Dankzij coronacrisis ging Brusselse luchtkwaliteit er stevig op vooruit

Dalingen in de concentraties stikstofdioxide (NO2) die ze nooit in één jaar tijd dachten te zien, stelden de experts van de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (Ircel) dit jaar vast. Aan meetstation Kunst-Wet bijvoorbeeld is de concentratie voor het eerst onder de EU-grenswaarde van 40 µg/m3 gedoken. Met 36 microgram is er evenwel niet zo veel overschot. “Het toont aan hoezeer de verkeersvolumes zullen moeten dalen om ook in de toekomst de luchtkwaliteitsnormen te blijven halen”, zegt expert Frans Fierens.

2020 is qua luchtkwaliteit een ongezien jaar, en dat - voor één keer - ‘dankzij’ de Covid-19-pandemie. Voor een complete analyse van de impact van de coronamaatregelen op de luchtkwaliteit is het nog te vroeg, maar de experts van de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (Ircel) maakten wel al een eerste, voorlopige analyse over drie belangrijke verontreinigende stoffen: stikstofdioxide (NO2), fijn stof en ozon.

Het onverdeeld goede nieuws: de concentratie NO2 daalde in alle Brusselse meetstations gevoelig. NO2, dat ademhalingsproblemen, luchtwegirritaties en -infecties veroorzaakt, is sterk gelinkt aan (diesel)verkeer, en dat was er in het coronajaar 2020 gevoelig minder.

Kunst-Wet

De wetenschappers van Ircel bekeken als voorbeeld het meetstation Kunst-Wet, en vergeleken de concentraties daar met de hoeveelheid passerende voertuigen in beide richtingen. Na het ingaan van de eerste ophokplicht op 18 maart werden niet-essentiële verplaatsingen verboden. Het aantal auto’s daalde van ongeveer 75.000 naar 30.000 per dag. In september zaten zowel verkeer als NO2-vervuiling echter bijna op het niveau van voor de lockdown, om vanaf einde oktober (tweede coronagolf) opnieuw te dalen. (Lees verder onder de grafiek)

“Stikstofdioxidevervuiling is rechtstreeks gelinkt aan verkeersvolumes, de twee hangen ontegensprekelijk met elkaar samen”, zegt Fierens.

In Kunst-Wet bedraagt het jaargemiddelde NO2 36 µg/m3, een spectaculaire daling met 15 µg/m³ vergeleken met 2019, berekende de luchtkwaliteitsexpert. “Op één van de drukste kruispunten in Brussel wordt in 2020 de Europese (en WHO-)jaargrenswaarde voor NO2 gehaald."

Ook op de andere (verkeers)drukke meetplaatsen in het land zijn de jaargemiddelde NO2 concentraties gevoelig lager vergeleken met de voorbije jaren: in 2020 werd voor het eerst in geen enkel Belgisch luchtmeetstation de Europese grenswaarde overschreden. Fierens: "In Brusselse meetstations evenmin, de metingen variëren van 11 µg/m3 in Ukkel tot 36 aan Kunst-Wet en Belliard. Het meetstation aan Sint-Katelijne registreerde in 2020 gemiddeld 23 µg/m3, die in Haren en in Elsene 27."

Even diep ademhalen dus, nu de kust nog veilig is? "36 µg/m3, ondanks de grote daling van het aantal auto's, is natuurlijk niet zo ver af van die grenswaarde van 40. Het geeft aan hoezeer we de verkeersvolumes zullen moeten verkleinen om de normen te halen”, zegt Fierens. “Dalingen in de grootteorde van de daling tijdens de coronacrisis: 20 à 30 procent minder auto’s, veel meer dan wat nodig zou zijn om enkel het fileprobleem te verhelpen."

Na afloop van de coronacrisis zijn zulike scherpe dalingen wellicht niet in één jaar tijd mogelijk, beseft Fierens. "Maar mensen doen er dus wel goed aan de auto zo veel mogelijk te laten staan en zich met het openbaar vervoer naar Brussel te verplaatsen."

Fijn stof

Een tweede positief nieuws: ook de concentraties fijn stof, die worden gelinkt aan vroegtijdige sterfte door luchtvervuiling, gingen in 2020 achteruit. De Europese jaargrenswaarden voor ‘groter’ fijn stof PM10 (40 µg/m³) en ‘fijner’ fijn stof PM2.5 (25 µg/m³) worden op alle meetplaatsen gerespecteerd. PM10 is fijn stof met een diameter kleiner dan 10 micrometer. PM2.5 is de nog kleinere fractie met een diameter van 2.5 micrometer. Belangrijke kanttekening daarbij is dat de meetstations op de plekken met het drukste verkeer in Brussel fijn stof niet meten.

Voor het zevende jaar op rij wordt de Europese daggrenswaarde voor fijn stof (PM10) gehaald in Vlaanderen en Brussel. De Europese daggrens voor fijn stof bedraagt 50 µg/m³ (daggemiddelde concentratie). Deze grens mag niet meer dan 35 dagen overschreden worden.

De daling van de jaargemiddelde fijnstofconcentraties (PM2.5) in 2019 zet zich door in 2020. Uit de analyse van de eerste lockdown concludeerde Ircel dat de fijnstofconcentraties minder worden beïnvloed door de coronamaatregelen. Dat komt omdat fijn stof veel meer bronnen heeft dan alleen het wegverkeer, zegt Fierens. Ook de industrie, de huishoudens en de landbouw zijn belangrijke bronnen van fijn stof. Deze sectoren werden minder getroffen door de coronacrisis.

Ozon

Voor ozon is het beeld meer gemengd. Stedelijke gebieden hebben minder ozonvervuiling, omdat de uitlaatgassen van autoverkeer enerzijds meer ozon produceren, maar voor een deel ook afbreken. Op nationaal niveau had de eerste lockdown daardoor het paradoxale effect dat er meer ozon in de atmosfeer aanwezig was. Minder verkeer leidde tot minder ozonafbraak, waardoor de ozonconcentraties stegen. Maar in Brussel is er nog altijd 'genoeg verkeer' om de grenswaarde niet te overschrijden.

De concentratie ozon hangt ook meer af van de weersomstandigheden. Maar de laatste decennia neemt het aantal ozondagen en de intensiteit van de ozonpieken, bij vergelijkbare (en zelfs ongunstigere) weersomstandigheden, af . De verklaring hiervoor is de daling de laatste decennia, op Europese schaal, van de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische componenten (VOC).