Brussel als zomerse 'pop-upstad': wie neemt het initiatief?

Het wordt geen vakantie als andere jaren. Brussel zal de schaarse ruimte zo goed mogelijk moeten inzetten om iedereen te laten wandelen, fietsen, sporten en genieten. ‘Placemaking’ en tijdelijk gebruik kunnen een antwoord zijn.

Steden in de hele wereld reageren in razend tempo op de coronacrisis. Nog meer dan ervoor is duidelijk dat de openbare ruimte een schaars goed is, en dat die maar best zo goed kan worden ingevuld. In het belang van alle stadsbewoners.

Vandaag heeft Brussel met een woonerf in de Vijfhoek en in een handvol autoluwe zones al een belangrijke stap gezet om het fietsen, wandelen en stappen aangenamer te maken.

Maar zal het volstaan met een zomer die we wellicht grotendeels in eigen stad zullen doorbrengen? Wat als de Brusselaar in groten getale van de stad gebruik zal willen maken? De Brusselse regering wil ook graag Brussel als citytrip promoten bij de Vlamingen en Walen.

De Brusselse regering denkt daarom momenteel na over hoe de openbare ruimte verder kan worden vrijgemaakt om die vakantie voor iedereen zo aangenaam mogelijk te maken.

Minister van Openbare Werken Elke Van den Brandt (Groen) bekijkt welke publieke ruimtes ze nog extra kan vrijmaken en zal de lokale besturen mee ondersteunen in de organisatie van speelstraten.

Samen met haar collega bevoegd voor de groene ruimtes, Alain Maron (Ecolo), zal bekeken worden hoe de parken veilig kunnen worden gemaakt, en of er straten autovrij kunnen worden gemaakt om plaats te maken voor terrassen voor de horeca, al is het afwachten wat de Nationale Veiligheidsraad beslist over de opening van restaurants en cafés.

Pop-upstraten

Jens Aerts is stedenbouwkundige bij BUUR en werkt als consultant voor Unicef. Hij is aangenaam verrast door de nieuwe ontwikkelingen in Brussel. “Het houdt steek,” zegt hij vanuit New York, waar hij woont. “We moeten nu een verhaal bouwen waarbij de gezondheid in de stad voorop staat.”

“De steden hebben het met de coronacrisis moeilijk gekregen, omdat ze bekeken worden als broeihaarden. Hier in New York is dat heel schrijnend. Wie het geld heeft, trekt vanuit de stad naar een huisje upstate. Daarom moeten we van de gezonde stad een prioriteit maken. Dat is ook wat veel steden begrepen hebben. Een gezonde stad is een stad waar je vrij kan bewegen en waar de luchtkwaliteit goed is.”

Aerts is een groot pleitbezorger van placemaking. “Het woord is bewust zo gekozen. Het is geen spacemaking. Het gaat vooral om het herwinnen van bestaande publieke ruimte, waar mensen zich thuis kunnen voelen.” De stad wordt autoluw gemaakt, de vrijgekomen openbare ruimte moet dan slim worden ingericht.

“De interesse in dat soort pop-upstraten zien we in de hele wereld groeien,” zegt Aerts. “Verschillende visies komen er namelijk samen: de strijd om het aantal verkeersslachtoffers te verlagen, de stad klimaatneutraal maken en een beleid waarbij kinderen centraal staan. De gezinnen willen van hun stad kunnen houden, de kinderen willen er kunnen spelen, en veilig naar school gaan. De hele Covid-19-crisis versterkt dan nog eens het gezondheidsaspect. Door de pop-upstraten kan de stress van de drukke straten verlaagd worden, kan er gespeeld en bewogen worden en is de lucht properder.”

Volgens Jens Aerts hoeven zo’n ingrepen niet per se veel geld te kosten. Ze kunnen op een duurzame en toch goedkope manier worden ingericht. Dat is mooi meegenomen nu de overheid in deze crisistijden aankijkt tegen een enorme schuldenberg.

Vraag is: wie neemt het initiatief? Brussel moet zeker niet onderdoen als het gaat over het benutten van ongebruikte ruimtes. Zowel bij Toestand (creatieve werkplekken), Le Début des Haricots (moestuinen), als bij Pool is Cool (zwemmen) is heel wat expertise aanwezig. Maar er zijn ook buurtcomités en creatieve collectieven die staan te popelen om de openbare ruimte onder handen te nemen. Zo willen de mensen van Green Connections graag een buurttuin maken op de middenberm van de Kleine Ring.

Jens Aerts zegt dat het dan zeker geen top-downverhaal mag zijn waarbij de overheid haar wil oplegt aan de bewoners. “De overheid reorganiseert de mobiliteit, maar de placemaking kan het best door de bewoners en lokale comités worden gestuurd. De overheid kan dan ondersteunen door technische knowhow te leveren en vergunningen te faciliteren.”

Theater op straat

Jens Aerts benadrukt tot slot ook het economische aspect van placemaking. De horeca beleeft barre tijden. Met streateries, grote terrassen in die vrijgekomen openbare ruimte, kunnen restaurants en cafés weer hun voordeel doen. En het kan ook de artistieke sector opnieuw zuurstof geven door de podia van de theater- en de concertzalen naar de straat te brengen.

Dit zijn vijf plekken die (tijdelijk) een andere invulling verdienen:

Het oude rangeerstation van Josaphat

Eigenaar: Brussels Gewest.

Potentieel: een terrein van 25 ha dat voor een klein deel al wordt gebruikt voor volkstuintjes, maar dat makkelijk en snel als tijdelijk park kan worden ingericht, in afwachting van de bouw van de nieuwe wijk.

Oude terreinen van de Navo

Eigenaar: Defensie (federale overheid).

Potentieel: 90 ha zijn vrijgekomen na de verhuizing van de Navo naar het nieuwe gebouw aan de overkant. Defensie zal er een compacter hoofdkwartier bouwen. Vlaanderen en Brussel onderzoeken de mogelijkheid voor de herinrichting van het terrein, met onder meer een groot metropolitaan park.

Gerijstraat in Vorst

Eigenaar: Sibelga.

Potentieel: een park tussen de sporen en de Zenne.
De herinrichting van de site is al in onderzoek.

Heembeekkaai

Eigenaar: Haven van Brussel.

Potentieel: naast de jachthaven van Brussel en vlak aan een drukke fietsas ligt een groot ongebruikt parkeerterrein dat met een guinguette of twee, strandstoeltjes en wat wimpels een aangename plek aan the waterfront kan worden.

Tussen Justitiepaleis en Marollen

Eigenaar: Federale overheid.

Potentieel: slecht benutte ruimte van ongeveer 1 hectare met het mooiste panorama van Brussel.