‘Als we zo doorgaan, is Afrika één groot stort’

“Mijn kinderen zijn mijn grote kracht. Perhan, Marie Zado en Seydou geven mij zin om ’s ochtends op te staan, en om in mijn muziek de dingen te zeggen die ik zeg. Dikwijls is dat confronterend, maar tant pis als het anderen niet bevalt: ik blijf het doen, met luide stem. Onder meer voor hun toekomst. Ik hoop dat andere ouders het ook doen voor hun kinderen.” De Guinese zangeres Sayon Bamba is opgegroeid in Conakry en belandde via Marseille in Brussel.

S ayon Bamba heeft keihard moeten vechten om te mogen zingen, om haar passie met hart en ziel te beleven. "De meeste Afrikaanse zangeressen komen uit traditionele muzikale kringen. In hun familie is er altijd wel iemand die met muziek bezig was. Niet zo bij ons thuis. Mijn vader is een intellectueel. Hij behoorde als piloot tot de entourage van Sékou Touré, de eerste president van onze jonge republiek. Thuis sprak mijn vader Frans, terwijl Touré de nationale talen propageerde, en hij stuurde ons ook naar de Franse nonnenschool. Met in het achterhoofd: Guinee wil niets meer weten van de kolonialisten, maar ik wil hun taal beheersen. De taal van de duivel, zodat ik kan begrijpen wat de duivel me zegt. Niet alleen Frans spreekt hij, ook Engels, Russisch, Portugees. Openheid, de dialoog aangaan, begrijpen."

"Mijn moeder is altijd huisvrouw geweest, maar geen gewone. Al heel jong had ze een medische opleiding gevolgd, en toen we nog klein waren, is ze opnieuw gaan studeren: farmacie, zes jaar lang."

"Hun droom voor mij was dat ik stewardess zou worden. Goed de kost verdienen, een stuk van de wereld zien: voor vader was dat dé vrijheid voor een vrouw. Hij zei me ook: 'Je hebt een oor voor talen.' Ik zei dan: 'Een muzikaal oor, ja.' In het eerste had hij gelijk - ik spreek bijna vijf talen van mijn land -, het tweede wilde hij niet horen. Maar ik had mijn willetje. Ik zong op schoolfeesten, speelde toneel, profiteerde van elke gelegenheid om thuis weg te zijn. Mijn ouders lieten me mijn gang gaan, op één voorwaarde: het goed doen op school, waar ik wiskunde-wetenschappen studeerde. Ik héb het goed gedaan, maar zodra ik mijn diploma in handen had, zei ik: 'Nu is het genoeg geweest, ik wil van de muziek leven.' Mijn vader was in alle staten: 'On a jeté un sort à ma Sayon! Ze moet behekst zijn!'"

"Een bijkomend obstakel was dat ik een Camara ben, en de Camara zijn krijgers; die worden niet verondersteld muziek te maken, dat is voor de griots. Omdat de geschiedenis het zo wil. Ik heb echt moeten knokken om de microfoon in handen te krijgen. En als het dan toch eens lukte, werden de griots bevangen door angst. Maar ik was altijd daar, en ik leerde door te luisteren. En toen - toen viel alles op zijn plaats. De leider van de befaamde Amazones de Guinée - die van grote betekenis zijn geweest voor de ontvoogding van de Guinese vrouwen - vroeg me als leadzangeres, én ik kreeg ook nog eens een rol in een stuk van het Théâtre National de Guinée. De bal was aan het rollen."

"Ondertussen zijn mijn ouders helemaal bijgedraaid. Trots. Ik heb zelfs ontdekt dat vader alles bijhoudt van wat ik als artieste in Guinee heb gedaan. Zelfs de slechte recensies. En als hij me belt en op het antwoordapparaat terechtkomt, dan zingt hij."

"Ik leef nu al vijftien jaar van mijn kunst, heb drie platen op mijn naam, en aan optredens is er geen gebrek. Ze zien dat ik mijn plan trek en dat ik goed kan zorgen voor mijn kroost."

Liefde doet verhuizen
Met het Théâtre National de Guinée deden Sayon Bamba en haar collega's als eersten in hun land aan straattoneel. "Het is de beste school: daar leer je echt hoe je de aandacht van de toeschouwer te pakken moet krijgen."

"We hebben samengewerkt met Generik Vapeur, een gezelschap uit Marseille, en zo heb ik Gino Rayazone leren kennen, een jongleur. Toen ik een jaar later de kans kreeg in Marseille deel te nemen aan de Nuits Métis, sloeg de vonk helemaal over en ben ik gebleven."

"Daar in Marseille heb ik mijn eerste zoon ter wereld gebracht. We leefden er zo'n beetje van de hemelse dauw: met zijn drieën in een caravan, piepklein, waar ik thuis in Conakry een heel grote kamer voor mij alleen had. Makkelijk was het niet, maar het was een opwindende periode. Ik heb daar van de mooiste jaren van mijn leven beleefd. Prachtig toch als iemand als Manu Chao zomaar even komt aankloppen om samen iets te gaan drinken. De stadsmens in mij hield ook van de energie van Marseille, al was het spijtig dat veel mensen weinig respect aan de dag legden voor hun habitat. En dat geldt helaas ook voor Brussel."

Conakry werd dus verwisseld voor Marseille, Marseille voor Brussel. Alweer door de liefde voor een man. "Brussel fascineerde me al langer. Ik had echt zin om de stad beter te leren kennen. En die kennismaking was een verademing. Ik hou van deze stad. Omdat de mensen discreter zijn dan in Marseille, minder flamboyant, minder confronterend. Ze nemen de tijd als je ze leert kennen, ze leggen geen druk."

"Vriendschap met respect voor elkaars ruimte: dat levert gezonde verhoudingen op; niets is geforceerd. Het ging en gaat me veel beter af dan de brutaliteit die ik gaandeweg de mijne had gemaakt, omdat de anderen om me heen die ook hadden. Brussel is bovendien een inspirerende plek, omdat het zo kosmopolitisch is. Je hebt niet alleen de twee dominerende culturen, de Franse en de Vlaamse, je hebt ook invloeden uit de hele wereld." En laat 'openstaan voor invloeden van buitenaf' nu net een van Bamba's stokpaardjes zijn. "Ik heb veel gereisd, veel gezien, veel in me opgenomen. Ik ben in Colombia geweest, Mexico, Azië, ik heb door India getoerd. Ik ben in Algerije geweest, in landen in Oost-Afrika, in verschillende Europese landen. Het heeft van mij een wereldburger gemaakt, niet de Afrikaanse vrouw van vroeger. Niet de Afrikaanse vrouw die zegt: 'Bij ons is het zo, punt.' Wel de Afrikaanse vrouw die openstaat voor het andere. Dat zet zich door in mijn nummers: ik laat me beïnvloeden door uiteenlopende genres, ik probeer een ontmoeting tot stand te brengen tussen de muziekculturen van Afrika en Europa. En zo probeer ik ook mijn drie kinderen op te voeden. Niet als een kind van Afrika, wel als een kind van de wereld. Keuzes maken met een open blik. Niemand weet hoe de wereld er binnen tien jaar uitziet, alles is mogelijk. Daarom mag je de ogen niet sluiten voor het leven van de anderen, hun lot, hun cultuur."

Ook engagement draagt Bamba hoog in het vaandel. Voor een betere wereld voor kinderen, een betere wereld voor de vrouw. "Ik ben geen jong meisje meer, ik ben begaan met de toekomst van mijn kinderen, en bij uitbreiding van alle kinderen. Ik wil dan ook nog meer gaan werken op het terrein voor de dingen die mij interesseren. Meer terreinwerk, minder optredens. Waarom kunnen wij de problemen van de kinderen niet oplossen? Waarom moeten er nog zoveel kinderen ongelukkig zijn? Waarom lijden nog zoveel kinderen dag in, dag uit honger? Waarom moeten kinderen in sommige landen slavenarbeid verrichten om de rijken in luxe te laten leven? Waarom worden er sommige Afrikaanse landen nog altijd jonge meisjes ritueel verminkt?"

"Daarom heb ik in november vorig jaar in Conakry een 'kunstkaravaan tegen besnijdenis' gehouden. Zonder enige subsidie. Daarmee protesteer ik tegen de besnijdenis van jonge meisjes. Alles zelf betaald, zes gratis concerten gegeven. Prachtig vond ik dat het publiek bijna uitsluitend uit jongeren bestond. Het was een ander publiek dan ik gewend ben, geen kenners. Een nieuw publiek, aan wie ik een belangrijke boodschap kon doorgeven."
"Ik wil in mijn nummers Afrika tonen zoals het is, met zijn minder mooie kanten. Het postkaartje van Afrika interesseert me niet. Als ik in een clip zing over een meisje dat verliefd is, dan doe ik dat op een vervuild strand, plasticzakken in het rond. De hedendaagse realiteit van Afrika is niet die van de mooie landschappen, wel het Afrika dat steeds meer vervuild geraakt. Als we zo voortgaan, wordt het één groot stort. Ik ben daar opgegroeid en ik zeg: 'Het moet stoppen!'"