'Gas komt er niet aan te pas': hoe Brusselaars hun energiefactuur drukken

Iedereen kijkt momenteel jaloers naar de enkelingen die een paar jaar geleden al beslisten 'off the grid' te leven. Maar ook voor wie dat niet is weggelegd, zijn er behalve dikke truien heel wat manieren om op de energiefactuur te besparen: van een scherp afgestelde gasketel tot een leven zonder koelkast.

Waarom ze voor hun nieuwbouw in Jette in een zonneboiler en warmtepomp hadden geïnvesteerd? Drie jaar geleden kregen duurzame-energieconsulent Jonathan Fronhoffs en zijn vrouw Dominique Barrat de vraag nog geregeld. “Nu hoor ik vaak: ‘Had ik dat ook maar gedaan’,” glimlacht Fronhoffs, terwijl we met een kop thee in de aangenaam warme woonkamer zitten. “Alleen al in de afgelopen maand hebben drie vrienden me gebeld voor advies.”

Van op de oprit van het gezin viel eerder meteen de buitenbak van de warmtepomp op, die een beetje op een fors uitgevallen airconditioning lijkt. Aan de achterkant van de woning liggen twee soorten zonnepanelen op het dak: klassieke voor de stroom, en thermische om het water van de zonneboiler op te warmen. Alles samen maken ze dat het gezin Fronhoffs-Barrat een groot deel van het jaar redelijk autonoom kan leven, en er nu letterlijk warmpjes bijzit. Gas komt er niet meer aan te pas.

“Al wie het enigszins kan betalen, moet zo snel mogelijk zonnepanelen leggen,” zegt Fronhoffs. “Je bespaart niet alleen op je verbruik, maar je krijgt in Brussel ook nog groenestroomcertificaten. Daarmee betalen wij dezer dagen zowat driekwart van onze flink gestegen elektriciteitsafrekening.”

Want voor stroom die ze na zonsondergang gebruiken betalen Fronhoffs, Barrat en hun vier kinderen wel, nu de teller sinds eind 2021 niet meer terugdraait. “We zetten dus zo veel mogelijk apparaten overdag aan,” zegt Barrat.

Tijdschakelklok

In hun nieuwbouwwoning – met de tuin die ze al zo lang zochten – besliste het koppel ook de verwarming anders aan te pakken, want dat is de grootste energieverbruiker in een woning. Fronhoffs: “Als het niet efficiënt genoeg was geweest, zou ik ontslagen worden (lacht).” Barrat: “Het past in onze levensstijl: we hebben ook droogtoiletten bijvoorbeeld.”

Verwarmen doen ze nu via een zonneboiler, warmtepomp en een watervat, dat Fronhoffs laat zien in de technische ruimte op de gelijkvloerse verdieping. “Ik heb daar lang over getwijfeld,” zegt hij. “Toen was er nog geen sprake van hoge gasprijzen. Het was puur om van de fossiele brandstoffen af te stappen. Het water in een zonneboiler wordt opgewarmd door de zon, via leidingen die het water langs thermische zonnepanelen sturen. Op een zonnige koude dag als vandaag haalt die nog makkelijk 60 à 70 graden, in de zomer warmt het water geregeld tot 110 graden op.”

“Traditioneel wordt een zonneboiler enkel gebruikt om douchewater mee op te warmen. Maar zodra er ook maar een beetje zon is, kun je water tot 35 graden opwarmen: te koud voor de douche maar nog prima voor verwarming.”

“Daarom hebben wij zonneboiler en warmtepomp aangesloten op één vat, en werken zij eigenlijk complementair. Als er genoeg zon is, van april tot oktober-november overdag meestal, draait het systeem puur op de zonneboiler. Als er niet genoeg is – ‘s avonds, maar bijvoorbeeld ook als het dagenlang regent in de zomer – dan springt de warmtepomp bij. Die is eigenlijk een soort van omgekeerde airco, want ze haalt haar warmte uit de buitenlucht.”

De familie Fronhoffs-Barrat heeft enkel op bepaalde tijdstippen warm water. “In de warmtepomp is een kalender ingebouwd,” legt Fronhoffs uit in het technische lokaal. “Iedereen met een elektrische boiler zou daar trouwens best over nadenken. Zo’n boiler warmt het water vaak nodeloos de hele dag tot 50 à 60 graden op. Zet er een tijdschakelklok op, een soort tussenstuk dat maar op bepaalde tijdstippen stroom doorlaat. Zo kan je momenteel makkelijk tussen de 150 en 500 euro per jaar besparen, afhankelijk van de grootte en het type boiler.”

Hij laat nog een andere stekker zien, die je kunt verbinden met je wifi-netwerk. “Daarmee kun je vanaf je telefoon uurschema’s instellen. Dat kan als je je thermostaatkranen vervangt trouwens ook voor verwarming. Dan kun je kiezen welke kamer je verwarmt.”

Energiegemeenschap

Een ‘hardnekkige mythe’ waarmee de energie-expert toch bijzonder graag komaf wil maken: dat je je verwarming ’s nachts best niet helemaal uitzet. “Het zou zogezegd veel meer energie kosten om je woning helemaal opnieuw op te warmen, maar dat is complete quatsch. Als ik opleidingen geef, leg ik het vaak zo uit: als je ’s middags een brood bakt en ’s avonds een pizza in de oven wil steken, laat je die oven in de tussentijd toch niet op 80 graden aan? Zet dus de verwarming uit ’s nachts of als je er niet bent. Let er alleen dat de temperatuur in keuken of badkamer niet onder de 12 graden duikt, om condensatieproblemen te vermijden.”

De installatie in Jette is dan wel af, definitief is ze nog niet. Samen met een paar buren is Fronhoffs bezig een energiegemeenschap op te zetten. “Met twee andere buren die ook zonnepanelen hebben, en een tiental buren zonder. Wij, de producenten, zouden onze energie kunnen verkopen tegen een bedrag dat hoger ligt dan de prijs die we krijgen als we injecteren op het net, bijvoorbeeld 25 eurocent per kWh. Voor onze buren die de stroom kopen, is dat nog altijd maar de helft van de prijs die ze normaal betalen. Iedereen zal daarbij winnen. En die energiegemeenschap kan later sowieso uitgebreid worden natuurlijk.”

Barrat: “Want we weten dat we uiterst geprivilegieerd zijn, en al zeker tegenover mensen die nu in een slecht geïsoleerde huurwoning leven.” De nieuwbouw in Jette is inderdaad een uitzondering: minder dan een procent van het Brusselse woningbestand is jonger dan tien jaar. Het Brussels gewest telt relatief veel oude woningen die allesbehalve energiezuinig zijn. Zeven op de tien woningen dateert van voor 1945.

Uit een studie van technologiefederatie Agoria en de Universiteit Gent waarover BRUZZ ook woensdag bericht, blijkt dat ongeveer zestig procent van de Brusselse eigenaars een klimaatvriendelijke renovatie van de eigen woning wel kan betalen. Als we er rekening mee houden dat ongeveer vier op de tien Brusselaars in hun eigen woning wonen, betekent dat dus ongeveer een kwart van het woningbestand op vrij korte termijn kan overschakelen van de nu peperdure fossiele naar hernieuwbare energie.

Hout of een gasbudget

Maar zelfs voor wie bereid is om te investeren in zonnepanelen en een warmtepomp lukt de installatie niet meer voor de winter arriveert. “Voor sommige onderdelen van warmtepompen zijn de levertijden intussen opgelopen tot tien à twaalf maanden,” zegt Fronhoffs.

In de tussentijd kun je je bestaande verwarmingsinstallatie wel zo efficiënt mogelijk maken. Net zoals veel overheidsinstellingen kun je je thermostaat een graad lager zetten, een maatregel die bij gasverwarming al zeven procent kan besparen.

“Al veel minder bekend is dat je nog eens vijf procent van de factuur af kan schaven door de afgiftetemperatuur van je gascondensatieketel te verlagen van 80 naar 60 graden,” zegt Angelos Koutsis, beleidsmedewerker groene warmte en energie-efficiëntie bij de Bond Beter Leefmilieu. “Zeker in goed geïsoleerde woningen kun je die wat lager zetten, al schakel je daar best een expert voor in. En die kan de installatie dan ook goed waterzijdig inregelen.”

Pardon? Negen op de tien centrale verwarmingssystemen in Europa zouden slecht ‘waterzijdig ingeregeld’ zijn. “Dat betekent concreet dat de toevoer van warm water naar de radiatoren niet correct is ingesteld,” legt Koutsis uit. “Daardoor zijn de radiatoren die zich het dichtstbij bevinden het snelste warm, terwijl diegene het meest veraf liggen trager opwarmen. Om overal de gewenste temperatuur te bereiken, moet de temperatuur in de centrale ketel omhoog en moet die langer werken, en dat jaagt de totale factuur de hoogte in. Door dat beter af te stellen kan je opnieuw 5 à 15 procent aan energie besparen.”

Veel Brusselaars overwegen echter drastischere stappen. BRUZZ berichtte eerder al dat de verkoop van stookhout in Brussel verdrievoudigd is. Fadoua El Ouakili uit Laken bijvoorbeeld heeft net tweedehands een houtkachel op de kop getikt.

“We verwarmen sowieso enkel de woonkamer en aangrenzende keuken. De prijs van stookolie – we gingen toch uit van 2.000 euro voor de komende winter – is zodanig gestegen dat ik wel naar alternatieven moest zoeken. Het is een noodoplossing: ik weet dat er heel veel fijn stof vrijkomt, en het is ook gevaarlijker, zeker omdat we bij mijn moeder zijn ingetrokken die aan dementie lijdt.”

“Hernieuwbare energie is het ideaal, maar daarvoor moet je ook een aantal investeringen doen,” zegt El Ouakili. “Dat kon ik allemaal niet zo snel uitrekenen, en de prijzen van alle facturen stegen plots in één keer. Nu verwacht ik ongeveer 1.200 euro te betalen voor kachel en stookhout samen.”

Cathy Allaert uit Laken heeft zichzelf dan weer een gasbudget van 300 euro per maand opgelegd. “Ik hou maandelijks de prijsfiches van gas in de gaten. Ik heb 65 kubieke meter gas nodig per maand om te koken en dagelijks te douchen. Daar wil ik niet op besparen. Daarnaast kan ik nu gedurende zes maanden 130 kubieke meter verbruiken om te verwarmen. Dalen de prijzen, dan kan ik wat meer verwarmen, stijgen ze, dan verwarm ik minder.” Allaert vermijdt zo alvast wat veel Brusselaars misschien nog het meest dwars zit: de onzekerheid over het bedrag dat ze straks moeten betalen.

Radiatorfolie

Expert Koutsis van de Bond Beter Leefmilieu heeft nog een paar slimme tips in huis. “Plaats radiatorfolie achter de radiatoren. Die kost maar een paar euro’s en weerkaatst 95 procent van de stralingswarmte die anders zou worden afgegeven aan de buitenmuur, en houdt die binnenshuis.” Koken doe je best met het deksel op de pot. “En ledlampen gaan veel langer mee dan spaarlampen. Je kunt er makkelijk 45 procent mee besparen.”

Fronhoffs wijst ook op het sluipverbruik van toestellen. “Een hifi-installatie met versterker die op stand-by blijft staan kost je met de huidige energieprijzen 35 euro per jaar bijvoorbeeld, bij een tv of computer is dat natuurlijk nog meer. Investeer in een stekkerblok met schakelaar waarmee je al die toestellen in één keer kunt aan- en uitzetten.”

De ongeziene energiecrisis zorgt ervoor dat mensen nog veel verder gaan. Zo laat een man op Facebook weten zijn verwarming thuis afgesloten te hebben, en vraagt hij tips voor plekken in de stad om de dag verwarmd door te komen. Zelf denkt hij aan bib Muntpunt – “gratis kranten en tijdschriften” – de Bibliothèque Artistique – “lekker warm met veel kunstboeken” – en het Exki-filiaal aan de Beurs – “prijs: één koffie en gratis kranten”. In de reacties raden mensen hem de shopping- en gemeenschapscentra aan, wasserettes of een abonnement op een zwembad, waar je dan ook terechtkan om te douchen.

Molenbekenaar François Demeulenaere overweegt dan weer ernstig om zijn koelkast deze winter uit te zetten. “Momenteel is het nog te warm, dat is gunstig natuurlijk qua verwarming. Maar als de temperatuur overdag onder de 10 à 12 graden zou duiken, ga ik het proberen. Ik ben alleenstaande, leef sowieso zonder diepvries en koop heel lokaal. Ik heb hier wel wat houten kistjes en plastic kratten die ik zou kunnen gebruiken om mijn voeding op mijn koertje in op te slaan. Mensen zijn het gewoon een beetje kwijt om zo te leven.”

Ook Koutsis heeft nog een tip, al is hij een beetje terughoudend om die ook te geven. “Dit zijn structurele problemen waarvoor geen mirakeloplossing bestaat en structurele maatregelen van de overheden nodig zijn. Iedereen die dat kan moet zeker eerst investeren in de langetermijnoplossingen.” Maar vooruit dan: “Kies voor hobby’s waarbij je minder stroom en/of gas moet verbruiken. Je kunt bijvoorbeeld een boek lezen in plaats van tv te kijken. En behoud de positieve ingesteldheid. Zoals onze poetsman Abdel zegt: ‘We gaan deze winter met de hele familie knus bij elkaar zitten onder een dekentje’.