Het gratis openbaar vervoer dat niet gratis mocht worden

De Brusselse regering heeft een compromis bereikt over een goedkoop jongerentarief voor het openbaar vervoer. Volledig gratis wordt het niet, maar met 12 euro per jaar komt het wel aardig in de buurt.

Het compromis werd al enkele weken geleden bereikt, maar pas afgelopen zondag de gecommuniceerd. Studenten tussen 12 en 25 jaar betalen vanaf september slechts 12 euro per jaar voor hun MIVB-abonnement. Nu is dat 50 euro. Vanaf februari volgend jaar komt daar nog een grote groep bij. Want dan betalen ook niet-studerende jongeren slechts 12 euro per jaar. Een peulschil, want vandaag is dat nog 499 euro per jaar.

De Brusselse regering hoopt op deze manier nog meer jongeren, ook zij die werken of werk zoeken, warm te maken voor het openbaar vervoer. Tegelijk is het een duw in de rug voor het Brusselse openbaar vervoer, dat door corona marktaandeel dreigt te verliezen.

Het ‘gratis openbaar vervoer’ staat in het regeerakkoord van de Brusselse regering, maar het had wat voeten in de aarde. Met name minister van Begroting Sven Gatz (Open VLD) stond op de rem. Hij ziet de begroting diep in het rood zakken door de coronamaatregelen. De maatregel kost de Brusselse regering op kruissnelheid 17 miljoen euro per jaar.

Minister-president Rudi Vervoort (PS) duwde door en eind vorig jaar raakte het in de begroting 2021. Er wordt dit jaar zo’n tien miljoen euro voor uitgetrokken. De PS hamert al een tijd op het belang van gratis openbaar vervoer voor jongeren, aangejaagd door de PTB, die van gratis metro, tram en bus een strijdpunt heeft gemaakt.

Voor minister van Mobiliteit Elke Van den Brandt (Groen) kwam het er ook op aan om de MIVB te overtuigen. Het is geen geheim dat CEO Brieuc de Meeûs een koele minnaar is van gratis openbaar vervoer. De internationale performantie van het openbaar vervoer wordt onder meer afgemeten aan de dekkingsgraad. Dat meet de eigen inkomsten en de onafhankelijkheid van de overheid. De MIVB presteert hier uitstekend. Maar hoe meer gratis openbaar vervoer, hoe lager die ‘dekkingsgraad’.

Overvolle trams

Professor mobiliteit Cathy Macharis (VUB) ziet nog een andere reden waarom de MIVB niet meteen warm loopt voor de maatregel. “De MIVB zit op de grens van haar capaciteit. Zelfs tijdens corona zien we pieken, met overvolle trams. Als we daar een heel grote groep aan toevoegen, dan kan dat wegen op het comfort.” De MIVB werkt wel aan een capaciteitsuitbreiding, met metro 3, het busplan, en enkele extra tramlijnen. Maar dat zijn projecten van lange adem.

Uiteindelijk is het wel aan de Brusselse regering om te beslissen, en kan de MIVB niet anders dan volgen. Het ‘12-euro-compromis’ werd begin maart bereikt. Dat het geen volledig gratis openbaar vervoer is geworden, heeft boekhoudkundige redenen. De btw-administratie kijkt tegenwoordig strenger toe op de openbare dienstverlening, zeker als er sprake zou kunnen zijn van marktverstoring. De MIVB riskeerde volgens sommige bronnen een plotse verhoging van de btw-uitgaven. De Brusselse regering anticipeert hier nu op door de jongeren twaalf euro per jaar te laten betalen.

De jongeren die niet ingeschreven zijn aan een hogeschool of universiteit moeten wel nog wachten tot februari volgend jaar voor ze goedkoop op het MIVB-net kunnen. Dat scheelt alvast een flinke slok op de borrel voor de Brusselse begroting 2021. Maar volgens Pieterjan Desmet, woordvoerder van minister Van den Brandt, is dat niet de voornaamste redenen van het uitstel. “Tariefwijzigingen gebeuren traditioneel in februari. Dat geeft de MIVB de tijd om de maatregel te implementeren.”

De vraag is of het een goede maatregel is voor de mobiliteit. Professor Macharis, die in het verleden onderzoek deed naar gratis openbaar vervoer, gelooft van wel. “Als ook jongeren die werken goedkoop met het openbaar vervoer kunnen reizen, dan zullen ze makkelijker de auto laten staan. Want we zien dat zodra jongeren hun rijbewijs halen, ze veel moeilijker terug naar het openbaar vervoer te krijgen zijn.”