Kleurrijke burgemeesters (2): Roger Nols, de Vlamingenpester

Roger Nols (1922-2004), de Luikse kok die het tot burgemeester van Schaarbeek schopte, staat geboekstaafd als Vlamingenhater en racist. De jaren 1970 en 1980 waren de jaren van Nols, dat is al even geleden, maar hij leeft in het collectieve geheugen verder. Nog vorig jaar voerde het MRAX (Mouvement contre le Racisme et la Xenophobie) actie om de buste van Nols uit het gemeentehuis te verwijderen. Nols pronkt er tussen zijn ambtsgenoten. De gemeente weigerde om de buste te verwijderen met het argument dat de geschiedenis is wat ze is. Nols is een van die figuren die verantwoordelijk waren voor de afkeer van een generatie Vlamingen van hun hoofdstad. Hij begon zijn carrière bij de Franstalige liberalen, werd in 1970 burgemeester voor het FDF, maar werd in 1983 uit de partij gezet.

Nols werd in 1976 een nationale bekendheid door de zogenoemde Lokettenkwestie: hij liet in het gemeentehuis aparte loketten inrichten voor Franstaligen, Vlamingen en buitenlanders. De Vlamingen waren verontwaardigd en de regering-Tindemans I stuurde een speciale commissaris naar Schaarbeek om de kwestie op te lossen. De oplossing was drastisch: voormalig krijgsauditeur Walter Ganshof van der Meersch, 76 jaar oud, liet de deur van het gemeentehuis met een bijl openhakken en nam de eentalige borden weg. De Lokettenkwestie was de meest spectaculaire, maar er waren veel maatregelen die de Vlamingen in Schaarbeek troffen, zoals de sluiting van de laatste Nederlandstalige gemeenteschool.

In 1990 stopte Nols - officieel wegens hartproblemen - als burgemeester van de gemeente. Maar de populaire Jean-Pierre Van Gorp, die evolueerde van Nolsist tot socialist, meent beter te weten. Van Gorp stopt met de politiek en heeft als afscheid een boek geschreven waarin hij vertelt hoe hij op een dag, samen met Nols, de gemeentesecretaris en twee politieagenten langs een zijdeur het gemeentehuis binnenstapte, en ze achter een deur bizarre geluiden hoorden. Van Gorp schrijft: “Roger Nols grijpt de klink van de deur en opent ze met een ruk. Op dat moment zien we een scène die ons alle vier sprakeloos laat. We zien Anne Nols, de echtgenote van de burgemeester in een meer dan scabreuze positie met twee politiemannen van wie een commissaris (…). De burgemeester sluit de deur. Hij is lijkbleek. Er komt geen woord uit zijn mond (…). Het is de laatste keer dat ik Roger Nols heb gezien voor zijn ontslag.”

Whisky

Minister Guy Vanhengel (Open VLD) heeft Nols vanaf de eerste rij meegemaakt. Als Schaarbekenaar en als correspondent voor Het Laatste Nieuws: “Ik was een jonge snaak, het waren mijn studentenjaren en de eerste jaren dat ik werkte als onderwijzer. Ik kende Schaarbeek vrij goed, mijn grootvader langs moeders kant, Arthur De Coninck, was ambtenaar op de burgerlijke stand. De gemeenteraden, voorgezeten door Roger Nols, waren één groot circus. En Nols genoot daarvan, hoe groter het circus, hoe groter zijn autoriteit in de media.”

Wie de gemeenteraden van de jaren 1970 in Schaarbeek vergelijkt met die vandaag kan alleen maar vaststellen dat het saaie tijden zijn. “De statische zaal van het gemeentehuis was in twee verdeeld, een deel met het schepencollege, de gemeenteraadsleden en de pers, het andere deel voor het publiek,” vertelt Vanhengel. “Tijdens de gemeenteraden werd duchtig gerookt en sterke drank gedronken. Als journalist moest je maar je hand omhoog steken en een bode zette een glas whisky voor je.”

De zittingen in het gemeentehuis van Schaarbeek verliepen pathetisch, met stemverheffingen en provocaties, zegt Vanhengel. “Ze duurden tot een kot in de nacht, terwijl in buurgemeente Evere, waar ik ook de gemeenteraden volgde, nooit een onvertogen woord viel en de zittingen onder burgemeester François Guillaume (de voorloper van Rudi Vervoort, red.) vaak maar twintig minuten duurden.”

Het Schaarbeek van de jaren 1970, dat was Vlamingen pesten en de toen voorspelbare betogingen van het Taal Aktie Komité (TAK). De periode Nols heeft Vanhengel een aardige cent laten verdienen, iedere keer dat er een kort stukje op de voorpagina van Het Laatste Nieuws verscheen, kreeg hij 500 frank extra. Nols en TAK, het duo leverde hevige tv-beelden op van rijkswachters die chargeerden tegen betogers, Schaarbeek leek op zijn grondvesten te daveren, maar de werkelijkheid was volgens Vanhengel veel minder heroïsch. “Alles speelde zich af in een hoek van het Colignonplein, honderd meter verder deed een oud vrouwtje rustig haar boodschappen,” blikt Vanhengel terug. “De betogers infiltreerden in de gemeente de avond voordien uit schrik niet op het Colignonplein te raken.”

Vanhengel herinnert zich levendig hoe hij op een zaterdagochtend telefonisch uitgekafferd werd door Piet Van Brabant, editorialist van Het Laatste Nieuws en vooraanstaand logebroeder. Van Brabant ergerde zich aan een stukje waarin Vanhengel Paul De Kerpel, CVP-volksvertegenwoordiger en gemeenteraadslid in Schaarbeek, te kijk had gezet. In de Vlaamse media werd De Kerpel afgeschilderd als hét Vlaamse verzet tegen Nols. “Tijdens de onderbreking van een gemeenteraadszitting ging ik een plasje doen en stond in de pissijnen naast Nols en Paul De Kerpel die aan het afspreken waren hoe ze ruzie zouden maken. En zo geschiedde: ik beschreef de afspraak en de ruzie in mijn stukje in Het Laatste Nieuws. Van Brabant was woest, want De Kerpel was een belangrijke CVP-bron voor Van Brabant,” vertelt Vanhengel.

Antiracisme

Luc Denys (Groen) is geen kandidaat meer voor de naderende gemeenteraadsverkiezingen van oktober. Hij was twaalf jaar gemeenteraadslid, van 1988 tot 2000, en twaalf jaar schepen, van 2001 tot 2012. Nols is burgemeester geworden in 1970, Denys is in 1981 in Schaarbeek komen wonen: “Dat was in volle antiracistische strijd, na de Vlamingen waren de migranten de favoriete schietschijf van Nols. We voerden actie tegen Nols. We, dat waren onder anderen ook holebi-activist Chille Deman en professor Albert Martens. Nols wou vreemdelingen niet meer inschrijven in de bevolkingsregisters van de gemeente. Als jurist wist ik dat dat tegen de wet was. We hebben heel veel procedures aangespannen, bij de voogdij-overheid en bij de kortgedingrechter, maar de uitspraken waren niet eenduidig.”

Omdat voogdij-overheid en gerecht geen eenduidige uitspraken deden, besloot Denys samen met onder anderen Xavier Winkel (later Ecolo) met een antiracistische lijst aan de verkiezingen deel te nemen. Maar dat werd een flop: wel 2.000 stemmen, maar geen enkele verkozene.

In 1984 kwam er de wet-Gol die gemeenten toestond om tijdelijk bepaalde categorieën vreemdelingen niet in te schrijven. Opvallend is dat er behalve Schaarbeek nog vijf gemeenten bestuurd door een PS-burgemeester meededen en geen enkele gemeente met een Franstalige liberaal van de PRL aan het hoofd, zoals de stad Brussel. “De PS trekt nu voluit de antiracistische kaart, maar dat was toen niet zo,” zegt Denys.

Front National

Denys heeft Nols anderhalf jaar meegemaakt als burgemeester, van 1 januari 1989 tot halverwege 1990. Vijf jaar na de wet-Gol diende de gemeenteraad voor de tweede keer een aanvraag in om bepaalde categorieën vreemdelingen niet in te schrijven. “De meerderheid stemde voor,” zo herinnert Denys zich. “Ecolo-Groen stemde tegen, de PS en het FDF van Bernard Clerfayt onthielden zich.” Het vreemde was, zo zegt Denys, dat de gemeente individuen van de geweigerde groepen wel inschreef met toestemming van Nols. “Er werd verteld dat de sociaal assistente die de kandidaat-Schaarbekenaren ontving, de latere mevrouw Nols, cadeautjes kreeg. Anderen zegden dat Nols naar buiten uit racistisch was, maar eigenlijk wel humaan. Ik heb de man niet persoonlijk gekend, dat wou ik ook niet, maar een gematigd iemand nodigt Jean-Marie Le Pen niet uit zoals Nols gedaan heeft in het zwembad Neptunium. Een gematigd iemand rijdt niet op een kameel in djellaba om vreemdelingen belachelijk te maken. Een gematigd, humaan iemand gaat ook niet op een extreemrechtse lijst staan zoals het Front National.”

Vanhengel en Denys zijn het er ook over eens dat Nols een slechte bestuurder was. En, zegt Denys, de gevolgen van het slechte bestuur waren nog voelbaar toen hij in 2001 schepen werd. “Nols voerde een beleid van desinvesteren in de gemeente, maar het zijn de minder gegoede mensen die daar het meest onder lijden, migranten én Belgen. De straten, het Josaphatpark en Crossing Schaarbeek werden verwaarloosd. Nols liet hoekhuizen verkrotten, omdat dat een slechte indruk maakt. Wij hebben dat nadien kunnen corrigeren met wijkcontracten. Als prestigeproject liet Nols het Paul Brienziekenhuis optrekken. Vijftien jaar nadat hij de gebouwen van het ziekenhuis aan christelijke zuil had verkocht, moest de gemeente de lening nog altijd afbetalen.”

Toen Denys schepen werd, was de afstand tussen de gemeente en de Nederlandstaligen immens, vertelt Denys. Nochtans waren er ook al eerder Vlamingen schepen. “Ik heb de banden aangehaald met de Nederlandstalige scholen in Schaarbeek, zoals het Sint-Lucas­instituut dat jaarlijks mag tentoonstellen in het gemeentehuis. De Nederlandstalige scholen, zowel de vrije als die van het gemeenschapsonderwijs, waren blij dat ze eindelijk een aanspreekpunt hadden in de gemeente. Ik heb een cultuurdienst opgericht en met 11 juli wappert de leeuwenvlag aan het gemeentehuis. Op het einde van mijn tweede schepenambt heb ik een gemeentelijke Nederlandstalige school geopend, en nu is er al een tweede. Schaarbeek is erg veranderd.”

Toen Roger Nols in 2004 overleed in Dinant wou burgemeester Clerfayt, zoals de traditie het wil, een minuut stilte inlassen op de gemeenteraad, maar dat is niet doorgegaan. “Wij hebben toen gedreigd met kabaal en de minuut stilte is er niet gekomen,” zegt Denys. “Iemand die de gemeente zoveel schade berokkend heeft, verdient dat niet.”

Volgende week: Edmond Machtens