Schaarbeek belooft (intern) debat over weghalen buste Roger Nols

De gemeente Schaarbeek wil bij de volgende gemeenteraad in juni bespreken wat er met de buste van oud-burgemeester Roger Nols moet gebeuren. Nols is berucht om zijn discriminatie tegenover Vlamingen en migranten. Zijn standbeeld helemaal verwijderen, vindt de gemeente geen oplossing. “We kiezen liever voor omkadering en communicatie,” zegt burgemeester Cécile Jodogne (Défi).

De Schaarbeekse burgemeester op een kameel, december 1986. Het was zogezegd een waarschuwing van wat de gemeente zou overkomen indien er meer migranten toekwamen. Roger Nols (FDF, intussen verveld tot Défi), tussen 1970 en 1989 aan het roer van Schaarbeek, was wel vaker xenofoob en openlijk racistisch.

In de jaren 70 haalde hij de nationale pers door aparte loketten te openen voor Franstaligen, Nederlandstaligen en vreemdelingen – geheel tegen de taalwetgeving. In de jaren 80 richtte hij zich vooral tegen de migranten in de wijken rond het Noordstation. En naast zijn mediastunt op de kameel, trok hij de aandacht toen hij de Franse extreemrechtse politicus Jean-Marie Le Pen (Front National) uitnodigde.

Er kwam wel degelijk kritiek, maar Nols bleef toch een stemmenkanon. Net geen twintig jaar kon hij rekenen op brede steun van het Schaarbeeks kiespubliek. Ook vandaag prijkt zijn buste nog in het gemeentehuis. In 2017 vroeg antiracismevereniging MRAX (Mouvement contre le Racisme et la Xenophobie) om die buste te verwijderen. Toenmalig burgemeester Bernard Clerfayt (Défi) bestelde daarop een studie om de figuur van Roger Nols beter te begrijpen. Die studie is nu, na vijf jaar, klaar.

Historische context

“In de discussie over gecontesteerde standbeelden ligt de focus vaak op één enkele figuur, in dit geval Roger Nols, maar zij functioneren altijd in een breder netwerk,” zegt historicus Joost Vaesen (VUB), mede-auteur van de studie. “Roger Nols was een stemmenkanon. Zijn beleid steunt deels op electorale mechanismen. Er waren bijvoorbeeld al langer acties en lobbywerk tegen het tweetalige statuut van gemeenteambtenaren, nog voor hij de aparte loketten inrichtte. En in de jaren 80 voerde ook de politie al heel gerichte acties tegen immigranten.”

De gemeente sukkelde verder met een begrotingstekort, verarming en toenemend onbehagen. Migranten, die geen stemrecht hadden, waren kop van Jut. Tegelijkertijd ontwikkelde zich een tegenbeweging van Vlaamse organisaties en antiracistische verenigingen.

Het artikel van Vaesen en zijn collega Serge Jaumain (ULB) is maandag gepubliceerd bij het Brussels Studies Institute. Zij baseren zich onder meer op een tiental interviews van historica Philomène Gallez (ex-ULB) met voor- en tegenstanders van Nols. “Het is belangrijk om in het debat meerdere invalshoeken te belichten,” benadrukt Vaesen. De kritiek concentreren op Roger Nols alleen, klinkt het nog, zou andere xenofobe figuren en hun kiezers uit die tijd mogelijk onderbelichten.

Standbeeld

Of de buste van Nols nu wel of niet uit het gemeentehuis moet verdwijnen, zeggen de historici niet. Voor dat debat kijken ze naar de brede bevolking. “Ons rapport is een eerste bouwsteen voor een onderbouwd debat,” zegt Vaesen.

De gemeente Schaarbeek is voorlopig van plan om dat debat intern voeren. “Eerst in het schepencollege en nadien in de gemeenteraad,” zegt kabinetschef Marc Weber van burgemeester Cécile Jodogne (Défi). “Een openbaar debat kan eventueel later, maar laat ons duidelijk zijn: meneer Nols is niet meer heel bekend bij het grote publiek.”

De gemeente denkt nu eerder aan een ‘travail de mémoire’, een historisch bewustzijn over Roger Nols en zijn nalatenschap. “Door het standbeeld weg te halen, zou je de geschiedenis herschrijven. Wij kiezen liever voor omkadering, communicatie en informatie,” zegt Weber.

Hoe dat in zijn werk moet gaan, wordt tijdens de volgende gemeenteraad van 1 juni besproken. Historicus Joost Vaesen vindt alvast dat standbeelden in de publieke ruimte een "kans kunnen zijn om met moeilijke thema's aan de slag te gaan." "Als je alle verwijzingen naar gecontesteerde figuren verwijdert, bestaat het gevaar dat je in een historische vergeetput belandt of een soort taboe bereikt," zegt Vaesen. "Het zal aan de gemeente zijn om die bewustmaking vorm te geven."

MRAX, dat in 2017 de discussie over Nols' buste op gang trok, kon maandag nog niet reageren.