Brusselse lobbywaakhond: 'Qatar-gate is historisch'

Sinds een week is Brussel het decor van Qatar-gate, een grootschalig onderzoek naar corruptie in het hart van de Europese democratie. De onthullingen zetten de regels voor lobbyisten weer op scherp. “Vaak zit je met een soort luxe-netwerking, waar de grens niet duidelijk is”

De buit staat nu op anderhalf miljoen: cash geld, gevonden bij verschillende medewerkers van het Europees Parlement. Er zijn vier mensen opgepakt, drie van hen blijven in de cel. En er kwam ook een bekentenis: Qatar en Marokko zaten volgens één van de betrokkenen mee achter de betalingen. Vermoedelijk als smeergeld om een positief beeld van die landen uit te dragen bij Europese besluitvorming.

Dat Brussel tienduizenden lobbyisten telt, is al langer bekend. Ook het massagewerk van (autoritaire) landen als Rusland, Azerbeidzjan of Rwanda, maar ook Qatar is eerder beschreven: in 2015 bracht de lobbywaakhond Corporate Europe Observatory aan het licht dat deze regimes meer en meer gebruikmaken van pr-bureaus om hun imago op te poetsen bij de Europese instellingen. Qatar werkte bijvoorbeeld samen met Portland Communications in de aanloop van het WK voetbal. De ngo waarschuwde toen al voor een gebrek aan duidelijke, ethische regels over dit gelobby.

Maar de huidige Qatar-gate is nog van een ander kaliber. De grote som geld en het vermoeden van een crimineel netwerk erachter zet de aandacht op scherp voor elk type corruptie in Europese sferen. “Dit is historisch,” zegt onderzoeker Hans van Scharen van Corporate Europe Observatory, en geboren Brusselaar. “De verdachten zijn op heterdaad betrapt, er is solide informatie van Staatsveiligheid en bovendien zijn alle politieke families het erover eens dat dit een schandaal is. In het verleden zijn andere schandalen in de Europese politiek weleens onder de mat geveegd door bepaalde partijen, maar nu niet. Daarom heeft het ook zoveel impact.”

Zo zei Europees Parlementsvoorzitter Roberta Metsola deze donderdag nog dat ze er alles aan zou doen om corruptie tegen te gaan. Maar wanneer wordt al dat lobbywerk corruptie? “Vaak zit je met een soort luxe-netwerking, waar die grens niet altijd duidelijk is,” zegt lector Europese politiek Wouter Wolfs (KU Leuven).

Businessclass en hotelkamers

Er geldt nochtans een gedragscode voor Europarlementsleden. Zo mogen ze geen geschenken van meer dan 150 euro aanvaarden. En wie rapporteur is van een bepaalde resolutie of richtlijn moet elk contact noteren dat hij of zij had in de aanloop naar die nieuwe regel. Voor andere parlementsleden geldt die verplichting niet. “Zo zijn er nog altijd veel informele contacten mogelijk,” zegt Hans van Scharen.

Wolfs: “Er gaat veel geld rond in de diplomatie in de vorm van uitnodigingen voor lezingen of verblijven in andere landen. Dan mag je misschien in businessclass vliegen of krijg je een mooie hotelkamer. Parlementsleden moeten dat soms wel aangeven, maar voor dit soort reizen geldt de maximumsom van 150 euro niet. Zo’n verblijf kan dan ook een cadeau lijken.”

Lobbyisten moeten zich volgens de Europese regels wel verplicht aanmelden in het transparantieregister, maar volgens van Scharen zijn er juridisch geen straffen voor wie het niet doet. Het is ook mogelijk dat een oud-parlementslid in een volgende job bij een consultancybureau of groot buitenlands bedrijf terechtkomt. “Die neemt dan zijn netwerk en kennis mee,” zegt van Scharen.

Het gerechtelijk onderzoek naar de Qatar-gate loopt nu voort onder de vleugels van Brussels onderzoeksrechter Michel Claise. De vraag is nog maar of het zal stoppen bij het Europees Parlement. Medewerkers van de Europese Commissie zijn in principe gebonden aan dezelfde gedragscode als parlementsleden. Maar het grootste lobbywerk gebeurt mogelijk in de Raad, die de grote politieke lijnen (en ook het buitenlandbeleid) van Europa uitzet. “Daar is de besluitvorming nog een veel grotere black box,” zegt Wouter Wolfs. Er zijn veel diplomaten betrokken, die hun contacten niet moeten aangeven.

“In zekere zin lijkt het dom om zoveel geld aan gelobby in het parlement uit te geven, terwijl de Commissie en de Raad veel meer macht bezitten,” zegt journalist Simon Van Dorpe van Follow the money, een platform voor onderzoeksjournalistiek. “Maar pr is ook iets. Het parlement is veel toegankelijker dan de andere instellingen. En als parlementsleden in de media komen met een gunstige uitspraak over een bepaald land, is dat goede pr.”

Handhaving

Wouter Wolfs pleit voor betere opvolging en handhaving van de regels. “Het Europese systeem is goed op papier, maar niet in de praktijk,” zegt hij. Zo kan een parlementslid al tijdelijk zijn of haar dagvergoeding (van 320 euro per vergadering, red.) kwijtspelen of uitgesloten worden van buitenlandse missies, maar dat zou amper gebeuren. “Er leeft nog altijd een gevoel van straffeloosheid,” denkt van Scharen.

“Dit gaat voor een stuk over transparantie. Hoe meer je aangeeft, hoe meer publieke controle erop kan komen,” zegt Wolfs. Door klokkenluiders beter te beschermen, kun je Europese ambtenaren ook stimuleren om corrupt gedrag van collega’s sneller te melden. “Daar wordt aan gewerkt. Het parlement bekijkt nu het Franse systeem, waarin je medeplichtig bent als je weet hebt van corruptie maar die niet meldt.”