daria Dobrovenko (31) kwamen enkele van die hindernissen samen. Zo begon de Oekraïense die in maart in Brussel arriveerde, een maand geleden met Franse les. Omdat ze nog elke dag hoopt om terug naar haar land te kunnen keren, blijft ze samen met haar zus Anastasiia (33) en haar neefje Dima (7) bij een gastfamilie wonen. “Andere huurcontracten zijn immers niet voldoende flexibel,” zegt ze.
Haar werk als binnenhuisarchitecte vond ze naar eigen zeggen door “de magie van een netwerk”. “Toen we bij onze eerste gastfamilie terechtkwamen, hebben we meteen veel mensen ontmoet,” vertelt Dobrovenko zichtbaar geëmotioneerd. “Ik had mijn portfolio zelfs nog niet online gezet en mijn cv nog niet vertaald. Maar ik ontmoette een vriend van een vriend van de gastfamilie en zij nodigde me uit voor een gesprek. Het klikte en sinds mei werk ik op zelfstandige basis voor een interieurontwerpbureau in Ukkel. Mijn diploma als architecte wordt hier niet erkend, maar binnen de sector van het interieur kan ik wel aan de slag. Ik had veel geluk en ben heel dankbaar.”

“Mijn bazin weet dat we heel graag terug naar Oekraïne zouden gaan en heeft er een dubbel gevoel bij,” geeft Dobrovenko toe. “Ze wil graag dat ik zo lang mogelijk blijf, maar anderzijds wenst ze het ons ook toe dat we zo snel mogelijk naar huis kunnen. Voor ons is het een moeilijke situatie. Het is niet evident om je leven te plannen als je zelfs niet weet waar je over een aantal maanden zal zijn. Ik leer vooral Frans omdat ik het kan gebruiken op mijn werk. Gelukkig kan ik af en toe mijn gedachten verzetten door in het Jubelpark salsa te gaan dansen.”

Af en toe wat naaien

Dobrovenko vond werk ondanks haar wens terug te willen naar Oekraïne, maar dat geldt zeker niet voor iedereen. De omstandig­heden stellen veel werkgevers immers voor een moeilijke situatie, zegt professor arbeidseconomie Stijn Baert (UGent). “Tijdens de eerste weken komt er ook heel wat opleiding en investering bij kijken. De werkgever vraagt zich af of het zal lonen.”

Dat ondervond Tetiana Smilka (44) eigenhandig. De in Tsjernobyl geboren Oekraïense kwam midden maart met haar negenjarige zoontje aan in Anderlecht. Een maand later voegde ook haar moeder zich bij hen. In Oekraïne was Smilka – die een hoger diploma in de wiskunde heeft – vooral actief in de transportsector. Maar in Brussel bleef haar cv onbeantwoord. “Dat ik geen Frans of Nederlands kan, vormde vaak een probleem. Nog vaker geloofden mogelijke werkgevers eigenlijk niet dat ik hier wil blijven. Ze zijn bang dat ze iemand opleiden die dan opnieuw weggaat. Maar ik wil echt blijven.”

Half augustus mocht Smilka uiteindelijk aan de slag bij het Burgerplatform voor Steun aan Vluchtelingen. Daar begeleidt ze Oekraïense vluchtelingen die niet terecht­kunnen bij een gastfamilie en helpt ze hen met de nodige administratieve stappen. “Het geluk dat ik heb, is dat mijn eigen moeder hier ook verblijft en voor mijn zoon kan zorgen wanneer ik werk. Voor veel andere Oekraïense vrouwen is dat geen optie.”

Volgens de cijfers van Actiris is ruim tachtig procent van de als werkzoekende ingeschreven Oekraïners een vrouw. “Bovendien zijn veel van hen hier nog niet lang en hebben ze vooraleer ze zoeken naar werk, nog nood aan een plek om te verblijven of aan opvang voor eventuele kinderen,” duidt Jan Gatz. “Dát, en het feit dat veel Oekraïners niet de intentie hebben om hier lang te blijven, speelt allemaal mee in hun zoektocht naar werk en naar wat voor soort werk ze zoeken. Dat maakt van hen een erg unieke doelgroep.”

Het leidt er ook toe dat sommige Oekraïners in een eerder grijze zone of tussenfase belanden wat arbeid betreft. De zus van binnenhuisarchitecte Daria Dobrovenko was in Oekraïne naaister, maar kan dat beroep hier nog niet meteen voortzetten. “Mijn zus moet natuurlijk voor haar zevenjarige zoontje zorgen, hem naar school brengen en op vaste uren ook weer gaan afhalen,” vertelt Dobrovenko. “Hier helpt ze onze vrienden zo nu en dan een beetje met hun kleren, maar verdienen doet ze daar niets mee. Ze wacht en hoopt op een vaste baan zodra dat kan.”

“Mensen die in een grijze zone of soort tussenfase belanden, krijgen natuurlijk niet veel zekerheid en geen mooi inkomen,” weet professor Stijn Baert. “Sommigen gaan bijvoorbeeld aan de slag in de deeleconomie, waarbij ze voor Uber rijden of taarten bakken. Ze geven dat doorgaans op de een of andere manier wel aan. Maar werkelijke integratie bereik je daar niet mee. Ik pleit in sommige gevallen daarom ook voor het stimuleren van vrijwilligerswerk, want dat kan wel een echte springplank naar een volwaardige baan of integratie bieden.”

Terug naar huis

Dat de onzekere toekomst van het land de Oekraïense Brusselaars parten speelt bij de zoektocht naar werk, toont ook de situatie van Klarysa* aan. Eind april belandde de 35-jarige actrice ongepland in Brussel. “Ik was eigenlijk niet zinnens om naar hier te komen, want ik spreek geen Frans, maar een aantal vrienden heeft me overtuigd. Ik ben intussen al tweemaal teruggekeerd naar Kiev omdat ik lid ben van een vrijwilligersorganisatie daar en ze hadden mijn hulp nodig.”

“Intussen ben ik opnieuw in Brussel en ben ik van de stad gaan houden. De filmindustrie bloeit hier ook echt. Maar elke keer dat ik terug in Brussel arriveerde en van plan was om de taal te leren en een job te zoeken, raakte ik afgeleid, onder andere door mijn vrijwilligerswerk in Oekraïne. Vandaag wil ik wel beginnen aan de zoektocht naar een job en wil ik de taal leren.”

Moeten we bijkomende inspanningen leveren om meer Oekraïense Brusselaars aan het werk te krijgen? “Een werkzaamheidsgraad van tien procent is natuurlijk niet hoog,” vindt Baert, “maar we mogen niet uit het oog verliezen dat die mensen ontredderd tot bij ons komen. Bovendien zijn er hier al heel wat migranten van buiten de EU die we evenmin aan de slag krijgen. Ook discriminatie op de arbeidsmarkt bestaat nog steeds.”

Baert denkt wel degelijk dat de drempels naar een job lager kunnen. “Ik denk dan aan kinderopvang creëren, de administratieve hordes rond diploma's aanpakken, en talen en vaardigheden aanleren. Maar voor mensen die net de bommen hebben horen ontploffen, lijkt het me heel hard om meteen de duimschroeven aan te spannen en te zeggen dat ze direct aan het werk moeten. Dat is niet de reden waarom ze naar hier zijn gekomen.”

Smilka pleit er wel voor om hier te leven alsof de terugkeer niet voor meteen is. “Te veel van mijn landgenoten zoeken geen werk en leren geen nieuwe taal omdat ze denken dat ze over zes maanden terug zullen keren. Maar ik vind dat je op het ogenblik dat je ergens bent, al je energie moet steken in waar je bent. Ik wil niet terug naar huis en riskeren dat mijn zoon ooit soldaat moet worden. Aan mijn landgenoten wil ik zeggen: geef de zoektocht naar werk niet op. Start misschien met iets waar je niet voor gestudeerd hebt: alles leidt wel tot iets positiefs.”

*Echte naam bekend bij de redactie