Eva Houdova over Women's Film Festival: 'Draaien, dames!'

"Ons festival, dat het puik wil tonen van films gedraaid door vrouwen, is gebouwd op het zweet van een handvol vrijwilligers. Het moet wel: ondanks de steun van een aantal trouwe partners is onze financiële marge klein. We krijgen niet genoeg geld omdat we niet zichtbaar genoeg zijn, we hebben niet genoeg geld om ons zichtbaarder te maken. Dat we toch volle zalen lokken in de Botanique, daar kunnen we alleen maar fier op zijn." De Tsjechisch-Belgische cineaste-monteur Eva Houdova over het festival Dames draaien / Elles tournent, dat dit jaar aan zijn vijfde editie zit.

'D raai films, dames!" zei Alice Guy-Blaché, de eerste filmregisseuse, in 1914. Dat deden ze toen, en dat doen ze nog. Op de affiche van Dames draaien / Elles tournent staat onder meer Eva Houdova's jongste, Parler avec elles (2012), die ook al een drietal keer vertoond is op de RTBf en Arte.

"Mijn film belicht drie generaties vrouwen binnen het immigratieverhaal. Gesprekken tussen grootmoeders, moeders en dochters. Vrouwen die tot het besef zijn gekomen dat hun verhaal van immigratie hun bewegingsvrijheid, hun zelfbeschikkingsrecht beperkt. Hun heden wordt mee bepaald door het verleden," vertelt Houdova, die nu al vier jaar meedraait in de organisatie van het festival.

"Ik sta met een tiental collega's in voor de programmering. In zes maanden tijd beoordelen we vijf-, zeshonderd films. Onze maatstaven zijn actualiteit, gevoeligheid, originaliteit én positivisme. Positivisme, want aan almaar kommer en kwel hebben we geen boodschap."

"Een festival als het onze is geen overbodige luxe: vrouwelijke cineasten worden nog steeds onrechtvaardig behandeld in de filmwereld, ze zijn niet zo zichtbaar als mannelijke cineasten. De verhouding vrouw-man bij de afgestudeerde cineasten ligt ongeveer op 50-50, maar als je naar de subsidies kijkt, dan stel je vast dat maar veertien procent van het geld naar projecten van vrouwen gaat.

De discrepantie komt volgens mij doordat producenten bij fictie eerder geneigd zijn voor een regisseur te kiezen dan voor een regisseuse. Blijkbaar achten ze mannen om de een of andere reden beter in staat om het schip veilig de haven in te loodsen dan vrouwen. Het maakt dat vrouwen zich meer richten op documentaires. Misschien is dat een verklaring voor het lage percentage aan subsidies, want documentaires zijn nu eenmaal veel goedkoper dan langspeelfilms. Je kunt dus eigenlijk zeggen dat we een beetje aan zelfcensuur doen."

Pater Pire
Eva Houdova is een kind van de Praagse Lente. "Toen de tanks van het Warschaupact op 21 augustus 1968 onze hoofdstad binnenrolden en zo brutaal een einde maakten aan amper acht maanden vrijheidsgevoel, was ik 21. Ik wilde weg, ik wou niet meer opnieuw leven in een klimaat van communistische onderdrukking. Maar er was ook nog mijn vader, die vierkant tegen emigratie gekant was. 'Eva, je roots liggen hier.' Ik: 'Papa, het kan jou misschien een troost zijn dat ik naar Frankrijk vertrek. En binnen een jaar of twee kom ik terug.' Zo zijn we tot een compromis gekomen, ook omdat vader een fervent francofiel was."

'Voor even' werd voor altijd. En Frankrijk werd België. "President Pompidou wilde de Franse commerciële belangen in het Oostblok beschermen en was daarom officieel gekant tegen immigratie uit Tsjechië; aan verblijfspapieren geraken was een utopie. Ik zat vast, zocht links en rechts hulp. Zo ben ik via de coördinator van de Tsjechische emigratie terechtgekomen bij Dominique Pire, de Belgische domicaner pater die in 1958 de Nobelprijs voor de Vrede had gekregen, voor zijn inzet voor vluchtelingen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Die inzet culmineerde in de organisatie Vredeseilanden, ook wel Europadorpen genoemd. Ik kreeg samen met enkele andere jonge Tsjechische emigranten een stipendium in België, en zo ben ik in Pater Pires Europadorp in Sint-Agatha-Berchem terechtgekomen. Teruggaan naar mijn geboortestreek was niet meer aan de orde, omdat de grenzen van Tsjechoslowakije ondertussen gesloten waren: niemand kon nog binnen of buiten."

Voor Houdova was de komst naar België een uitgelezen kans om zich op haar grote liefde te storten: film. "Die liefde heb ik meegekregen van mijn vader, die ondertussen helaas overleden is. Telkens als hij kon, nam hij me mee naar de bioscoop. Met de bloei van de Tsjechoslowaakse nouvelle vague in de jaren '60 heb ik ook het voorrecht gehad kennis te maken met de films van František Vláčil, Miloš Forman, Vĕra Chytilová en anderen: metaforische verhalen die de leugen en de hypocrisie van het communistische regime aan de kaak stelden, pareltjes van subversief verzet die mee hebben geleid tot de Praagse Lente in 1968."

"Het was mijn droom om aan de Filmschool van Praag te gaan studeren. Maar ik werd geweigerd vanwege de politieke overtuiging van mijn vader. In plaats daarvan werd het een studie elektronisch ingenieur."

"In Brussel zag ik, dankzij mijn studiebeurs, mijn kans schoon. Helaas was ik een nul in vakken als wiskunde, waardoor ik niet slaagde voor mijn toelatingsexamen Regie aan het Insas. Daarom koos ik voor de richting Scenario en Monteren."

"Monteren is een prachtig beroep: het is op de montagetafel dat films echt tot leven komen. Toch begon ik het op het eind van de jaren '80 een beetje beu te worden om aldoor met werk van anderen bezig te zijn, en bovendien beleefde ik gaandeweg minder plezier aan het monteren, doordat er steeds maar nieuwe software kwam. Ik besloot me volledig toe te leggen op mijn eigen films, gecombineerd met lesgeven aan het Insas en het IAD."

"In mijn films staat het individu altijd centraal. Dat was al zo bij mijn eersteling uit 1977, Renée Pietrafesa, chef d'orchestre. Ik kan blijkbaar geen abstracte films maken, terwijl het experimentele me toch erg boeit. Maar die liefde voor het experimentele kon ik dan weer als monteur van de films van anderen uitleven. Jammer genoeg worden er minder en minder experimentele films gemaakt, bij gebrek aan subsidies."

Emigratie
In haar werk exploreerde Houdova ook haar eigen emigratieverhaal. "In 1986 heb ik Na Zapad, ou la fierté nationale d'un cristal de Bohême gedraaid, waarin ik zelf ook figureerde. Het was het integratieverhaal in België van jongeren die het toenmalige Tsjechoslowakije zijn ontvlucht na 21 augustus 1968. We zijn altijd contact blijven houden, en in 2001 is dan La parenthèse et le retour en Bohême gevolgd. Ik ben toen voor de opnamen met diezelfde mensen teruggekeerd naar wat de Tsjechische Republiek was geworden. Om onze origine op te zoeken. Een mooi toeval wilde daarbij dat elk van ons van een verschillend deel van het land afkomstig is. Zo is het een veelomvattende film geworden."

"Aan definitief terugkeren heb ik nooit gedacht, neen. Ook niet in het begin. Ik was 21, jong en vol vuur, ik wilde de wereld veroveren. Dan spelen dingen als familie en roots veel minder. Mijn leven heeft zich hier gevormd. Ik heb hier carrière gemaakt, hier mijn liefdesgeluk gevonden. Op het moment dat de grenzen weer opengingen, was mijn leven dan ook in België, onomkeerbaar, al is er met ouder worden toch plaats gekomen voor enige melancholie. Het is natuurlijk ook een feit dat de Tsjechische Republiek op maatschappelijk vlak niet mooi geëvolueerd is na de onafhankelijkheid in 1994. De meeste mensen denken alleen maar aan geld, geld en nog eens geld, er is veel poujadisme. Tolerantie is een woord dat hier toch minder is uitgehold dan daar. Je hebt hier weliswaar extremisme, maar daartegenover staat toch een interessant publiek debat. Ik acht me ook gelukkig hier te zijn terechtgekomen. In Brussel. Een francofone stad waar toch de twee landstalen aanwezig zijn, een stad met een heel internationaal karakter. Het past goed bij wie ik ben."

Dames draaien / Elles tournent, van 20 tot en met 23 september in de Botanique, Koningsstraat 236