36 Brusselaars in de jury: dit is hoe ze gekozen worden

Op 30 november wordt de jury samengesteld, die zal oordelen of de verdachten van de aanslagen in Brussel en Zaventem schuldig zijn. Maar hoe verloopt dat precies, zo’n samenstelling van de jury? En worden zij daarvoor betaald? BRUZZ zocht het uit in vijf vragen en antwoorden.

1. Hoe gebeurt de selectie van de jury?

Er zijn drie stappen. In eerste instantie worden er in elk arrondissement om de vier jaar een grote groep kandidaat-juryleden uitgeloot, dit op basis van de kieslijsten voor de Kamer. Die mensen worden daarvan niet op de hoogte gebracht. In het geval van dit proces, zijn alle potentiële juryleden dus Brusselaars. Gaat een assisenzaak door in Brugge, dan zijn alle juryleden West-Vlaming.

In het administratief arrondissement Brussel-Hoofdstad gaan de 19 gemeenten vervolgens na of de uitgelote mensen voldoen aan de voorwaarden. Ze moeten tussen de 28 en 65 jaar oud zijn, geen strafrechterlijke veroordeling hebben tot een werkstraf van 60 uur of meer of een gevangenisstraf van meer dan 4 maanden, kunnen lezen en schrijven, geen politiek mandaat hebben en de burgerlijke en politieke rechten genieten.

“Wanneer er een assisenzaak doorgaat, volgt een tweede loting”, zegt persrechter Luc Hennart. “De voorzitter (in dit geval Laurence Massart, red.) bepaalt hoeveel kandidaat-juryleden ze voor dat specifieke proces wil.” Voor het proces over de aanslagen waren dat er eerst 600, dan 800. Uiteindelijk werden 1000 mensen uitgeloot, waarna ze worden gedagvaard. De uitgelote kandidaten moeten ook de taal waarin het proces gevoerd wordt, voldoende beheersen.

Een derde loting bepaalt uiteindelijk wie de 12 effectieve juryleden en wie de 24 reservejuryleden zijn.

2. Normaal worden er ‘tenminste 60 mensen’ geloot om de uiteindelijke jury uit te kiezen, nu zijn dat er 1000. Waarom zoveel?

“Uit voorzorg”, gaat Hennart verder. “De voorzitter wou op zeker spelen, ze wil genoeg jurykandidaten hebben voor de derde loting, die uiteindelijk beslist over wie in de jury mag.” De poule moet met andere woorden groot genoeg zijn om er uiteindelijk 36 over te houden.

Tussen de dagvaarding en het uiteindelijke verschijnen voor het hof, wat gepland is op 30 november, hebben kandidaat-juryleden immers nog de mogelijkheid om schriftelijk een vrijstelling aan te vragen. Dat kan omwille van ziekte, een geplande vakantie of professionele redenen. Ook op de dag zelf kunnen kandidaat-juryleden nog een vrijstelling aanvragen.

In deze zaak hebben al 300 mensen een vrijstelling aangevraagd, wat in verhouding is met het aantal vrijstellingen bij andere assisenprocessen. “Maar een deel komt soms ook gewoon niet opdagen”, zegt Hennart. “Daarop staat een vrij hoge boete (50 tot 1000 euro, red.).”

De namen van de overblijvers worden uiteindelijk in een bus gedaan. Als je naam uit de bus komt, verschijn je voor het hof. Zowel het Openbaar Ministerie als de verdediging kan je dan nog wraken, zonder een reden te geven. “Dat kan omwille van belangenvermenging of commentaar op sociale media”, zegt Hennart. “Als er geen wraking is, zit je in de jury.”

Eerst worden de 12 effectieven gekozen, daarna de 24 reservejuryleden. De voorzitter moet ervoor zorgen dat er nooit meer dan 8 juryleden van hetzelfde geslacht zetelen. Als bij de loting het negende jurylid toch van hetzelfde geslacht zou zijn, wordt die gewraakt.

3. Er zijn ook 24 reservejuryleden. Wat moeten zij doen tijdens het proces?

“Zij moeten evengoed alle zittingen vanaf dag één bijwonen”, zegt Hennart. “Als een effectief jurylid één dag of zelfs maar een uur afwezig is, valt de betrokkene af, en komt een vervanger in zijn plaats. Die moet kunnen inspringen met kennis van alles wat er voordien gebeurd is.”

Zeker tijdens een proces dat van december tot eind juni loopt, kunnen juryleden al eens ziek vallen, of een verkeersongeval hebben. Maar ook je partner kan ziek worden. "In de mate van het mogelijke schorst de voorzitter dan tijdelijk de zitting, zodat je met je partner naar het ziekenhuis kan. Maar als je zelf ziek wordt, gaat dat niet, en val je onherroepelijk uit de boot. Dan komt het dikwijls tot tranen, want hoe wankel het engagement soms is bij de dagvaarding, eenmaal het proces begonnen is, doen de juryleden dat fantastisch. Ik ben altijd onder de indruk van het serieux waarmee de gewone burger zijn functie als jurylid uitoefent.”

24 reservejuryleden is het wettelijke maximum. In het onwaarschijnlijke geval dat ook alle plaatsvervangers zijn 'opgebruikt', moet het hele proces herbeginnen. "Tot nu toe heb ik geen kennis van een zaak waar dat gebeurd is", zegt Hennart. "Als er weinig plaatsvervangers overblijven, kan de voorzitter zich ook inschikkelijker tonen, en het proces sneller schorsen als er bijvoorbeeld iemand kortstondig ziek is."

Op het einde van de rit nemen alleen de effectieven deel aan de beraadslagingen over de schuldvraag en, indien schuldig, de strafmaat. Maar zelfs dan moeten de plaatsvervangers ter beschikking en ter plaatse blijven.

De schuldvraag wordt behandeld in het bijzijn van de drie professionele rechters, die niet mogen meebeslissen. Een meerderheid van 7 tegen 5 is nodig om iemand schuldig te verklaren. Komt er een schuldverklaring, dan wordt in een tweede fase de strafmaat bepaald. Die beslissing wordt genomen door de twaalf juryleden én de drie rechters samen.

4. Het proces zal zeven maanden duren. Worden juryleden daarvoor vergoed?

Jawel. Werknemers krijgen hun wedde verder betaald via de werkgever. De eerste vijf dagen betaalt de werkgever, daarna wordt die werkgever terugbetaald door de staat. Zelfstandigen krijgen een dagvergoeding van 1/220ste van hun netto-jaarinkomen.

Een jurylid krijgt ook een dagelijkse vergoeding van zo’n 50 euro om iets te eten, en er zijn ook verplaatsingsvergoedingen voor wie verder dan 5 kilometer van het hof woont, in dit geval de oude NAVO-gebouwen in Evere.

5. Moeten de juryleden gedurende het hele proces in afzondering leven?

Neen. Juryleden mogen familie, vrienden of pers niks vertellen over het proces of de totstandkoming van het jury-oordeel, ook niet nadat het proces is afgelopen. Maar zij kunnen wel elke avond gewoon naar huis. Doorgaans start een zitting om 9 uur, en gaat die door tot 17 of 18 uur, al zal men opgeroepen getuigen niet snel onderbreken, waardoor zittingen kunnen uitlopen.

Op dit proces hebben de juryleden elke vrijdag vrij. “Dat heeft de voorzitter zo geregeld. Ook de vakantieperiodes zouden vrij zijn, zodat het familieleven toch niet al té veel verstoord wordt”, alsnog Hennart.

“De beraadslaging gebeurt wel in afzondering, met bewaking voor de deur van de zaal. Het gebeurt ook geregeld dat de beraadslaging de nacht in gaat”, zegt Hennart. “Dan wordt enkele kamers in een hotel afgehuurd, met bewaking op de gang. GSM en andere communicatiemiddelen zijn verboden. Zij mogen pas weer buiten als ze tot een beslissing zijn gekomen.”