Resultaten CurieuzenAir: 'Hoe dichter bij het verkeer, hoe roder het meetpunt’

De resultaten van het burgerwetenschapsproject rond luchtkwaliteit CurieuzenAir, waarvoor 3.000 Brusselaars een maand lang meetbuisjes ophingen aan hun gevel, zijn binnen. “De trend is duidelijk”, zegt expert Frans Fierens. “Hoe meer verkeer, hoe hoger de concentraties stikstofdioxide (NO2). Maar de langetermijntrend is duidelijk dalend.” Dat moet ook wel, want Brussel overschrijdt nog altijd de Europese maximumwaarden voor NO2, die binnenkort zo goed als zeker lager worden. Er is dus nog werk aan de winkel.

CurieuzenAir is een samenwerking van de Universiteit Antwerpen, stadsbeweging Bral en de ULB, samen met BRUZZ, De Standaard en Le Soir.

Op drieduizend plekken in de stad werd vanaf 25 september 2021 een maand lang de concentratie stikstofdioxide gemeten.

Die stof werd gekozen omdat ze vrij makkelijk te meten is, en een belangrijke indicator is van alle luchtvervuiling door verkeer. Op basis van de maand aan metingen werd overal een gemiddelde concentratie voor 2021 bepaald (Lees verder onder de afbeelding van de kaart)

“De resultaten liggen in de lijn der verwachtingen”, analyseert luchtkwaliteitsexpert Frans Fierens, die voor de Intergewestelijke Cel voor het Leefmileu (Ircel) werkt. “De trend is duidelijk: hoe meer verkeer, hoe hoger de concentraties. Dat is vooral te merken op de Kleine Ring en andere drukke verkeersassen. In de meer residentiële wijken zijn de concentraties toch een stuk lager.”

Het goede nieuws, zegt Fierens, is dat de burgermetingen bevestigen dat de concentraties in Brussel de laatste jaren aan het dalen zijn. De onderzoekers maakten op basis van de officiële meetmodellen een fictieve ‘reconstructie’ van waarden voor deze meetpunten in 2010, 2015 en 2019, en die zouden toen duidelijk een stuk hoger hebben gelegen (Lees verder onder de kaarten).

LEZ en lockdowns

De echte metingen uit 2021 zijn wel slechter dan de hypothetische in 2020. “Daar spelen de lockdowns aan het begin van de coronacrisis natuurlijk een belangrijke rol in”, zegt Fierens (een vergelijking met het Vlaamse CurieuzeNeuzen-onderzoek uit 2018 is daarom niet mogelijk, red.). “Maar de langetermijntrend is duidelijk neerwaarts. De invoering van de lage-emissiezone heeft daarvoor gezorgd, en ook de graduele verbetering van het wagenpark. Mensen kopen minder dieselwagens sinds Dieselgate. En sinds wagens vanaf de Euro 6d-norm ook in realistische rijomstandigheden en niet meer alleen in het lab worden getest, stoten ze minder NOx uit.”

Als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) haar normen afgelopen september niet had naar beneden bijgesteld (de WHO verlaagde de advieswaarde voor het jaargemiddelde aan NO2 van 40 naar 10 microgram/m³, red.), dan zou je nu kunnen concluderen dat het voor Brussel ‘al bij al nog meevalt’, zegt Fierens.

Het aantal meetpunten van CurieuzenAir waar de 40 microgram/m3, ook de juridisch afdwingbare EU-grenswaarde, overschredenis, blijikt immers vrij beperkt: 1,4 procent van de meetplekken, ofwel zowat 16.700 Brusselaars die de allerslechtste lucht inademen. In 2019 zou nog ruim 10 procent van de meetpunten de EU-norm niet hebben gehaald, goed voor 125.000 Brusselaars (zie grafiek hieronder voor onderverdeling meetpunten CurieuzenAir).

Voor de aanhoudende overschrijdingen van de EU-grenswaarde in Brussel en Antwerpen is de Europese Commissie in 2018 al een inbreukprocedure gestart tegen België. Die is wel nog altijd aan de gang, zegt Fierens. “De volgende stap is nu een eventuele doorverwijzing naar het EU-Hof van Justitie. Deze cijfers bewijzen dat we de norm nog altijd niet halen, dat de Commissie daar gelijk had. We zitten hier en daar nog altijd boven de juridische grens van 40 microgram. Het zijn er niet meer zo veel, maar het mag er geen één zijn.”

“De Commissie gebruikt alle mogelijke informatie die ze kan vinden in het kader van inbreukprocedures. Metingen zoals die van CurieuzenAir kunnen zij ook meenemen als element van de bewijslast.”

Advieswaarde intussen verlaagd

Maar intussen is de context helemaal veranderd. In september vorig jaar heeft de WHO intussen haar advieswaarde verlaagd naar maximaal 10 microgram/m3 NO2. “Wetenschappelijk onderzoek heeft immers aangetoond dat je daarboven significante effecten hebt op de volksgezondheid. 97 procent van de meetpunten in Brussel zit boven die nieuwe grens.”

De EU gaat als gevolg daarvan zijn eigen grenswaarden strenger maken, vertelt Fierens. Tegen het einde van het jaar komt de Commissie met een nieuw voorstel. “Er zal waarschijnlijk een compromis uit de bus komen met doelen voor de periode 2030-2050."

Het zal Brussel niet lukken om voor 2030 overal de nieuwe streefwaarden te halen.“Maar op korte termijn en juridisch is de eerste zorg voor het Brussels Gewest: ervoor zorgen dat je overal die huidige EU-grenswaarde van 40 microgram/m3 respecteert”, zegt Fierens.

“Dat ga je alleen kunnen bereiken nog meer maatregelen te nemen die het autoverkeer aanpakken. NO2 is vooral een dieselprobleem. De kaart laat dat duidelijk zien: hoe dichter bij het verkeer, hoe roder de bol. Autobestuurder moeten overstappen naar elektrische wagens en, nog beter, naar duurzamere alternatieve vervoerswijzen.”

Blijvend effect

Daar heeft Brussel de laatste jaren wel stappen in gezet, zegt Fierens. “Er is het gewestelijke mobiliteitsplan Good Move, dat verkeersluwe wijken introduceert, er zijn de lage-emissiezones die vooral de dieselwagens viseren, en het beleid investeert in het openbaar vervoer en de fiets. Ook gemeentebesturen kunnen met deze cijfers aan de slag, door circulatieplannen aan te passen of de inrichting van bepaalde straten te herbekijken.” (Bekijk de resultaten hieronder per gemeente, en lees verder onder de grafiek)

Op de toekomstige modelberekeningen van de Brusselse luchtkwaliteit zal het CurieuzenAir-onderzoek trouwens nog een gunstige invloed hebben.

Fierens: “Hierdoor beschikken we over een schat aan data om de berekeningen van ons model te vergelijken met de reële metingen. Op die manier weten we hoe goed het model de werkelijkheid inschat. Na de CurieuzeNeuzen-actie in Vlaanderen merkten we bijvoorbeeld dat we de achtergrondconcentraties wat onderschat hadden. We hebben ons berekeningsmodel daaraan aangepast en zo die kaart dus verbeterd.”