De ene wachtrij is de andere niet

“Zijn wij minder waard dan Oekraïners?” Dat vragen asielzoekers in de wachtrij aan het Klein Kasteeltje zich af. Oekraïners mogen elders aanschuiven. Eerst aan de Hallepoort, en toen het ook daar te veel stropte, werden hemel en aarde bewogen om aan de Heizel een nieuw registratiecentrum in elkaar te boksen. Aan het Klein Kasteeltje heerst onbegrip. “Wij zijn toch ook mensen?”

Over de redenen waarom de aanpak verschilt, is al veel inkt gevloeid. In een notendop nog eens de redenen. In de ‘gewone’ rij staan vooral mannen, in de Oekraïense rij vooral vrouwen en kinderen. Oekraïners zijn ook zeker echte oorlogsvluchtelingen. Het is de technische verklaring van waarom er twee rijen zijn: Oekraïners moeten de dreiging niet meer bewijzen en krijgen vrijwel meteen papieren. ‘Gewone’ asielzoekers moeten daar nog maanden op wachten – als ze die al krijgen.

Maar er zijn nog andere redenen waarom Oekraïners op meer bijval kunnen rekenen. Zo gaat het om een zeer duidelijk conflict met een agressor en een slachtoffer. Een agressor die ook ons bedreigt, nota bene met kernwapens, en een gemeenschappelijke vijand verhoogt de solidariteit.

Maar zelfs al lagen wij niet onder vuur, dan nog is het Oekraïense conflict veel eenvoudiger dan dat van Jemen, Irak of Syrië, waar sektarisme, en etnische en economische tegenstellingen een kluwen vormen, waardoor de ‘goeie’, die bijvoorbeeld de Syrische president Assad willen omverwerpen, plots ‘de slechte’ (Islamitische Staat) blijken te zijn.

Die redenen zijn legitiem. Maar wat veel mensen vermoeden, is natuurlijk dat ook huidskleur een rol speelt. Dat de ongelijke behandeling van vluchtelingen, net als het verschil in solidariteit, gedreven wordt door racisme.

Daar gelooft moraalfilosoof Benjamin De Mesel (KU Leuven) niet zo in, bleek toen hij maandagmorgen op Radio 1 daarover bevraagd werd. “Oekraïne is heel dichtbij, ook cultureel,” zei hij wel. “Het zijn christenen, ze hebben een democratisch land en een gedeelde cultuur.” Maar huidskleur was niet zo belangrijk. “Bij sommigen misschien wel, maar dat zijn uitzonderingen.”

Een vreemde stelling, gezien sociaal-psychologisch onderzoek al lang heeft aangetoond dat wij ons meer aangetrokken voelen tot mensen op wie we lijken. En voor hen ook nog eens meer willen doen. Experimenten tonen keer op keer aan dat wij onze eigen subgroep bevoordelen, zelfs al zijn de groepen verdeeld op een zo onnozel criterium als kop of munt. De kans dat die ingroup-outgroup-­mechanismen meespelen in het Oekraïense verhaal, is dus niet gering.

Maar laten we het niet te zwart zien. Niet alleen is de solidariteit met de Oekraïners erg mooi. Ook mogen we de solidariteit met de Syrische vluchtelingen niet vergeten, die in 2015 massaal naar Europa kwamen. In België werden Syriërs aan de ingang van verschillende asielcentra verwelkomd met bloemen, applaus en gebak. Ook het lot van de Afghanen trokken wij ons aan en transmigranten konden in Brussel dan weer rekenen op gastgezinnen die hen uit het koude Maximiliaanpark plukten.

Gewenning en de angst om uiteindelijk ‘overspoeld’ te worden door vreemdelingen, leidden ertoe dat die solidariteit langzaam verdween. Wat later sliepen er weer mensen voor de poort van het Klein Kasteeltje, alsof het niet anders kan.

Maar een degelijke aanmeldprocedure moet net losstaan van die gewenning en angst – moet daarboven staan. Neen, niet iedereen kan hier blijven. Maar mensen in een asielprocedure hebben wel recht op een correcte procedure mét opvang, ongeacht hun kleur of afkomst. Laten we ook op dat gebied Europa verdedigen.