Geen asbestattest in Brussel: de sluipmoordenaar blijft rondwaren

Asbest zit overal: in Brusselse scholen, bedrijven en privéwoningen, tot zelfs in de metrostations. Toch zijn er in het gewest nog geen plannen voor een asbestattest bij verkoop, zoals dat in Vlaanderen vanaf november het geval is. Een ongeruste Brusselse schreef parlementsleden aan en kreeg het thema op de agenda: “Er is ook veel meer sensibilisering nodig. Wie denkt er nu aan dat er asbest in je plafond kan zitten?”

Als kind reed Vera (31,*) jarenlang langs een van top tot teen ingepakt Berlaymontgebouw Brussel binnen met haar familie. Van 1995 tot 1999 was de hoofdzetel van de Europese Commissie aan het Schumanplein de grootste asbestverwijderingswerf in Europa, en de achter zeil verstopte mastodont liet een diepe indruk na. Toen ze jaren later een appartement in Vorst huurde, vroeg ze de syndicus meteen of er asbest in het gebouw zat. “Omdat het een gebouw uit de jaren zestig was, vermoedde ik dat dat kon. De syndicus zei enkel dat de lift inderdaad asbest had bevat, maar dat die intussen was weggehaald.”

Toen Vera met haar vriend eerder dit jaar een huis wou kopen, liet ze op aanraden van een collega eerst een asbestinventaris opmaken. “Het bleek rond één leiding in de garage te zitten, als isolatiemateriaal. Verder hebben we nog een 'asbestverdachte' kachel, een type kachel waarin asbest kan voorkomen en die we dus beter wegdoen.”

Nadat ze zich hadden verdiept in het thema, besloot het koppel ook in hun huurappartement een analyse te laten doen. “Ik las dat er bij gebouwen uit de jaren zestig, zeventig en tachtig een reële kans is dat er zich asbest bevindt in het pleisterwerk,” vertelt Vera. “Uit een hoekje waar de leidingen doorlopen in het plafond van onze slaapkamer in het huurappartement viel geregeld stof. Omdat ook ons dochtertje in die kamer sliep, was ik er niet gerust op.”

“Het stof was zand, gelukkig, een hele opluchting. Maar er bleek wel degelijk asbest in het pleisterwerk van het plafond te zitten. Ik voelde me slecht dat ons kind daaraan was blootgesteld. De firma raadde ons aan alle plekken waar de verf door de jaren heen gebarsten was te bedekken en er zeker niet in te boren. Dat geldt dus waarschijnlijk ook voor de muren, al hebben we die niet laten onderzoeken.”

Intussen is het gezin verhuisd naar hun nieuwe huis in Anderlecht. “Ik ben heel blij dat ik nu in een huis met asbestvrije muren en plafonds woon. In de kelder van het appartementsblok zat broze, omwikkelde asbest als isolatiemateriaal rond leidingen. Een stuk van het asbest lag er zelfs een tijdje open en bloot, we weten niet hoe dat komt. Misschien gebeurde dat bij werken en waren de werklui niet goed ingelicht over het gevaar. De syndicus dacht aan vandalisme. Ik laat mijn vriend nu over asbest lezen, zelf word ik er te angstig van.”

Het knaagde bij Vera, die verschillende Nederlandstalige parlementsleden en minister van Leefmilieu en Gezondheid Alain Maron (Ecolo) een brief schreef om het voor haar gebrekkige Brusselse asbestbeleid aan te kaarten. De vragen komen volgende week aan bod in de commissie Leefmilieu.

Zwaard van Damocles

Want asbest – een verzamelnaam voor zes in de natuur voorkomende mineralen – was en is overal. Zeker vanaf de jaren zestig tot begin jaren negentig werd het overal voor gebruikt in België, dat door de Eternit-fabrieken de grootste producent van asbesttoepassingen in Europa was.

Tussen 1948 en 1998 werd maar liefst twee miljard ton van de goedkope, brandveilige en robuuste delfstof geïmporteerd. Die werd verwerkt in meer dan drieduizend producten, van schoolborden en bloembakken tot gevel- en golfplaten, isolerende vlokken, asbestcement of verf. Ook in Elsene waren twee kleinere fabrikanten van asbestproducten actief.

Begin jaren tachtig was echter al duidelijk dat het inademen van minuscule asbestvezels kan leiden tot asbestose – een soort van stoflong als gevolg van blootstelling – longkanker, longvlieskanker (mesothelioom) en later ook strottenhoofd- en eierstokkanker. “Toch werd het in België als bouwmateriaal pas in 2001 volledig verboden,” zegt Eric Jonckheere, woordvoerder van de Vereniging van Asbestslachtoffers Abeva. Jonckheere groeide op in 'Eternit-dorp' Kapelle-op-den-Bos. In 1987 stierf zijn vader aan mesothelioom. Later verloor hij ook zijn moeder en twee broers van amper 43 en 44 jaar oud aan de ziekte.

Vorig jaar ontdekte Jonckheere dat hijzelf mesothelioom had. “Ik heb 'geluk' gehad, in de zin dat ik tot de vijf procent behoor bij wie de kanker te opereren valt. Dat is gebeurd, en ik heb ook chemotherapie en bestraling achter de rug. Nu leef ik met een zwaard van Damocles boven mijn hoofd.”

In Vlaanderen voortaan asbestattest

“In Vlaanderen is vanaf eind november 2022 een asbestattest verplicht voor elk gebouw van voor 2001 dat verkocht wordt,” zegt Vera. “Tegen 2032 moet ieder gebouw zo over een asbestattest beschikken, en weet de Vlaamse overheid waar zich asbest in slechte staat bevindt.” Tegen 2040 moet Vlaanderen zo 'asbestveilig' zijn. “Ook in Nederland, Frankrijk en Groot-Brittannië worden meer maatregelen getroffen.”

In Brussel bestaat een algemene asbestinventaris vooralsnog niet. Plannen in die richting zijn er evenmin. Ook subsidies voor de dure asbestverwijdering staan niet op de planning.

In 2016 liet Leefmilieu Brussel een studie uitvoeren die een inschatting maakte van de hoeveelheid asbest die nog aanwezig is in het gewest. Die laatst bekende cijfers zijn nochtans astronomisch: 300.000 ton aan niet-broze asbest, die ingekapseld zit in ander materiaal, zoals asbestcement of golfplaten, en 108.000 ton van de broze toepassingen, zoals witgekleurde leidingisolatie en pleisterwerk. Woont of werkt u in een pand dat dateert van voor midden jaren negentig, dan is de vraag dus wellicht niet óf, maar waar er zich asbest bevindt.

Als het niet-broze asbest makkelijk weg te halen is, mag je dat voorzichtig verwijderen, met een FFP3-masker op. Brusselse containerparken aanvaarden het niet, maar er zijn wel twee privébedrijven waar je na afspraak terechtkan: De Meuter in Neder-Over-Heembeek en Renewi in Vorst.

“Voor de verwijdering van broze asbest daarentegen moet je een vergunning aanvragen en verplicht een erkend bedrijf inschakelen," legt Elise Straetmans uit, milieuvergunningsbeheerder asbest bij Leefmilieu Brussel. "In broze toepassingen zitten de vezels heel los in het materiaal en komen ze dus heel makkelijk vrij, wat die heel gevaarlijk maakt om in te ademen."

Dodenpiek in 2024

Jonckheere wijst naar de ramen in de vergaderzaal van het Flageygebouw waar ons gesprek plaatsvindt. “Die vensterbanken waren ooit volledig van asbest, dat was een bestseller voor Eternit. Dit gebouw zat tot de nok vol.” Na een jarenlange teloorgang werd de leegstaande 'pakketboot' van zinken gered door een consortium, dat het kankerverwekkende goedje professioneel liet verwijderen. Net zoals bij het Sheratonhotel aan het Rogierplein of de Financie­toren aan de Kruidtuin was de peperdure asbestverwijdering de reden dat de eigenaars – in dit geval de openbare omroepen VRT en RTBF – het pand moesten verkopen.

“Je hebt professionals nodig, die in astronautenpakken te werk gaan en de boel hermetisch afdichten, en dat heeft een stevig prijskaartje,” zegt Jonckheere. “Een Oost-Europese ploeg doet het voor veel minder geld, maar neemt daarbij vaak onwetend grote risico's. Heel veel loodgieters zullen snel zelf asbest weghalen rond een of twee leidingen.”

Asbest in pakweg verf, lijm of pleisterwerk kun je niet herkennen. Verraderlijk is bovendien dat ingeademde asbestvezels vaak pas veertig jaar nadien long- en andere ziektes veroorzaken. Volgens een studie van de KU Leuven zal het aantal doden door asbest in ons land daarom pas in 2024 pieken.

Daarom spant Jonckheere zich in om op de gevaren van asbest te blijven wijzen, ook voor jongere generaties voor wie het een probleem uit het verleden lijkt te zijn. Aan mesothelioom overlijden jaarlijks 350 Belgen, zegt hij. “Maar het totale aantal slachtoffers ligt door de andere aandoeningen nog veel hoger. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk sterven jaarlijks meer mensen aan asbest dan in het verkeer. Binnen die logica schatten wij het jaarlijkse aantal Belgische asbestdoden op minstens negenhonderd.”

Het aantal aanvragen bij het Asbestfonds, dat een vergoeding uitkeert aan wie lijdt aan asbestgerelateerde aandoeningen, stijgt nog jaar na jaar. In 2016 dienden in het Brussels gewest 103 mensen een aanvraag in, in 2020 waren dat er 130.

In Peterbos en Jetse basisschool

“Ik zie en hoor nog geregeld over risicosituaties rond werven, en op scholen, waar het probleem vaak wordt weggemoffeld omdat het geld voor de verwijdering er niet is,” zegt Jonckheere. “Al zijn er evengoed particulieren die nog altijd een hogedrukreiniger gebruiken om mos van een dakbedekking in asbest te krijgen.”

Hij doet het verhaal van een sociaal­woningblok op de Apollosquare in de Schaarbeekse wijk Helmet, waar in 2015 een werf tijdelijk stilgelegd werd omdat de arbeiders van een algemeen aannemers­bedrijf asbest afbraken. “Dat hield een gevaar voor henzelf in, maar ook voor de buurt, vermits de vezels makkelijk door passerende bewoners ingeademd konden worden. Ze gooiden brokken asbestcement zo los in de container met bouwafval. Bovendien lieten de werklui 's avonds de deur van het werflokaal open, waardoor kinderen er in het stof konden spelen.”

Toen de ramen in een van de buildings in de Peterboswijk in Anderlecht vorig jaar vervangen werden, bleken de vensterbanken van asbest te zijn. Toch gingen de werken door, terwijl 85 inwoners nog in het gebouw woonden. Volgens de huurdersvereniging zijn de regels voor asbestverwijdering niet afdoende gevolgd. “Binnenkort pakken ze een ander gebouw in dezelfde wijk aan, dan doet het probleem zich misschien opnieuw voor,” vreest José Garcia van het Syndicat des Locataires.

En eerder dit jaar is de oud-burgemeester van Jette, Hervé Doyen (Les Engagés), door het parket beschuldigd van valsheid in geschrifte rond de aanwezigheid van asbest in de Jetse basisschool Aurore. In 2007 al liet de gemeente onderzoeken of er asbest in het gebouw aanwezig was, wat voor een van de binnenmuren ook bevestigd werd. Maar noch Doyen, noch de top van de gemeenteadministratie maakte die informatie openbaar. Niet in 2011, toen de school zelf vermoedens kreeg bij werkzaamheden, en de directrice een aantal klassen liet ontruimen. En evenmin in 2018, toen Doyen een nota aan ouders, gemeenteraadsleden en parket stuurde.

Asbestinventaris niet altijd te krijgen

Het kabinet-Maron wijst erop dat werkgevers volgens federale wetgeving wel verplicht zijn om een asbestinventaris op te maken. Als personeel moet je die kunnen opvragen, vertelt een asbestdeskundige ons, “al gebeurt zo'n inventaris niet altijd.”

Zo probeerden de burgeractivisten van Transparencia al zes jaar de asbestinventarissen van de gemeentescholen in Sint-Pieters-Woluwe te krijgen, waarna burgemeester Benoît Cerexhe (Les Engagés) activist Claude Archer eerst even liet opsluiten en later voor smaad voor de rechtbank daagde. Pas deze zomer werden die gepubliceerd op de website van de gemeente. Ook de inwoners van het socialewoningblok in Peterbos – met conciërge – kregen nul op het rekest. Zelfs bij Leefmilieu Brussel, omdat de socialehuisvestingsmaatschappij intussen een klacht wegens smaad tegen een bewoner van het blok heeft ingediend.

Brussel moet de asbestproblematiek beter aanpakken, vindt bezorgde burger Vera. “Voor een milieuvergunning voor de verwijdering van broze asbest moet je betalen, in tegenstelling tot in Vlaanderen.” Dat kost officieel 125 euro, maar verwijderingsbedrijven vragen er 500 euro voor. Dat komt bovenop de zware kosten van vele duizenden euro's voor inventaris en verwijdering. “Veel mensen zullen die kosten proberen te omzeilen. Er moet ook veel meer sensibilisering komen. Als we met anderen over onze asbestissues praten, vallen die vaak volledig uit de lucht.”

(*) onze getuige wou enkel haar voornaam publiek maken