Rechtszaak over statuut maaltijdkoeriers eindelijk van start: 'Signaal aan de politiek'

Donderdag start de langverwachte rechtszaak voor de Brusselse arbeidsrechtbank tegen maaltijdbezorgingsplatform Deliveroo. Dat zou zijn koeriers als werknemers moeten betalen, is de stelling van het openbaar ministerie, waarbij ook vakbond ACV zich heeft aangesloten. “De politiek moet het regime van de deeleconomie zo snel mogelijk afschaffen. Het biedt geen sociale bescherming en zet de deur open voor fraude.”

Het Brusselse arbeidsauditoraat, het openbaar ministerie van de arbeidsrechtbank, is al eind 2017 begonnen met een onderzoek tegen de werkomstandigheden bij Deliveroo.

“Ze hadden ook meteen een pv kunnen opstellen, maar ze hebben eind 2019 de zaak voor de rechtbank gebracht,” zegt Martin Willems, binnen het ACV verantwoordelijke van United Freelancers, een vakbond voor platformwerkers en freelancers. “Deze week pas zullen de pleidooien plaatsvinden, en het vonnis wordt over ongeveer een maand verwacht.”

Het ACV heeft zich samen met een dertigtal koeriers burgerlijke partij gesteld. Dat deed ook de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ), de overheidsinstantie die onder meer de sociale bijdragen van werkgevers voor hun werknemers int.

Waarom gaat deze rechtszaak alleen over Deliveroo?
Martin Willems: Uber Eats werkt exact op dezelfde manier, maar het arbeidsauditoraat heeft gekozen om eerst te focussen op Deliveroo. Onze vrees is natuurlijk wel dat Uber Eats nog maanden- of zelfs jarenlang op dezelfde manier zal kunnen doorgaan, ook nadat Deliveroo-­koeriers beschouwd zouden worden als werknemers.

Een van de tegenargumenten van Deliveroo is dat het arbeidsauditoraat voor zijn onderzoek 115 Brusselse koeriers heeft ondervraagd, en dus zou het vonnis volgens hen alleen kunnen gelden voor die specifieke mensen. Maar gemiddeld werkt een maaltijdkoerier maar vier tot vijf maanden voor een platform. Intussen hebben al twintigduizend mensen in België voor Deliveroo gewerkt.

Er is nog een derde platform voor maaltijdbezorgingen in België, TakeAway.com. Dat van oorsprong Nederlandse bedrijf werkt alleen maar met koeriers onder werknemersstatuut. Uber en Deliveroo doen aan oneerlijke mededinging tegenover TakeAway door geen sociale bijdragen te betalen.

Voor de coronacrisis verdiende een Deliveroo-maaltijdkoerier 9,2 euro per uur, onkostenvergoeding of sociale bescherming niet inbegrepen, berekende u voor uw in mei verschenen boek Le piège Deliveroo – Consommer les travailleurs. Hoe is dat sinds begin 2020 geëvolueerd?
Willems: Dat was een berekening op basis van tienduizend gewerkte uren, die ik nog niet herhaald heb. Dat inkomen gold voor 85 procent van de maaltijdkoeriers, die onder het regime van de deeleconomie werkt; 15 procent werkt als zelfstandige en verdient iets meer, om hun sociale bijdragen te betalen.

Degenen die werken onder het regime van de deeleconomie krijgen een vast bedrag per levering, wat ook de afstand is: in Brussel nu 4,40 euro. Dat bedrag is in juni 2020, midden in de coronacrisis, gedaald met 6 procent. Het aantal bestellingen na de eerste lockdown is nochtans serieus gestegen, maar ook het aantal koeriers. Het aantal bestellingen wordt uitgespreid over het aantal koeriers die op een gegeven moment aan het werk zijn, en dat zijn er steeds meer. De zelfstandige koeriers hebben al aangeklaagd dat zij minder bestellingen per uur doorkrijgen, en dus minder verdienen.

Er zijn dus meer en meer maaltijdkoeriers?
Willems: Ja, omdat veel mensen geen andere mogelijkheden meer hadden door de coronacrisis, in veel sectoren viel het werk stil. Mensen zonder papieren die zwartwerkten, maar ook werknemers die tijdelijk werkloos werden wegens de crisis.

De krant Le Soir deed onlangs uitschijnen dat negentig procent van de Brusselse maaltijdkoeriers sans-papiers zijn: dat is zeker overdreven. In het algemeen kun je wel zeggen dat je maaltijdkoerier wordt als je geen andere keuze hebt. Meestal gaat het om mannen die al lang een vaste job zoeken, maar er geen kunnen vinden, en die daardoor bijvoorbeeld verplicht zijn om bij hun ouders te blijven wonen.

En daardoor slagen de platformen erin steeds minder te betalen?
Willems: Omdat er een constante toevloed is van kandidaten die nergens anders aan de slag kunnen, kunnen de platformen de vergoeding doen dalen.

Persoonlijk zou ik schatten dat een groot deel, misschien zelfs de helft van de maaltijdkoeriers, onder een valse naam werkt, via een tussenpersoon (een praktijk die VUB-onderzoeker Elief Vandevenne onlangs ook vaak zag terugkomen in het kader van haar doctoraatsonderzoek, red.).

Dat kunnen sans-papiers zijn, of minderjarigen, maar de belangrijkste reden is om het jaarlijkse maximaal toegestane bedrag van rond de 6.000 euro binnen het regime van de deeleconomie te kunnen overschrijden. Als je dat plafond nadert, ga je onder een andere naam voort.

Als je als maaltijdkoerier werkt via zo'n tussenpersoon word je twee keer uitgebuit: één keer door het platform, dat veel te weinig betaalt en geen sociale bescherming biedt, en één keer door de tussenpersoon, die een marge van gemiddeld 20 tot 30 procent vraagt.

Daarom vinden wij dit regime van de deeleconomie echt problematisch. Mensen die binnen dat kader werken hebben geen sociale rechten. Je krijgt er geen toegang tot de gezondheidszorg mee, zelfs al heb je papieren, en het telt niet voor de opbouw van sociale rechten als werkloosheidsuitkering of pensioen. Bovendien werkt het fraude in de hand.

Wat voor uitspraak verwacht u van de arbeidsrechtbank?
Willems: Ik verwacht dat de rechter Deliveroo beveelt de koeriers als werknemers te beschouwen en dus ook sociale bijdragen voor hen te betalen. Dat is toch de trend in alle Europese landen in de laatste twee jaar. In andere landen gaat de rechtspraak wel een pak sneller: daar hebben rechtbanken al vonnissen uitgesproken in eerste aanleg, beroep, cassatie en in sommige gevallen ook het Hooggerechtshof.

Zelfs in het erg geliberaliseerde Groot-Brittannië heeft het hoogste hof geoordeeld dat Uber-chauffeurs geen zelfstandigen zijn. Als dat al geldt voor Uber-chauffeurs, met een eigen wagen, dan zeker ook voor de maaltijdkoeriers.

Het belangrijkste voor mij is dat de rechtszaak een signaal aan de politiek geeft. Justitie zal dit probleem nooit kunnen oplossen, omdat de platformen duizend keer sneller kunnen schakelen. Ze kunnen iets kleins aan de arbeidsomstandigheden wijzigen en dan argumenteren dat een vonnis daardoor niet meer geldt. Bovendien duurde het al vier jaar voor deze rechtszaak zelfs maar voor de rechter kwam.

Wat kan de politiek doen?
Willems: Het regime van de deeleconomie, dat fraude in de hand werkt, moet zo snel mogelijk afgeschaft worden. Wie in de platformeconomie werkt, moet beschouwd worden als een werknemer, tenzij het platform bewijs aanlevert dat die medewerkers echt zelfstandigen zijn.

Vorig jaar heeft de fiscus bekeken wie de bedragen uitkeert in de deeleconomie. Daaruit bleek dat tachtig procent van het geld wordt betaald door twee platformen: Deliveroo en Uber Eats. Terwijl het systeem zich eigenlijk richtte op bijvoorbeeld kleine klusjes tussen buren, wordt het nu massaal en grotendeels gebruikt door platformen waarvoor het oorspronkelijk niet bedoeld was. Zo'n regime bestaat bovendien nergens anders in Europa.

Er bestaan in totaal al een tachtigtal platformen in België, waar je ook bijvoorbeeld terechtkan voor klusjes of bijlessen. De meeste gebruiken een zelfstandigenstatuut, in situaties waar er toch meestal ondergeschiktheid is. Daarom willen wij dat alle platformmedewerkers, niet alleen maaltijdkoeriers, standaard als werknemers aangezien worden.