Procureur: aanslagen zijn wel degelijk terrorisme, geen oorlogsmisdaad

Op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 was het deze voormiddag aan de advocaten van beschuldigde Ibrahim Farisi, die daarmee de pleidooien van de verdediging afsloten. In de namiddag besprak de voorzitster van het hof, Laurence Massart, de vragenlijst waarover de jury zich moet buigen tijdens de beraadslaging, waarna de replieken op de pleidooien van start konden gaan.

19.00 uur: Parket: 'Reizen Abdeslam naar Ulm en Hongarije waren essentiële hulp voor aanslagen'

Federaal procureur Paule Somers heeft dinsdagnamiddag in haar replieken lang stilgestaan bij de rol van beschuldigde Salah Abdeslam. Zo zei ze dat het "onjuist" was dat Abdeslams reizen naar Duitsland en Hongarije buiten de infractionele periode vallen en daarom buiten beschouwing moeten gelaten worden.

Salah Abdeslam reisde in de aanloop van de aanslagen van 13 november 2015 in Parijs naar Duitsland en Hongarije om er verschillende leden van de terreurcel op te halen, onder wie beschuldigden Osama Krayem en Sofien Ayari, zelfmoordterrorist Najim Laachraoui en Mohamed Belkaid, die omkwam bij de schietpartij in de Driesstraat in Vorst. Tijdens haar pleidooien had de verdediging van Abdeslam zich erover beklaagd dat het parket die reizen had aangeroerd, omdat ze buiten de infractionele periode valt van het assisenhof in Brussel, die start op 1 december 2015.

Somers zei dat het "onjuist" was dat de reizen buiten beschouwing moeten gelaten worden. Zonder de vier terroristen die Abdeslam was gaan ophalen, hadden de aanslagen in Zaventem en Brussel niet plaatsgevonden, klonk het. Volgens de procureur waren het niet zozeer daden van deelname aan de activiteiten van een terroristische organisatie, een van de kwalificaties voor de feiten waarvoor Abdeslam terechtstaat, en waarvoor de infractionele periode dus ingaat op 1 december 2015. Wel leverde Abdeslam op die manier essentiële hulp voor de aanslagen, zei ze. Somers maakte de vergelijking met een moord, waarbij iemand zich vooraf een wapen of gif aanschaft. De dag van de moord bepaalt dan de infractionele periode, zei Somers, niet de dag dat de dader zijn wapen of gif gaat halen.

Het federaal parket ging dinsdagmiddag op een punctuele manier in op de pleidooien van de verdediging. Federaal procureur Bernard Michel zei dat hij zijn eigen woorden het minst kon herkennen in het pleidooi van de verdediging van beschuldigde Mohamed Abrini. "Gelukkig heb ik mijn eigen nota's nog", zei Michel, waarna hij onder meer zei dat hij nooit had gezegd dat Abrini wist waar de wapens verborgen waren.

Somers las ook uitgebreid voor uit de verklaringen van federaal procureur Frédéric Van Leeuw, die het in de aanloop naar het terreurproces geen goed idee had gevonden om de feiten door een volksjury te laten berechten. Enkele advocaten van de verdediging hadden sommige van die verklaringen aangegrepen om te stellen dat het parket de jury er liever niet bij had gehad en hen "idioten" vond. Somers sprak van een "elegante pirouette", omdat Van Leeuw zich niet kan verdedigen, waarna ze voorlas hoe de procureur waarschuwde voor het bijkomende lijden voor slachtoffers, de zware last voor de juryleden, maar ook voor de hoge kostprijs en de tijdrovende procedure. "Als u dit alles hoort, is het dan correct om te zeggen dat de procureur u niet wou?", besloot ze.

16.30 uur : Procureur: aanslagen zijn wel degelijk terrorisme, geen oorlogsmisdaad

De aanslagen van 22 maart 2016 zijn geen oorlogsmisdaad, maar wel degelijk terrorisme. Dat zei federaal procureur Bernard Michel dinsdag tijdens zijn eerste repliek op de pleidooien van de verdediging. "Onze maatschappij wordt beschermd door de antiterreurwet, niet door het internationaal humanitair recht."

Het openbaar ministerie kwam daarmee zoals verwacht terug op de vraag tot herkwalificatie van de verdediging van Bilal El Makhoukhi. Die wilden de aanklacht laten terugbrengen van moord en poging tot moord in een terroristische context naar opzettelijke doodslag en poging tot doodslag in het kader van het oorlogsrecht. Een van de argumenten van de verdediging was dat België als strijdende partij betrokken was bij het conflict in Syrië via de internationale coalitie tegen IS en daardoor ook repercussies riskeerde op zijn eigen territorium.

De vragen rond het oorlogsrecht zijn opgenomen in de vragenlijst voor de jury die voorzitster Laurence Massart dinsdag voorstelde. De procureurs vragen niet om die vragen weg te laten, maar vragen wel aan de jury om 'neen' te antwoorden op de vragen rond het oorlogsrecht en El Makhoukhi daarentegen schuldig te bevinden aan moord en poging tot moord in een terroristische context.

Michel haalde verschillende argumenten aan tegen de redenering van Nicolas Cohen en Virginie Taelman, de advocaten van El Makhoukhi. Zo werden de Belgische F-16's binnen de interventie van de internationale coalitie ingezet vanaf september 2014 in Irak, waar ook een niet-internationaal conflict woedde, en niet in Syrië. De interventie was afgelopen in juni 2015. "In maart 2016 was België enkel tussengekomen in een conflict in Irak en de aanslagen vonden acht maanden na het einde van de interventie plaats", aldus Michel. "Het heeft geen zin om een link te leggen tussen de aanslagen en het conflict in Syrië. België was in vredestijd, dus de terroristische context geldt."

Volgens Michel leidt de redenering van de advocaten bovendien tot een legitimering van de aanslagen en een minimalisering van de verantwoordelijkheid van de beschuldigden. "Het zou hier niet gaan om mannen die daden hebben gepleegd uit haat voor anderen, maar om strijders in een conflict die een doelwit hebben gekozen dat niet conform is aan het internationaal humanitair recht", aldus Michel. "Bovendien zijn de beschuldigden niet echt schuldig, maar is wat er gebeurd is een gevolg van een beslissing van de Belgische staat."

Ook noemde Michel het paradoxaal dat enkel de advocaten van El Makhoukhi een herkwalificatie vragen, terwijl ook Sofien Ayari en Osama Krayem vochten in Syrië. Krayem zei in zijn verhoren bovendien dat hij niet in Europa wilde sterven, maar in Syrië, waar er oorlog is, oog in oog met de vijand.

"Een juiste kwalificatie is belangrijk voor alle actoren in het proces en heel de maatschappij", aldus Michel. "Een herkwalificatie naar oorlogsrecht komt niet overeen met hoe de aanslagen beleefd werden. De kwestie is ook nooit naar boven gekomen tijdens de getuigenissen of debatten."

Michel was ook niet akkoord met de verklaring van Cohen dat een herkwalificatie, en dus de erkenning dat ons land in oorlog was, een eerste stap is naar de vrede. "Hij zegt dat we in een oorlogssituatie zitten tot de vrede hersteld wordt. Maar hun oorlog loopt tot de sharia overal geldt. Riskeren we dan allemaal tot dan om te sterven?"

14.05 uur : Voorzitster stelt vragenlijst voor met bijna driehonderd vragen

Voorzitster Laurence Massart heeft dinsdag een lijst met exact 286 vragen voorgesteld waarover de jury vanaf donderdagavond zou moeten beraadslagen. Over de lijst wordt wel nog gedebatteerd.

De vragenlijst beslaat 338 pagina's. In totaal zijn er 286 vragen in het voorstel waarover de jury zou moeten beraadslagen. Dat betekent evenwel niet dat ze al die vragen moet beantwoorden, want een aantal vragen zijn subsidiaire vragen.

Zo zou de jury kunnen oordelen dat Bilal El Makhoukhi zich schuldig maakte aan oorlogsmisdaden, áls ze hem niet schuldig acht aan moord in een terroristische context. De verdediging van El Makhoukhi had gevraagd om de subsidiaire vragen op te nemen. De jury zou volgens het voorstel ook moeten oordelen of de aanslagen meer dan 32 dodelijke slachtoffers eisten.

De burgerlijke partijen hadden gevraagd om subsidiare vragen op te nemen in de lijst over slachtoffers die enige tijd na de aanslagen waren overleden, waarbij er een causaal verband zou bestaan. Het gaat onder anderen om Shanti De Corte, de jonge vrouw die euthanasie kreeg wegens psychisch lijden.

De verdediging van beschuldigde Hervé Bayingana Muhirwa tot slot had gevraagd om subsidiaire vragen voor een herkwalificatie van deelname aan de activiteiten van een terroristische organisatie naar verbergen van misdadigers. Daarvan is geen spoor te vinden in de vragenlijst. De voorzitster stelde dinsdagvormiddag, na de pleidooien van de verdediging, nog een update voor van de timing voor de rest van het proces.

Na een debat dinsdagmiddag over de vragenlijst, en de replieken van het federaal parket, zou het woensdag aan de burgerlijke partijen zijn voor hun replieken, waarna donderdag de verdediging volgt, en de beschuldigden het laatste woord krijgen. Bedoeling is om tegen donderdagavond in beraadslaging te gaan.

12.30 uur: Emotioneel moment aan einde pleidooien: advocaat laat brief voorlezen voor Ibrahim Farisi

Het einde van de pleidooien op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016 heeft voor een emotioneel moment gezorgd. Advocaat Xavier Carrette had een brief opgesteld voor zijn cliënt Ibrahim Farisi, maar hij was te emotioneel om die voor te lezen. Zijn confrater Sophie Berger nam daarom het woord.

"We zijn bijna op het einde van de weg, de weg was lang, maar op het einde van de weg gaat de waarheid triomferen", begon Carrette in de brief. Hij vertelde vervolgens over zijn eerste ontmoeting met Farisi acht jaar geleden, toen hij op een feest voor advocaten een taxi had gebeld voor een collega die te veel gedronken had. Daarna werd Farisi de vaste taxichauffeur van Carrette, "mijn beschermengel".

Carrette hielp Farisi vervolgens met een probleem binnen zijn bedrijf en was later "verrast" toen hij hoorde dat Farisi opgepakt werd voor de aanslagen van Brussel. "Ik ben je gaan opzoeken in de gevangenis van Vorst en wist meteen dat je de waarheid sprak. Je blik ademde de waarheid", aldus Carrette. "En toen ben ik de beschermengel van mijn beschermengel geworden."

De advocaat zag zijn cliënt in een diepe depressie sukkelen, door zijn traumatische opsluiting in de gevangenis in strikte isolatie. "Je zei dat je bent afgedaald in de hel, ik zag niet meer dezelfde kracht in je ogen", aldus Carrette. "Na zeven maanden werd je vrijgelaten en hoopte ik dat jij je leven weer in handen zou kunnen nemen, maar dat is niet gelukt. En nu zijn we zeven jaar verder."

Carrette schreef ook dat hij niet wilde dat Farisi voor assisen zou verschijnen, omdat zowel zijn cliënt als hijzelf dat psychologisch niet zou aankunnen. Toch werd hij doorverwezen en toen volgde een aanhoudingsbevel. "Toen vroeg men iets ondenkbaars aan een advocaat: je overtuigen om je aan te melden om je te laten arresteren", aldus Carrette aan Farisi. "Je hebt me blind vertrouwd, zonder zekerheid dat je weer op vrije voeten zou zijn voor het proces en hoewel je een opsluiting in isolatie riskeerde."

Tijdens het proces ging de mentale toestand van Farisi nog meer achteruit, schrijft Carrette vervolgens. "Je bent nooit opnieuw op je poten terechtgekomen, je hebt nooit de nodige afstand kunnen nemen. Zelfs je micro werd niet gespaard en pas na veel tussenkomsten van de voorzitster heb je begrepen dat dit jouw proces is."

"We wilden geen assisenproces, we zijn hier omdat de advocaat van je broer (de in februari overleden Sébastien Courtoy, red.) dat wilde. Maar hij had wel gelijk: voor assisen triomfeert de waarheid", aldus Carrette. Hij vroeg, net als het openbaar ministerie, de vrijspraak voor Farisi, en vroeg zijn cliënt om hem nog één ding te beloven: "Doe er alles aan om weer op het rechte pad te geraken. Je bent hier niet voor een rugzak, je bent hier omdat je diep menselijk bent, een goede broer."

Het pleidooi eindigde met een dikke knuffel tussen Ibrahim Farisi en zijn advocaat. Ook andere advocaten van de verdediging en de burgerlijke partijen kwamen Carrette tijdens de pauze een hart onder de riem steken.

10.26 uur: Verdediging Ibrahim Farisi vraagt vrijspraak

De verdediging van beschuldigde Ibrahim Farisi heeft dinsdag de vrijspraak gevraagd op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016. Eerder hadden ook het federaal parket en de burgerlijke partijen dat al gedaan.

Advocate Sophie Berger verwees in haar pleidooi naar het requisitoir van het parket. Het parket vroeg de vrijspraak, maar toch uitte federaal procureur Paule Somers enkele vraagtekens. Volgens Berger vielen die samen te vatten in één vraag: wist Ibrahim Farisi, op het moment dat hij zijn broer hielp verhuizen en zich ontdeed van verschillende voorwerpen, dat er terroristen hadden verbleven in de studio in de Kazernenlaan in Etterbeek?

Berger voerde aan dat er daarvoor geen enkel bewijs is en zei, net zoals de advocaten van de burgerlijke partijen hadden gedaan, dat haar cliënt het vermoeden van onschuld moest genieten. Ze vroeg de jury niet om een vrijspraak wegens twijfel, maar om een "vrijspraak tout court". "Dat is belangrijk voor hem", zei Berger, die eerder had aangevoerd dat de "stempel" van terrorisme zwaar op hem weegt, "psychologisch én professioneel".

Berger gebruikte in haar pleidooi de metafoor van een glazen prisma. Ibrahim Farisi stelde ten tijde van de aanslagen een reeks alledaagse handelingen, die iedereen doet en op zich van weinig belang zijn, zei ze. Maar als je die bekijkt vanuit het licht van de aanslagen, die er als een prisma een ander licht over laten schijnen, dan krijgen die een andere betekenis, "een kleur die ze in werkelijkheid niet hebben".

Ter illustratie haalde ze een reeks feiten aan uit het dossier. Zo was Ibrahim Farisi de dag voor de aanslagen iets gaan drinken in winkelcentrum City 2 in Brussel, op het moment dat beschuldigde Osama Krayem daar rondliep. Het onderzoek wees uit dat de twee op geen enkel moment contact hebben gehad en Berger weet de aanwezigheid van Farisi in City 2 dus ook aan een ongelukkig toeval. Een ander element dat de speurders in het oog sprong was dat Ibrahim Farisi op de dag van de verhuis belde vanuit een phoneshop, wat de modus operandi was van de leden van de terreurcel. Maar een telecomoperator klaarde intussen uit dat het abonnement van Farisi geschorst was, omdat hij zijn facturen niet betaald had.

In zijn requisitoir vroeg federaal procureur Somers al om geen rekening te houden met die elementen. Berger besloot dat de beschuldigingen tegen Ibrahim Farisi niet kristalliseerden in bewijs. Ze zei ook dat het proces nog vijf jaar kon doorgaan, of tien jaar, maar dat die bewijzen er nooit zouden komen. Over de twijfels van procureur Somers zei ze dat "het leven vol twijfels zit", maar dat het niet plausibel is om te denken dat Ibrahim Farisi wist wie er verbleven had in het safehouse. Het is bovendien niet aan hem om zijn onschuld aan te tonen, wat onmogelijk is als het gaat om zaken die niet hebben plaatsgevonden, zei de advocate ook.

05.00 uur: Laatste rechte lijn ingezet voor beraadslaging

Ibrahim Farisi hielp zijn broer Smail met het leeghalen van de studio in de Kazernenlaan in Etterbeek na de terreuraanslagen van 22 maart 2016. De beschuldigde heeft altijd volgehouden dat hij niet wist wie er verbleven had.

Cruciaal is een familiebijeenkomst waar volgens een ex-vriendin van Smail Farisi de kwestie vlak na de aanslagen besproken werd, maar het is onzeker of Ibrahim Farisi daaraan deelnam en zelfs of die bijeenkomst daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Het parket, dat voor de kamer van inbeschuldigingstelling geen doorverwijzing had gevraagd naar assisen, vroeg al de vrijspraak voor Ibrahim Farisi.

Met het afsluiten van de pleidooien is het proces in zijn eindfase aanbeland. Voorzitster Massart kondigde al aan dat ze vanmiddag de vragenlijst wil bespreken waarover de jury moet beraadslagen en dat ze nog diezelfde namiddag wil starten met de replieken.

Maar bij de burgerlijke partijen valt te horen dat de bespreking van die vragenlijst wel wat voeten in de aarde zal hebben. Verschillende advocaten van de verdediging vroegen al om subsidiaire vragen op te nemen. Zo wil de verdediging van beschuldigde Bilal El Makhoukhi een herkwalificatie naar oorlogsmisdaden.

Voor de replieken van parket, burgerlijke partijen en verdediging zijn drie dagen uitgetrokken, tot en met donderdag. Daarna krijgen de beschuldigden het laatste woord, alvorens de jury op een onbekende locatie in beraadslaging gaat over de schuldvraag. Een uitspraak wordt in de loop van juli verwacht.