Sander Loones (N-VA): 'Met het confederalisme krijgt Brussel juist méér te zeggen'

“Ik ken de ins en outs van ons confederalisme-model door en door,” zegt hij in de koffiekamer van de Senaat. “Ik was coördinator van de studiedienst in aanloop naar ons congres van 2014, waar deze teksten zijn aangenomen.”

Voor wie eraan zou twijfelen: het confederaal plan van de N-VA (zie verder) is in detail uitgewerkt. Alle federale bevoegdheden komen aan bod en worden - meestal - netjes bij Vlaanderen en Wallonië geparkeerd. Ook over Brussel is nagedacht. De Brusselaar zal zijn deelstaat moeten kiezen: Wallonië of Vlaanderen.

Maar Sander Loones benadrukt tijdens het gesprek op gezette tijd dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zelf er ook versterkt uitkomt. “We doen niets nieuws,” zegt hij. “Het bestaande idee van gemeenschappen en gewesten wordt verder uitgediept. Wat territoriaal is, komt Brussel ten goede, wat persoonsgebonden is gaat naar de deelstaten. Brussel krijgt er dus heel wat bevoegdheden bij. Verder kijken we sterk naar de EU en hoe die de samenwerking tussen de lidstaten regelt. Dat helpt ons om oplossingen te vinden voor het noodzakelijke partnership tussen Vlaanderen en Wallonië in tal van bevoegdheden.”

Wat is het grootste voor- en het grootste nadeel van jullie model?
Sander Loones: Veel mensen zeggen: België is complex. Het gaat niet vooruit. Wij zeggen: laten we eens kijken hoe dat komt. En dan zie je grote verschillen tussen de landsdelen. We stemmen anders in Vlaanderen dan in Wallonië, het beleid is anders, de werkzaamheidsgraad is anders, noem maar op. Dat is op zich niet slecht.

De N-VA zegt niet dat Vlaanderen beter is dan Wallonië. Maar het is wel anders. Het gevolg is federaal conflict en een sputterende staat. En dan kom je bij het grootste voordeel van het confederalisme. Vlaanderen en Wallonië zullen een eigen beleid kunnen voeren, voor eigen rekening en vanuit een eigen verantwoordelijkheid. Tegelijk zal het allemaal veel eenvoudiger zijn en komt er positieve samenwerking in plaats van de huidige negatieve afbraak.

En het nadeel?
Loones: Elke beleidsstructuur heeft zijn grenzen. In het model dat wij naar voren schuiven, zal de relatie met de Europese Unie beter, maar niet perfect verlopen. Confederalisme is geen onafhankelijkheid. België blijft bestaan en is het aanspreekpunt voor de EU.

Als het bijvoorbeeld over de begroting gaat, zal de confederatie België verantwoordelijk zijn. De EU zal dus België aanspreken, ook wanneer een deelstaat verantwoordelijk is voor een tekort. Dat krijg je scherper gesteld, maar niet helemaal uitgeklaard.Om dat op te lossen zou Vlaanderen een onafhankelijke lidstaat moeten worden van de EU, maar daar kiezen we, voor alle duidelijkheid, niet voor.

Velen zien het confederalisme nochtans als een tussenstap naar onafhankelijkheid, met behoud van Brussel.
Loones: Confederalisme is een eerlijk bod. Doordacht en onderbouwd. Waarvan we echt denken dat het kan werken. Ik begrijp natuurlijk wel de achterdocht. We zullen aan sceptici moeten tonen dat het werkt. Wat ik wél in de weegschaal kan leggen is het DNA van onze partij. We zijn trouw aan ons woord. We doen wat we zeggen.

Waarom geen onafhankelijkheid?
Loones: Omdat het draagvlak er niet is. We zijn geen revolutionaire partij. We denken in stappen ...

Dus toch een tussenstap.
Loones: Neen, ons confederaal model kan echt werken en Vlaanderen zal er zijn voordeel mee doen.

Confederalisme is misschien ook nodig als Vlaanderen in de EU wil blijven. Als Vlaanderen de onafhankelijkheid uitroept, zit het niet meer in de EU en zal het er zeer moeilijk in raken.
Loones: Die vraag is niet aan de orde. Ze interesseert me natuurlijk wel, want ik hou me ook met Catalonië en Schotland bezig. We zullen zien hoe het daar loopt, maar de N-VA legt niet separatisme maar confederalisme op tafel.

Een van de grootste bezwaren tegen het confederalisme is dat het onwerkbaar is. Arbeid en gezondheid moet je territoriaal regelen, zeggen experts. In Brussel krijg je een overlap, met twee gemeenschappen die elk hun eigen beleid voeren.
Loones: Het is niet juist dat we Brussel onder curatele willen plaatsen. Ik heb zelf tien jaar in Brussel gewoond, Molenbeek, Jette. Ik zie wat er in de stad leeft. De N-VA erkent de Brusselse realiteit. Die mag ook geresponsabiliseerd en beloond worden. Daarom krijgt Brussel er een pak bevoegdheden bij: de vennootschapsbelasting, het politiebeleid, arbeidsrecht, gezondheid op het werk, het spoorbeleid …
Wij willen ook zeer graag dat Brussel de hoofdstad blijft. En om die band tussen Vlamingen en Vlaamse Brusselaars te behouden, stellen wij de Brusselkeuze voor. Die bestaat deels al vandaag. De crèche of de school die je kiest, de zorgverzekering waar je van geniet, toont nu al dat Brusselse Vlamingen kiezen voor Vlaanderen.

Met jullie splitsing van de sociale zekerheid verandert dat wel heel ingrijpend.
Loones: We veranderen niet, we denken de huidige regeling wel consequent en logisch door. De Brusselkeuze is geen subnationaliteit. De Brusselaar zal kunnen kiezen voor de Vlaamse of Franstalige dienstverlening, maar met een grote mate van flexibiliteit. Waarom de keuze? Omdat we vinden dat er verantwoordelijkheid moet zijn.

Wie kiest voor de Vlaamse deelstaat krijgt gegarandeerd een plaats in een Nederlandstalige school. Zijn er toch wachtrijen? Dan is het aan Vlaanderen om daar wat aan te doen. Vandaag schuiven de Franse en Vlaams Gemeenschap de hete aardappel naar elkaar door als het over onderwijscapaciteit gaat.

De grootste impact zal er zijn in de gezondheidszorg. Ook die wordt in Brussel in twee geknipt.
Loones: Veel verandert er niet. De gezondheidsinstellingen zijn al communautair gesplitst.

De ziekenhuizen zijn vandaag, op drie na, allemaal Brussels. Zij zullen dan voor Vlaanderen óf Wallonië moeten kiezen.
Loones: (Ontwijkend) De Nederlandstalige dienstverlening moet uiteraard gegarandeerd zijn. De ziekenhuis­netwerken die nu ontstaan kunnen soelaas brengen, met bijvoorbeeld een samenwerking tussen het UZ Brussel en het ziekenhuis van Aalst.

En wat de patiënten betreft: er bestaat Europese regelgeving voor patiënten die de grens oversteken voor geneeskundige verzorging. Die kan je in een confederaal België ook toepassen. Kruispuntbanken kunnen bovendien achter de schermen de administratie in orde brengen, zoals vandaag al in Europa.

Dus de Vlaamse Brusselaars worden niet verplicht om naar een Vlaams ziekenhuis te gaan.
Loones: Neen. Wel zal de terugbetaling anders zijn naargelang je als patiënt voor Wallonië of Vlaanderen hebt gekozen.

Hoe vermijdt N-VA dat er een hold-up wordt gepleegd door slimme Franstaligen die 'en masse' voor de Nederlandstalige deelstaat kiezen, maar intussen lekker Franstalig blijven.
Loones: Daarom gaan we ook voor een pakket van dienstverlening. Cherry picking kan op die manier niet. Bovendien zal je pas na drie jaar je 'pakket' kunnen wijzigen. Daarmee vermijden we shopping-­gedrag.

Maar dan nog kan elke Brusselaar voor het meest aantrekkelijke pakket kiezen, met de laagste belastingen bijvoorbeeld.
Loones: Klopt, maar stel dat Vlaanderen de laagste belastingen heeft, dan zullen die Brusselaars er ook het strenge activeringsbeleid moeten bijnemen. Als de ondertoon van uw vraag is dat Vlaanderen het walhalla is, waar alle Brusselaars bij willen aansluiten, dan vind ik dat een mooi beeld. Maar het zal sowieso een rechten- en plichtenverhaal zijn.

U gelooft dus niet in de vrees voor een georganiseerde segregatie, het doembeeld Brussel als verdeelde stad met Vlamingen en Walen die op voet van oorlog met elkaar moeten leven.
Loones: Neen. Brussel is vandaag al een realiteit van samenleven. Dat verandert niet in ons model.

Zou u het in uw woonplaats Koksijde zien zitten om te moeten kiezen tussen twee systemen?
Loones: In alle eerlijkheid? Ja. Het is een luxe te kunnen kiezen.

Misschien lusten de Brusselaars hier geen pap van, en willen ze niet 'moeten kiezen'.
Loones: De Brusselaars zullen hun mening moeten vormen. Brussel kan volledig Vlaams, of volledig Waals worden, of het kan een aparte vierde deelstaat worden. Dat willen wij niet. Wij willen dat Brussel versterkt wordt en tegelijk onze hoofdstad blijft. En daarom kiezen wij voor ons tussenmodel. Elk model heeft voor- en nadelen.

Dus jullie voorstel is niet te nemen of te laten.
Loones: Ons confederalisme is een paradigmashift die een democra­tische validatie vergt. Dus ook de Brusselaars zullen moeten kiezen. Maar ze moeten ook de gevolgen van hun keuze dragen. Stel dat Brussel zijn eigen weg wil gaan, is het dan nog vanzelfsprekend dat het de hoofdstad blijft? Dan zullen steeds minder Vlamingen zich met Brussel verbonden voelen, en zal de hoofdstedelijke functie vervagen.

Herman De Bode, voormalig kabinetschef van Jan Jambon, zei onlangs: 'Brussel is een andere realiteit.' Voor hem hoeft Brussel niet per se aan Vlaanderen vast te hangen.
Loones: Wij gaan voor confederalisme met Brussel als hoofdstad. Dat is het partijstandpunt.

De N-VA heeft een mooi model uitgewerkt maar in fine gaat het over de centen. En daar doen jullie het zwijgen toe. Welke deelstaat hier rijker of armer zal uitkomen, is niet te zeggen.
Loones: Wij hebben gedetailleerde cijfers. En die zijn in de formatie toegelicht. We zullen uiteraard transparant zijn, maar vandaag moeten we prioriteit geven aan de discretie aan de onderhandelings­tafel.

Hebt u met het Vlaams Belang een partner voor dit model? Is dit met hen afgetoetst?
Loones: Neen. Dit is het N-VA-programma.

Vindt u het jammer dat het niet lukt, die Vlaamse onafhankelijkheid?
Loones: (Stilte): Goeie vraag. Maar het is niet wat wij op tafel leggen.