De stilstand van grote mobiliteitsdossiers: 'Het is een permanent wachten'

De verbreding van de Ring en de Brusselse kilometerheffing zijn twee dossiers waarin Vlaanderen en Brussel lijnrecht tegenover elkaar staan. Daardoor is de stilstand compleet. De schuld van onze vermaledijde staatsstructuur? “Zolang men wacht op iets beters, wordt de werking van de bestaande structuren tegengehouden.”

Al in 2008 had de regering-Peeters I (CD&V) plannen om het noordelijke deel van de Ring rond Brussel te verbreden. Anno 2021 is nog altijd geen steen verlegd – onder meer omdat de Brusselse regering zich mordicus verzet tegen elke verbreding.

De Brusselse kilometerheffing wordt dan weer verguisd in Vlaanderen en Wallonië, omdat die in die gewesten leidt tot een heffing boven op de eigen verkeersbelasting. Ook Brussel wil zo'n heffing het liefst nationaal, maar klopte zich vorig jaar nog op de borst er desnoods alleen mee door te gaan.

Nu, een jaar later, krabbelt minister-president Rudi Vervoort (PS) terug onder druk van zijn voorzitter, Paul Magnette. Daarenboven dreigt ook zeker al het Vlaams Belang met een belangenconflict mocht Brussel doorzetten. Wat Vervoort doet besluiten dat zo'n kilometerheffing voor de verkiezingen van 2024 moeilijk wordt.

Voorbij de vetocratie

Gezien deelstaten voortdurend veto's stellen: moet zoiets niet federaal geregeld worden? Dat vindt alvast politicoloog Dave Sinardet (VUB). “Het zijn twee typische dossiers waar de regio's puur juridisch volledig autonoom bevoegd zijn, maar die de gewestgrenzen overschrijden. Daardoor maken die andere regio's er een probleem van.”

“Mocht je dit federaal regelen, dan is het conflict niet zomaar opgelost,” vervolgt Sinardet, “maar binnen één regering – met een beperkt(er) aantal partijen – zou dat toch makkelijker gaan dan met drie of vier regeringen, die niet de minste incentive hebben om een compromis te vinden. Integendeel, de regeringen voeren meestal oppositie tegenover elkaar. In een federale regering is er wél zo'n incentive, want daar zijn ze er wel voor beducht dat de regering zou vallen, of voor het imago van stilstand.”

'Spuugzat'

Maar het is niet louter de schuld van de staatsstructuur. “Er is ook het traditionele politieke spel, waarin partijen het been stijf houden tenzij ze iets in ruil krijgen,” zegt socioloog Michel Hubert (Université Saint-Louis). “Ze kijken vooral naar wat ze zelf binnenhalen en niet naar het algemeen belang. Particratie heet dat, en de kiezers zijn het spuugzat.”

Groen wijst erop dat Vlaanderen heel dicht bij de kilometerheffing zat, maar dat toenmalig mobliteitsminister Ben Weyts (N-VA) terugkrabbelde uit vrees voor de kiezer. “Een gebrek aan politieke moed,” klinkt het in groene hoek.

Dat vindt Michel Hubert dan weer wat makkelijk. “Brussels minister Elke Van den Brandt (Groen) kan 'moedige' mobiliteitsbeslissingen nemen omdat zij aan Nederlandstalige kant verkozen wordt, en Nederlandstalige Brusselaars doorgaans al op die lijn zitten. Was zij Franstalig geweest, dan had zij het veel moeilijker gehad. Wat is dan politieke moed?”

Toch speelt de ingesteldheid volgens Michel Hubert een rol. Want in bijvoorbeeld Berlijn moet de stadsstaat rond mobiliteit ook afspraken maken met de omliggende deelstaat Brandenbrug. “Maar dat loopt veel vlotter, net zoals in veel andere metropolitane gemeenschappen,” zegt hij. “De sfeer is er meer coöperatief dan concurrentieel.”

“Die geest van samenwerking heb je bij ons ook op technisch vlak en in de administraties. Maar zodra het politieke niveau bereikt wordt, blokkeert alles weer. Hoe dat komt? Zolang men vindt dat onze staatsstructuur niet voldoet, is men niet gericht op het laten functioneren van de instituties. Het is een permanent wachten. Er is geen stabiliteit, waardoor men niet investeert in wat er al is,” besluit Michel Hubert.