Hoe werkstudenten omgaan met crisis: 'Geen boeken kopen en de dokter uitstellen'

De stijgende kot- en energieprijzen worden voor studenten die zelf hun studies betalen een strop rond de nek. Twee van hen getuigen over de moeilijke situatie waarin ze zijn beland door werken en studeren te combineren. “Studeren is zo duur dat sommigen er niet eens aan beginnen.”

Dit academiejaar zal het nog lukken om alles te betalen, maar ik hou mijn hart vast voor volgend jaar.” Ange-Vanessa Nsanzineza ziet de toekomst somber in. Ze is 24 jaar en zit op kot in Elsene. In 2017 begon ze aan een bachelor Social Sciences aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Vandaag volgt ze een master Antropologie aan de KU Leuven, die nog twee jaar zal duren. Haar studies en kot betaalt ze volledig zelf, eerst als jobstudent en sinds kort als werkstudent.

Sinds februari werkt ze deeltijds bij een jeugdwerkorganisatie. Met die job verdient ze elke maand 1.100 euro, en ook voor 70 euro maaltijdcheques. Ange schat dat ze maandelijks ongeveer 900 euro betaalt aan huisvesting, openbaar vervoer, gsm-kosten en boodschappen. Dan blijft er in principe nog 270 euro 'over'. “Maar ik kan niet sparen, want elke maand sta ik wel voor een nieuwe grote uitgave. Zo kocht ik onlangs een nieuwe bril, ben ik naar de tandarts geweest en hielp ik mijn moeder twee keer om haar energiefactuur te betalen. Ik heb geen buffer. Mocht mijn laptop kapotgaan, zou ik niet weten wat ik moet doen.”

Er bestaan geen precieze cijfers over het aantal studenten dat zelfvoorzienend is. Wel geven universiteiten aan dat het aantal vragen naar financiële hulp sterk toeneemt. Aan de VUB zijn er bijvoorbeeld 51 contactnames meer dan in dezelfde periode vorig jaar. “Die stijging is ook een gevolg van de uitbreiding van ons ondersteuningsaanbod,” zegt Sofie de Smet, afdelingshoofd Studentenzaken aan de VUB. “Tegelijk is zo'n groter aantal financieel kwetsbare studenten ook eigen aan de Brusselse grootstedelijke context. Bovendien laat de coronacrisis sporen na. Veel studentenjobs zijn weggevallen en ook veel ouders werden werkloos of bevinden zich in precaire situaties.”

Studeren neemt een steeds grotere hap uit het budget. De onderzoeksgroep Cebud, het Centrum voor Budgetadvies en -onderzoek van de Thomas More-hogeschool, berekent elk jaar de kosten voor een student hoger onderwijs. In de berekening zitten specifieke studiekosten zoals inschrijvingsgeld en studieboeken, maar ook onder meer de huurprijs voor een kot, verplaatsingskosten en kosten voor voeding, kleding, gezondheid, wonen en ontspanning. Wie dit academiejaar op kot gaat, betaalt daar volgens Cebud gemiddeld 15.346 euro voor, 1.243 euro meer dan vorig jaar. Beursstudenten die op kot gaan, betalen dit academiejaar 14.482 euro. Ook wie niet op kot gaat, heeft een groot budget nodig: 10.156 euro per jaar of 9.292 euro als beursstudent.

De prijsstijging valt volgens Cebud vooral te verklaren door de hogere prijs voor studentenkamers. Dit jaar zou een student volgens de onderzoeksgroep maandelijks 392 euro huur moeten betalen, inclusief kosten. Andere studies schatten de maandelijkse kotprijs nog hoger in. Volgens het recentste Kotkompas, een analyse door Diggit StudentLife & Stadim, kostte een kamer of studio voor studenten in Brussel vorig jaar gemiddeld 490 euro. Voor een gewoon kot betaalde je gemiddeld 400 euro per maand. Boven op die prijs kwamen nog eens 60 à 80 euro kosten.

Vooral een uitbreiding van het betaalbare kotenaanbod zou die prijs kunnen drukken, zegt Jurgen Ral van studentenorganisatie Brik. “Er is een enorme schaarste aan betaalbare studentenkamers. In april lanceerden we daarom een Manifest voor betaalbare koten. Nu is de situatie nog ernstiger door de stijgende energieprijzen en de huurindexering. De Brusselse koten worden door die indexering acht tot tien procent duurder.”

Brik koos ervoor om zijn koten slechts met zes procent te indexeren om alles betaalbaar te houden. “Maar aan de energieprijzen kunnen we voorlopig niets doen,” zegt Ral. “Wel geven we via onze campagne KiloWattKot tips voor wat studenten zelf kunnen doen om hun energieverbruik te beperken.”

Goedkoper dan privémarkt

De mediaanprijs voor een studentenkot – het gaat dan om een kamer al dan niet met sanitair of een studio – bij Brik is 380 euro exclusief kosten en 505 euro inclusief het kostenforfait. Voor een gewoon kot liggen die prijzen op 360 en 475 euro.

De koten bij Brik zijn vaak iets goedkoper dan die op de privémarkt, maar studenten moeten er snel bij zijn. “Op 5 augustus waren al onze koten verhuurd. Vorig jaar hadden we op 19 augustus nog 22 koten vrij. We merken dat de kamers elk jaar sneller volzet zijn,” zegt Ral.

Behalve via Brik zijn er nog andere mogelijkheden voor studenten om goedkoper te wonen. Aan de VUB bijvoorbeeld kost een standaardkamer 371,80 euro per maand. Vorig jaar was dat nog 50 euro goedkoper, maar door de stijgende energieprijzen besliste de VUB om de huurprijs te verhogen.

De VUB heeft ongeveer 1.500 plaatsen voor kotstudenten, maar de vraag is veel groter. Volgens Isabelle Selleslag, afdelingshoofd Campusvoorzieningen, zijn er voor die plaatsen jaarlijks ongeveer 4.000 aanvragen. De VUB werkt met een prioriteitensysteem waarbij onder anderen generatiestudenten (studenten die voor het eerst studeren) eerst de kans krijgen om zo'n kot te huren. Wie al drie jaar op een VUB-kamer heeft gewoond, staat laag op de prioriteitenlijst en moet op zoek naar een kamer op de privémarkt.

Dat is het geval bij Ange. Zij verbleef de eerste jaren op een VUB-kot. Later huurde ze via Brik, nu heeft ze een kamer op de privémarkt. “Mijn huurprijs is heel laag voor Brussel, 370 euro per maand inclusief kosten. Maar het is wel een heel kleine kamer van acht vierkante meter. Daarnaast komen er soms extra kosten bij. Deze maand moesten we de installatie van het internet betalen. Gelukkig werd onze huur nog niet geïndexeerd, al vrees ik daar wel voor.”

Studenten die aan bepaalde voorwaarden voldoen, kunnen op een bijkomende ondersteuning van de VUB rekenen, onder meer een huurtoelage tot 130 euro per maand. Ongeveer 500 studenten krijgen jaarlijks die toelage, maar die is er alleen voor VUB-kamers of kamers van Brik en andere partners van de universiteit. Ange heeft daar geen recht op. “Een grote groep studenten vraagt steunmaatregelen, maar vaak vallen ze net buiten de criteria. Die criteria zouden herbekeken moeten worden,” zegt Julien De Wit, voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Studenten (VVS).
Bovendien zijn de huur- en energieprijzen niet de enige kosten voor studenten. Denk maar aan het openbaar vervoer. De MIVB biedt wel een jaarabonnement van 12 euro aan voor reizigers jonger dan 25. Ook daar kan Ange niet lang meer van genieten: ze wordt eind deze maand 25. De prijs voor een jaarabonnement stijgt dan naar 499 euro.

Onderschatte groep

“De groep van zelfvoorzienende studenten wordt steeds groter, maar ze wordt vaak onderschat,” zegt De Wit. “Op papier lijken ze de perfecte situatie te hebben, maar in realiteit hebben ze bijvoorbeeld geen contact meer met hun ouders. Op basis van de loonfiches van de ouders krijgt die student niet altijd de steun waar die recht op heeft.”

Dat is ook het geval bij de 23-jarige Montana Tachelet. Tot voor kort was ze gedomicilieerd bij haar vader die net te veel verdiende om recht te hebben op een studiebeurs. Ze verdient met haar job ongeveer 700 euro per maand en woont samen met haar vriend in een appartement in Koekelberg waarvoor ze 425 euro neertelt, inclusief kosten. Zo heeft ze nog 275 euro over om van te leven. “Dan moet ik keuzes maken,” zegt Montana. “Ik vraag de proffen welke studieboeken echt nodig zijn en koop ze tweedehands of zoek een onlineversie.”

Geen studieboeken kopen, is iets wat veel studenten overwegen, zegt De Wit. “Dat zijn soms boeken van 100 euro. Dat is een serieuze besparing, maar geen enkele student zou die keuze moeten maken.”

Andere studenten stellen dan weer medische kosten uit. “Voor ik werkte was ik al jaren niet meer naar de tandarts geweest,” zegt Ange. “Ook de aankoop van een nieuwe bril heb ik een jaar uitgesteld.”

Hoewel er veel steunmaatregelen zijn, is het voor veel studenten een kluwen. “Je moet heel veel zelf opzoeken,” zegt Ange. “Zo wist ik lang niet dat de VUB ook beurzen geeft aan studenten. Daarnaast brengt het allemaal heel wat papierwerk met zich mee.”

Die paperasserie komt boven op de studies en het werk. Ange werkt 19 uur per week. “Dat is combineerbaar, maar niet in de blokperiode. Ook bij groepswerken is dat niet evident. Ik heb het geluk dat mijn coördinator en collega's flexibel zijn. Het is een fijne job die me veel energie heeft, maar ik ben ook vaak uitgeput. Er is geen pauze, geen ruimte om te bekomen van de examenperiode.”

Montana werkt een drietal dagen per week in het M-Museum in Leuven. Daarnaast studeert ze Kunstwetenschappen en Archeologie aan de VUB. Ze zou nu naar haar derde jaar gaan, maar omdat ze niet slaagde voor een vak, kan ze de praktijkvakken van haar derde jaar niet opnemen.

“De zomer was heel zwaar. Ik moest de afrekening van mijn vorige kamer betalen en de waarborg van mijn nieuwe verblijf. In korte tijd moest ik meer dan 1.000 euro zien te verdienen, terwijl ik moest studeren voor mijn herexamens. Als ik niet zoveel had moeten werken, was ik misschien wel geslaagd voor dat ene vak en kon ik volledig aan mijn derde jaar starten.”

En toch zien ze allebei, ondanks de financiële omstandigheden, de start van het nieuwe academiejaar zitten. Voor Ange zal het vooral volgend jaar moeilijk worden. “Dan heb ik geen recht meer op een studietoelage. Daar ben ik wel bang voor. Ik moet nog uitdokteren hoe ik dat precies zal aanpakken, maar ik vind er wel weer iets op.”

Volgens De Wit moeten er snel extra middelen komen om financieel kwetsbare studenten te ondersteunen. “Hoger onderwijs is de beste investering in de maatschappij van morgen. Ik vrees dat er nu al studenten zijn die een diploma willen halen, maar niet aan de studies beginnen, omdat ze het niet kunnen betalen. Dat zou niet mogen.”