Hoe schoolpoortprotest van luchtkwaliteit hét verkiezingsthema maakte

Politici en ordediensten die goedkeurend meekijken hoe bezorgde mama’s een drukke verkeersas afsluiten voor auto’s: het is op enkele maanden tijd een vertrouwd fenomeen geworden met de acties van Filter Café Filtré. Met een laatste grote actie voor de zomer willen de protesterende ouders luchtkwaliteit nog een laatste keer bovenaan de politieke agenda zetten. "Er is geen thema dat mensen zo rechtstreeks aanbelangt als dit.”

“Elke week worden we met verstomming geslagen”, zo vat Annekatrien Verdickt de acties van Filtre Café Filtré samen. Wat begon met een geïmproviseerde actie aan de schoolpoort van Maria-Boodschap op de Vlaamsesteenweg, daags na een confronterende reportage van Pano over de alarmerende luchtkwaliteit in en rond scholen, is intussen al aan zijn 13de editie toe. Elke vrijdag sloten meer en meer scholen zich aan bij het protest, ook buiten Brussel. In totaal hebben ouders aan maar liefst 126 scholen over heel Vlaanderen de straat aan de schoolpoort afgesloten.

“Ik denk dat de kiem ligt bij een vorm van verontwaardiging die al lang sluimert, vooral in Brussel”, analyseert Verdickt zelf. “We gaan er vaak van uit dat we, wanneer we kiezen voor een stedelijk leven, er heel wat negatieve elementen moeten bij nemen. De typisch Brusselse laissez-faire-mentaliteit. Maar in dit geval werden we met de studie van Greenpeace zodanig met onze neus op de feiten gedrukt. Een kindje dat verhuisde naar Opwijk, had twee keer minder roet in de urine dan een kind in Brussel. Dat was de druppel, dit konden we niet laten passeren.”

Ouders geven gezicht aan problematiek

Ook volgens Tim Cassiers van stadsbeweging BRAL ligt de kiem van het succes van de schoolpoortacties bij het herkenbare gezicht van de problematiek. “Mensen voelen en ruiken dat de luchtkwaliteit slecht is. We weten eerst niet goed wat we er aan kunnen doen. Maar initiatieven zoals CleanAir BXL hebben in 2014 al een belangrijke stap gezet door het Gewest voor de rechtbank te slepen.”

Het schoolpoortprotest is op een andere manier succesvol, omdat het misschien wel voor het eerst een duidelijk gezicht aan de problematiek van luchtkwaliteit geeft. “Je ziet ouders die ongerust zijn over hun kinderen”, zegt Cassiers. “Ook de vorm van actievoeren, voor de schoolpoort waar het gemakkelijk is om mensen bijeen te krijgen, is een belangrijke troef”, aldus Cassiers.

Aan die schoolpoort doken, naast bezorgde ouders, gaandeweg ook steeds meer andere belanghebbenden op. Autodeeldienst DriveNow kwam er zelfs eens hun diensten promoten om ouders te overtuigen eigen autobezit af te zweren. En ook politici lieten zich, de ene wat sneller dan de andere, niet onbetuigd. “Wij zijn absoluut niet politiek-gebonden en willen niet op die manier gerecupereerd worden, maar we nodigen wel steeds politici uit bij de acties”, kadert initiatiefneemster Verdickt. “We willen namelijk echt op het beleid wegen.”

Links en rechts

Die politici behoren lang niet enkel tot de linkse partijen die traditioneel dergelijke thema’s claimen, zegt Verdickt. “N-VA is ook vaak gekomen, net zoals CD&V en Open VLD. Logisch: een kind van een Open VLD’er wordt evenveel getroffen door de slechte luchtkwaliteit.”

Ook BRAL gaat met zowat alle kleuren van het politieke spectrum in gesprek over het thema. Op de vooravond van het Filter Café Filtré-protest aan Sainctelette, organiseerde de stadsbeweging een speeddate over luchtkwaliteit. “Daarop waren de specialisten in het parlement van alle partijen vertegenwoordigd om hun standpunten in te nemen. Ik denk dat er geen enkele partij is die zal durven opkomen zonder een programma rond luchtkwaliteit.”

Thematische pikorde

Het is dan ook opvallend, hoe luchtkwaliteit in een sneltempo andere thema’s – wie ligt er nog wakker van de nieuwe politieke cultuur? – heeft ingehaald op het lijstje van prioriteiten. “Je weet natuurlijk nooit hoe de politieke discussie evolueert, maar luchtkwaliteit en de aanverwante thema’s wordt hét verkiezingsthema, ja. Een nieuwe politieke cultuur is ook heel belangrijk, natuurlijk, maar er is geen thema dat mensen zo rechtstreeks aanbelangt als de luchtkwaliteit”, besluit Cassiers.

En toch: vaak lijkt er pas schot in de zaak te komen na de ene of andere vorm van burgerprotest. Zonder Filter Café Filtré was de dialoog rond schoolstraten nooit zo snel op gang komen, erkent ook Brussels schepen van Mobiliteit Els Ampe (Open VLD). Zij zat maandagavond nog samen met ouders en bewoners om van de Vlaamsesteenweg een voetgangerszone dan wel een schoolstraat te maken. Diezelfde avond interpelleerde een groep bewoners haar op de gemeenteraad over de veranderde verkeerssituatie aan de Oeverpoort, die ze zelf omdoopten tot ‘Doodskaai’.

Is de mondige burger de bevoegde politici steeds meer een doorn in het oog? “Ik vind het net heel positief”, zegt Ampe. “Het burgerprotest is geëvolueerd. Het is niet langer roepen aan de zijlijn, maar een echt engagement. Ik merk veel optimisme, maar ook realisme: mensen beseffen steeds meer dat hun eigen gedragingen aan de basis van het probleem liggen.”

Voor de schepen is het ook essentieel dat burgers zelf het heft in handen nemen. “Je ziet dat aan de Sint-Ursulaschool in Laken, waar de school zelf de schoolstraat afdwingt, de hekken zet en ouders aanspreekt om hen te sensibiliseren." Toch erkent ze dat Brussel achterloopt op vlak van burgerparticipatie. “We staan daar nog maar in de kinderschoenen als je dat vergelijkt met andere steden. We moeten niet alleen luisteren en uitvoeren, maar ook de burgers zelf dingen laten veranderen.”

Zeg dat eens aan Verdickt, in het dagelijkse leven buiten Filter Café Filtré ook mama van drie en voltijds aan de slag als architecte. “Eerlijk: ik ben blij dat de acties even op pauze staan tot september. Het is ook niet mijn bedoeling om hier echt professioneel mee verder te gaan.” Vanaf september komt er nog een spurt van zes actiedagen voor de gemeenteraadsverkiezingen, waar ook met andere Vlaamse steden de krachten gebundeld worden. Maar daarna is het in principe gedaan met het schoolpoortprotest. “Al sluit ik niet uit dat het voor de gewestverkiezingen opnieuw begint te kriebelen”, lacht Verdickt.