Coronapandemie verhoogt risico op burn-out bij leerkrachten

Zeggen dat de coronapandemie voor heel wat extra stress, angsten en bijkomende belasting heeft gezorgd, is een open deur intrappen. Uit een nieuw VUB-onderzoek blijkt corona ook het risico op burn-out te verhogen bij leerkrachten in Vlaanderen en Brussel.

Tussen september 2019 en augustus 2021 peilde doctoranda Yanni Verhavert bij 2167 leerkrachten secundair onderwijs in Vlaanderen naar hun welzijn. Onder hen ook 208 leerkrachten uit het Nederlandstalige onderwijs in Brussel.

“Mijn doctoraat gaat over burn-out en levensstijl,” legt Verhavert uit, “maar door de timing van mijn onderzoek, kreeg ik een unieke kans om ook de impact van Covid-19 op burn-out te onderzoeken.”

En die blijkt op de lange termijn niet gering. Het risico op burn-out daalde tijdens de coronapandemie aanvankelijk nog, “de impact van corona was initieel dus positief,” stelt Verhavert vast, “maar zowel in Brussel als Vlaanderen, steeg het risico op burn-out daarna opnieuw substantieel.”

Hoewel de zomervakanties de leerkrachten duidelijk deugd deden, met telkens een daling van de risicocijfers dankzij versoepelde coronamaatregelen en geen lesactiviteiten, noteerde Verhavert in de zomervakantie van 2021 wel slechtere cijfers dan een jaar eerder (burn-out risico van 14,6 procent in 2020 versus 20,9 procent in 2021).

“Bovendien lag het percentage van het burn-out risico tijdens de zomervakantie 2021 even hoog als het percentage in september/oktober 2019 (20,8 procent)”, traditioneel een drukke periode voor de leekrachten. Het doet Verhavert besluiten dat de coronapandemie er op de lange termijn mogelijk voor zorgt dat leerkrachten in Vlaanderen en Brussel een verhoogd risico lopen op burn-out.

Impact groter in Brussel

“De impact in Brussel is daarbij iets groter dan in Vlaanderen,” zegt de onderzoekster. “In de zomervakantie van 2020 flirte 13 procent van de Brusselse leerkrachten met een burn-out, een jaar later verdubbelde dat cijfer bijna, tot 25 procent.” Opmerkelijk is dat het risico op burn-out in de zomervakantie van 2021 (24 procent) ook hier hoger ligt dan aan het begin van schooljaar 2019 (21 procent in pre-Covidtijden).

Nog opvallend: in januari 2020 liep 23 procent van de Brusselse leerkrachten risico op burn-out. In dezelfde periode in 2021 was dat al 31 procent. In Vlaanderen was de stijging minder fors, daar noteerde Verhavert respectievelijk 25 en 28,1 procent.

Voor Brussel is de situatie dus extra alarmerend. En dat terwijl het risico op een burn-out bij leerkrachten er sowieso al iets hoger ligt.

Steeds meer tijd nodig voor herstel

Naast het risico op burn-out zelf, keek Verhavert in haar studie ook naar de dimensies van burn-outs, zijnde emotionele uitputting, depersonalisatie (het zich niet meer betrokken voelen bij je werk, red.) en herstelnood. Dat laatste is iemands vermogen om te kunnen herstellen van een werkdag.

Ook daar eenzelfde tendens: “In het begin van de Covidpandemie (maart-april 2020) zagen we minder emotionele uitputting, minder depersonalisatie en een kleinere herstelnood,” weet Verhavert. Scholen waren toen gesloten en leerkrachten hadden geen onderwijstaken.

Een lockdown later (mei-juni 2020), hadden leerkrachten meer last van emotionele uitputting en een grotere behoefte aan herstel. “Dat kan te wijten zijn aan de nieuwe manier van lesgeven, waarbij leerkrachten zowel online als voor de klas les moesten geven,” zegt Verhavert.

“De pandemie woedde nog volop, dus ook de gezondheid van de leerkrachten en hun studenten kwam in gevaar. De vele lockdownmaatregelen zorgden voor minder mogelijkheden tot ontspanning en wogen ook op ieders sociaal netwerk, waardoor het moeilijker werd om te ventileren.”

Verontrustend is volgens Verhavert het feit dat de percentages van burn-out risico en herstelnood een bijna identiek patroon volgden. “Een hoog risico op burn-out is des te alarmerend als ook de herstelnood hoog is.”

Voorts bleek er een meetbare negatieve impact van beide zomervakanties op het gevoel van ‘persoonlijke bekwaamheid’ van de leerkrachten. Zij hadden met andere woorden het gevoel dat ze hun job minder onder de knie hadden dan daarvoor. “Vermoedelijk keken leerkrachten meer op tegen het nieuwe schooljaar. Er was veel onzekerheid, zeker in de zomervankantie van 2020.”

Nijpend lerarentekort

Ondertussen kampt het Nederlandstalige onderwijs in Brussel nog steeds met een nijpend lerarentekort. Vorige week trok Bruno De Lille, algemeen directeur van Sint-Goedele Brussel, nogmaals aan de alarmbel.

“Er wordt gezegd dat meer mensen warm gemaakt moeten worden voor een job als leerkracht,” zegt Verhavert, “maar dat lijkt me geen structurele oplossing. Als de werklast even hoog blijft, vallen ook zij na verloop van tijd uit.”

“Er moet dus iets veranderen aan de invulling van het beroep van leerkracht,” besluit de VUB-doctoranda, die heil ziet in meer autonomie en minder administratieve last voor de leerkrachten.