Kandidaat-rectoren VUB: ‘Onze docenten moeten lerarentekort helpen opvangen'

Jan Danckaert en Dirk Devroey zijn kandidaat om rector van de VUB te worden. Ze beseffen ten volle dat het niet gemakkelijk zal zijn om Caroline Pauwels op te volgen. “Zij stuurde persoonlijke berichtjes als er iets te vieren viel, of op mindere momenten. Dat betekent veel. Die verbondenheid moet nog verbeteren.”

Om praktische redenen spreken we af op de faculteit Geneeskunde en Farmacie in Jette, en niet aan het iconische rectoraatsgebouw in Elsene. Wie twee kemphanen verwacht, komt bedrogen uit. Broederlijk komen de twee naast elkaar aangelopen: Danckaert in een licht pak en Devroey 25 kilo lichter dan vorig jaar, zoals hij zelf trots op Twitter liet weten. “Of wij elkaar kennen? Natuurlijk. Het zou erg zijn mochten de decaan en een vicerector onderwijs elkaar nooit zien.”

Over welke kwaliteiten beschikt uw tegenstander?
Dirk Devroey: Ik vind Jan een vriendelijk en beminnelijk man, die als vicerector onderwijs en studentenbeleid al wat bestuurservaring heeft.
Jan Danckaert: Als decaan van de faculteit geneeskunde en farmacie heeft Dirk een zware job, want je hebt niet alleen de faculteit, maar ook de band met het UZ Brussel en de aparte campus, die met zijn eigen problemen komt. Daarenboven heeft hij politieke ervaring, dat helpt. Hoewel het ook een voordeel kan zijn om politiek ongebonden te zijn. Maar Dirk is vast en zeker een sterke kandidaat.

Maar ook heel drukbezet. Behalve decaan bent u ook nog huisarts en schepen voor Open VLD in Overijse.
Devroey: Alleen het rectorschap blijft nog over als ik verkozen word. Dat is meer dan een fulltimejob.
Danckaert: Als rector ad interim kan ik dat bevestigen (lacht)!

Een van jullie volgt Caroline Pauwels op. Dat zijn grote schoenen om te vullen.
Danckaert: Haar voorganger, Paul De Knop, heeft ingezet op de interne orde. Caroline Pauwels heeft de VUB dan weer verbonden met de stad. Uiteraard is het belangrijk om daarop voort te bouwen. Maar ik denk dat we nu terug naar een fase moeten waarin we de interne orde, de governance versterken. Mijn beleidsplan heet dan ook: 'Koesteren wat goed is, versterken wat moet.' Vooral dan op het vlak van die interne structuren en onderzoek.
Devroey: Caroline Pauwels heeft de VUB weer op de kaart gezet. Maar natuurlijk wil ook ik enkele nieuwe zaken introduceren. Een daarvan is de administratieve processen beperken. Dat staat al lang in het algemeen strategisch plan, maar daar moet nu écht werk van gemaakt worden.
Danckaert: ​​​​​​​Absoluut! We moeten naar een administratieve vereenvoudiging. Ik heb daarvoor al een paar concrete aanzetten in de beleidsplannen gedaan, maar wil ook aan crowdsourcing doen: de ideeën van collega's laten komen.

Wat loopt administratief wel mis dan?
Devroey: Sommige processen kunnen vermeden worden. We zien ook dat heel veel zaken worden goedgekeurd, maar dat de uitvoering ervan achterloopt, of er zelfs helemaal niet komt. Er moet meer eigenaarschap zijn over een beslissing, met een budget, zodat er direct werk van gemaakt kan worden.

Zijn er nog speerpunten?
Devroey: Daarnaast wil ik nog inzetten op de connectie tussen de verschillende onderdelen van de universiteit. Dat is net zoals bij hersenen: als de hersencellen niet met elkaar communiceren, gaat het minder goed vooruit. En ik wil ook de doorstroom van studenten verbeteren. We vermoeden dat corona die voor een stuk hindert.
Danckaert: We zien inderdaad een significante terugval in het studierendement. Een deel daarvan is te wijten aan long covid: zelfs nu het sociale leven terug is, is er toch nog een dip in de motivatie om zich aan het studeren te zetten. Dat is aan alle universiteiten zo, maar in onze grootstedelijke context, met meer studenten uit kwetsbare groepen, stelt dat probleem zich nog scherper. Daarom zullen we ze meer aanklampen.

Wat met de band met Brussel, waar uw voorganger zo op inzette?
Devroey: De VUB ís Brussel. We moeten nog meer aandacht geven aan mensen die secundair onderwijs volgen in Brussel, maar niet de kans krijgen om aan onze universiteit te studeren. Als VUB hebben we daar een maatschappelijke rol te vervullen, door de high potentials klaar te maken voor universitaire studies.

Hoe zou u dat concreet doen?
Devroey: Door bijvoorbeeld onze docenten les te laten geven op woensdagmiddag. We merken ook dat er scholen zijn waar al maanden geen fysica meer gegeven wordt. Assistenten van bij ons zouden die lessen kunnen invullen, zodat de kwaliteit van het onderwijs gegarandeerd blijft.
Danckaert: Als ik niet als rector verkozen word, ga ik weer fysica geven (lacht). Het klopt wat Dirk zegt. Maar ook de bestaande partnerschappen zijn belangrijk, bijvoorbeeld inzake infrastructuur. Projecten zoals Usquare, in de oude rijkswachterskazernes van Elsene, het Learning and Innovation Center op de grens tussen VUB en ULB, het Brussels Institute for Advanced Studies of het FabLab waar jonge ondernemers kunnen experimenteren. Op die partnerschappen moeten we verder inzetten om die band met Brussel, die er al is, te bestendigen.

Uit een studie van de OESO blijkt dat de arbeidsomstandigheden voor postdocs, mensen die na hun doctoraat verder onderzoek willen voeren, niet al te best zijn. Ze weten nooit of ze die volgende beurs wel zullen binnenhalen en de onderlinge competitie voor dat ene mandaat van professor is erg groot. En dat heeft een negatieve impact op het welzijn.
Danckaert: Die fase is altijd moeilijk en onzeker. Het aantal doctoraatsstudenten is de laatste decennia enorm gestegen. Dat is een goeie zaak, want we leven in een kenniseconomie. Maar de keerzijde ervan is dat je niet iedereen professor kan maken. Sommigen kiezen dan liever extern voor zekerheid en dat is ook goed. Wij leiden niet alleen PhD's op voor de universiteit, maar ook voor de wereld daarbuiten.
Devroey: Die competitie kunnen we inderdaad niet tegengaan, dat is eigen aan dat soort mandaten. Maar als warme instellingen moeten we de werkomstandigheden voor die mensen wel optimaal maken. Als ze in een klimaat van respect met hun leidinggevende en medewerkers kunnen omgaan, zal die competitie iets draaglijker worden.

Hou wil u dat werkklimaat aangenamer maken?
Devroey: De verbondenheid moet nog verbeteren. Caroline heeft daar veel voor gedaan, alleen al door haar persoonlijkheid. Zij stuurde mensen een persoonlijk berichtje op momenten dat er iets te vieren viel, of op minder leuke momenten. Ook het personeel kreeg met nieuwjaar een kaartje. Dat zijn kleine zaken, maar voor de universitaire gemeenschap betekent dat heel veel. Je voelt: de rector kent mij. Die is met mij bezig.

Gaat u een kaartje sturen?
Danckaert: (Lacht) We moeten ook heel aandachtig zijn voor het welzijn van de studenten, die door Covid hun pubertijd in minder voordelige omstandigheden hebben doorgemaakt. We moeten hen extra ondersteunen, iets waarvoor we al beleid hebben ontwikkeld, met onder meer extra psychologen. Daarenboven zijn ook zij met een lerarentekort geconfronteerd. We weten niet goed of ze lacunes hebben en zo ja, of die lacune belangrijk is voor de studierichting die ze kiezen. Daar willen we sterk op inzetten.

Een fijn werkklimaat betekent ook een omgeving zonder grensoverschrijdend gedrag. Daar is de laatste maanden wel wat rond te doen geweest, ook op de VUB. Dat gedrag stelt zich vaak in een context van een relatie, die al dan niet is stopgezet. Aan Amerikaanse universiteiten zijn zulke relaties meestal verboden. Willen jullie daar ook naartoe?
Danckaert: We zijn met vier werkgroepen bezig rond grensoverschrijdend gedrag. 'Relaties op het werk' is daar een van, en daar zullen we werken met het vlaggensysteem van Sensoa (dat gedrag indeelt in categorieën gaande van 'oké' tot 'helemaal niet oké', red.). Over het algemeen is een relatie tussen de student en professor problematisch, want die is bijna nooit op voet van gelijkwaardigheid. Maar er zijn ook relaties tussen twee studenten, van wie de ene assistent wordt en de andere verder studeert. Dat is een relatie die begonnen is op voet van gelijkwaardigheid, daar moet je niet ingrijpen. Alleen mag de ene de andere niet evalueren. Je hebt kortom een heleboel schakeringen die we niet allemaal over dezelfde kam moeten scheren. Daarom nemen we daar nu even de tijd voor. Voor de start van volgend academiejaar komen we met concrete voorstellen.
​​

Devroey: Mensen die geconfronteerd worden met dergelijk misbruik, moeten we de kans geven om daar op een anonieme manier melding van te maken. Dat kan het best bij een vertrouwenspersoon die geen relatie heeft met de professoren, of met het beleid van de VUB. En we moeten een efficiënte tuchtprocedure hebben om dergelijke zaken aan te pakken.

In internationale rankings staat de VUB een stuk lager dan de KU Leuven of UGent. Stoort jullie dat?
Danckaert: De VUB staat meestal ergens tussen positie 200 en 300 van de 1.000 beste universiteiten wereldwijd. Dat is op zich al niet slecht. Je moet ook weten dat er bedrijven zitten achter die rankings die tegen betaling inzage geven in de data die ze over je hebben, iets wat wij nog niet gedaan hebben. Daarnaast daal je in die rankings als het aantal studenten stijgt, omdat de financiering in Vlaanderen pas enkele jaren later volgt, en de student-staff-ratio dus eerst stijgt. Je zakt dus op de rankings omdat je succesvol bent: een pervers effect.
Devroey: Er zijn 18.000 universiteiten wereldwijd. Als wij dan op plaats 250 staan, horen we, net als alle universiteiten in België, echt wel bij de top. Hoger op de rankings komen is leuk, maar mag geen doel op zich zijn.

Wat met de kleine richtingen die soms maar enkele studenten tellen? Moeten die worden afgeschaft?
Devroey: Als de opleiding iets betekent voor onze universiteit en maatschappelijk relevant is, kunnen we daar zeker op blijven inzetten.
Danckaert: Op dit moment zijn er geen opleidingen die we zullen afschaffen, en ik ben dat ook niet van plan. Wel willen we vakken met een lage bezetting monitoren. Voor bacheloropleidingen zijn dat vakken met minder dan tien studenten, voor masters zijn dat er met minder dan vijf.

Alles welbeschouwd lijkt het verschil in visie niet zo groot. En wie ook verkozen raakt: de rector wordt een witte, grijzende man.
Danckaert: Daar kunnen we spijtig genoeg niets aan doen. Uiteraard zal er in de ploeg rond mij een genderevenwicht zijn. In het algemeen zit dat evenwicht bij de VUB trouwens nog goed, maar we zien wel dat de andere universiteiten ons voorbijsteken. In 2021 was maar één op de vijf nieuwe professoren vrouwen. Dat vond ik zelf een heel teleurstellend cijfer.
Devroey: Een genderevenwicht is vanzelf­sprekend. Maar ook mensen met een migratieachtergrond moeten natuurlijk in onze instelling kunnen doorgroeien en hun talenten ontwikkelen.

Kunt u toch nog even op scherp stellen wat het verschil is tussen u beiden?
Devroey: Ik ben arts en Jan is fysicus. Ik denk dat we op dat gebied wel verschillen. Als arts is het bij mij ingebakken om empathisch te zijn. Luisteren, het probleem identificeren en dan een oplossing zoeken is iets wat eigen is aan het arts-zijn. Met de nodige empathie en aandacht voor het welzijn.

De slechte verstaander zou denken dat u Jan Danckaert niet empathisch vindt.
Devroey: (Lacht) Dat heb ik niet gezegd!
Danckaert: ​​​​​​​En dat heb ik niet gehoord (lacht). Maar ik ben inderdaad fysicus van opleiding, en de liefde voor fundamenteel onderzoek is groot. Maar ook de externe partnerschappen – met de ULB, de Erasmushogeschool en universiteiten in binnen- en buitenland, onder meer in ons Eutopia-netwerk (een samenwerking tussen tien Europese universiteiten, red.) – wil ik verder ontwikkelen. Dat blijft heel belangrijk.