VSGB: ‘Een fusie van gemeenten komt er nooit’

De financiën van de Brusselse gemeenten ogen niet rooskleurig. Marc Cools, voorzitter van de Vereniging van Stad en Gemeenten te Brussel (VSGB), luidt de alarmbel. “Als deze tendens zich voortzet, dan betekent dat een bom onder de lokale besturen.”

De VSGB is de hoofdstedelijke tegenhanger van de bekendere Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten. De VSGB is ook een beetje het kleine broertje. Sinds de splitsing van de Vereniging van Belgische Steden en Gemeenten in 1995 telt de vereniging in Brussel nog een twintigtal personeelsleden. In Vlaanderen en Wallonië zijn ze al gauw met honderd, "maar dat wil niet zeggen dat we ons mannetje niet staan," zegt Marc Cools, die al zes jaar voorzitter van de VSGB is. "We zijn een studiebureau voor de Brusselse gemeenten, en tegelijk een soort lobbymachine. Daarnaast organiseren we vormingen voor het gemeentepersoneel en staan we ook gemeentelijke mandatarissen bij."

De VSGB houdt tegelijk nauwlettend de gemeentekassen in het oog, toch een van de pijlers van de lokale besturen. En die cijfers ogen bijzonder zorgwekkend. "De gemeentefinanciën van Brussel zijn zowel in de armere centrumgemeenten als in de buitengemeenten verre van rooskleurig," zegt Cools. "Daar is deels een historische verklaring voor. Toen in 1974 het Gemeentefonds werd geregionaliseerd, viel het Brussels aandeel daarin van twintig naar acht procent. Dat merk je ook vandaag nog: Brusselse gemeenten krijgen gemiddeld 250 euro per inwoner uit dat fonds. In Gent, Antwerpen, Luik en Charleroi is dat al gauw duizend euro."

"Daarnaast zien we sinds enkele jaren een negatieve trend die de Brusselse gemeenten zachtjes aan versmacht. De bevolking verarmt. De fiscale inkomsten stijgen minder dan in Vlaanderen en Wallonië. Dat is zelfs het geval in de rijkere gemeenten. Nemen we Ukkel, waar ik schepen ben: vandaag bedraagt de inflatie drie à vier procent, terwijl de inkomsten uit de personenbelasting slechts met één procent stijgen."
"Daarnaast lijden de gemeenten ook onder de bankencrisis. Dit is eerder een conjunctureel probleem. De gemeenten hebben mooie opbrengsten opgestreken toen Dexia het goed deed. De toekomst kan positief uitdraaien, maar het zijn nu wel magere jaren, en daardoor zitten heel wat gemeenten op hun tandvlees. Er is wel één meevaller voor de Brusselse gemeenten: de vastgoedinkomsten zijn relatief stabiel gebleven."

Aan de uitgavenzijde is het stilaan dramatisch gesteld.
Marc Cools: "Twee uitgavenposten beginnen enorm zwaar te wegen op de gemeentekassen: de dotatie aan de OCMW's en de dotatie aan de politiezone. De cijfers spreken voor zich. De gemeenten in Brussel geven gemiddeld 240 euro per inwoner uit voor de dotaties aan het OCMW. In Vlaanderen is dat maar 125 euro, en in Wallonië 108 euro. Voor de politie betalen de Brusselse gemeenten 264 euro per inwoner, in Vlaanderen 128 euro, in Wallonië 111 euro."
"Als we de evolutie in de tijd bekijken, dan is de toestand nog schrijnender. Tussen 2004 en 2010 zijn de OCMW-dotaties van alle negentien gemeenten met maar liefst 44 procent gestegen. Die stijging liep twee maal sneller dan die van de OCMW-uitgaven van de vier grote steden in de rest van het land, waar we maar een stijging van zeventien procent vaststellen. Ook voor de politiezones zijn de uitgaven gestegen: met twintig procent in zes jaar tijd."

Dat komt onder meer door de recente gerechtelijke uitspraak over het vakantiegeld voor de politie?
Cools: "Neen, die is hier niet meegerekend. De Copernicuspremie gaat over miljoenen en miljoenen euro's. Als de gemeenten voor die kosten moeten opdraaien, dan zullen we mensen moeten ontslaan."

In die situatie is de verleiding groot om de belastingen te verhogen.
Cools: "Er zijn limieten aan de fiscale druk. Parkeerretributies kunnen iets opbrengen, maar de voornaamste inkomsten van de gemeenten zijn de onroerende voorheffing en de personenbelasting. Hogere belastingen kunnen ook de economische ontwikkeling afremmen."

Wat stelt de VSGB dan voor om het tij te keren?
Cools: "Onze stelling is: er mogen geen opdrachten bijkomen zonder bijpassende middelen. Er is een tendens bij alle overheden, de federale, gewestelijke of gemeenschapsoverheden, om ons nieuwe taken toe te schuiven. Maar daar staan geen financiële middelen tegenover. In Oostenrijk stelt de grondwet dat de federale overheid geen taken mag afwentelen op de lokale besturen zonder financiële compensatie. In België doet men maar. Ook Vlaamse en Waalse gemeenten zijn hier de dupe van. Het is al te makkelijk om mooie maatregelen aan te kondigen en die dan door de anderen te laten betalen."

"Daarnaast moet er dringend in Brussel, zoals in Vlaanderen, een dienst worden opgericht voor de inning van de onroerende voorheffing. Nu is die in handen van de federale administratie. Aangezien de federale overheid geen begunstigde is, heeft ze er ook geen direct belang bij om snel en goed te innen."
"Het is voorts van belang dat Brussel middenklassers aantrekt om de fiscale inkomsten op peil te houden. Tot slot is er natuurlijk dringend een herfinanciering van Brussel nodig. En die moet prioritair de gemeenten ten goede komen."

Brussels parlementslid Didier Gosuin (FDF) stelt voor om gemeenten beter te laten samenwerken, bijvoorbeeld door een aankoopcentrale op te richten.
Cools: "Daar zijn wij ook voorstander van, maar het Gewest draalt. Voor de regionalisering van de Gemeentewet konden de negentien Brusselse gemeenten terecht bij de federale aankoopcentrale. Ik heb als schepen nog meegemaakt hoe ik voor de aankoop van een vuilniswagen bijvoorbeeld in de catalogus van de federale overheid kon kiezen. De politiezones maken daar nog altijd gebruik van, maar de gemeenten mogen dat sinds 2000 niet meer. Nochtans levert dat door de schaalgrootte heel wat voordelen op. Niet alleen financieel, maar ook omdat het administratief eenvoudiger is. Voor het sluiten van energiecontracten zou het de gemeenten bijvoorbeeld een slok op de borrel schelen."

Dat het Gewest geen haast maakt, heeft misschien ook te maken met slechte ervaringen. Het Parkeeragentschap, toch ook een gewestelijke dienst voor de gemeenten, komt maar moeizaam van de grond.
Cools: "Het Parkeeragentschap is een andere zaak. Gaat dat de gemeenten meer centen opleveren? Neen, waarschijnlijk zelfs minder. De gemeenten zijn principieel niet tegen, maar de burgemeesters zijn wel argwanend. Het Gewest zou lokale parkeerplannen uittekenen. Maar wie beter dan de gemeenten kent de situatie op het terrein? Ten tweede is er de controle en inning van de parkeerretributies. Wie zegt dat de controle beter wordt als dat gecentraliseerd gebeurt?"

Voor de meeste Vlaamse par­tijen kan een herfinanciering van Brussel alleen na een interne stadshervorming.
Cools: "Het is nog maar de vraag of de Vlaams-Brusselse politici daar ook allemaal voorstander van zijn."

De Brusselse SP.A in elk geval wel.
Cools: "Pascal Smet was een rampzalige minister van Openbare Werken. Er is niets van zijn projecten terechtgekomen. Als we in deze stad iets willen, dan is er overleg nodig.
Wij betwisten dat een fusie van de gemeenten een financiële bonus zal opleveren. Antwerpen heeft bewezen dat een grote stad niet noodzakelijk goedkoper is. Wij zijn voorstander van subsidiariteit: leg de bevoegdheid op het niveau waar ze het beste rendeert. Daarover valt te praten, natuurlijk. Het lijkt me bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat het Gewest het beheer van de zwembaden overneemt."

De werkgroep die zich in het Brussels parlement, onder leiding van Dimitri Yernault (PS), over de bevoegdhedentransfer boog, heeft niet veel opgeleverd.
Cools: "De Brusselse gemeenten hébben al veel bevoegdheden moeten afstaan aan het Gewest. Huisvuilophaling en brandweer zijn in Vlaanderen en Wallonië in handen van de gemeenten, of van intercommunales. Niet zo in Brussel."

Ook de groep rond Philippe Van Parijs en Alain Deneef stelt een fusie voor met behoud van districten.
Cools: "Districten zonder politieke macht, zoals in Parijs of Wenen, zijn de negatie van de democratie. Mandatarissen verkiezen om die dan als soort van postbus te laten functioneren, zonder eigen begroting, zonder eigen inkomsten, daar bedanken wij feestelijk voor."
"Weet u, de Brusselse gemeenten staan vandaag al onder voogdij van het Brussels Gewest. Ze zijn met handen en voeten gebonden. Veertien of vijftien Brusselse gemeenten staan zelfs onder curatele. De begrotingen worden vooraf goedgekeurd door een ambtenaar van het Brussels Gewest die geen enkele politieke verantwoording aan de kiezer hoeft af te leggen."
"Er is al veel geknaagd aan de autonomie van de Brusselse lokale besturen. Op het vlak van stedenbouw en openbare werken moeten de gemeenten voor heel wat dossiers het fiat krijgen van het Gewest. Omgekeerd: als het Brussels Gewest grote projecten wil uitvoeren in een wijk, dan hebben de betrokken gemeenten alleen een raadgevende stem, niet meer of niet minder dan om het even welke burger."

Een staatshervorming kan de Brusselse gemeenten ook verplichten om samen te smelten.
Cools: "De Franstaligen zullen daar nooit mee instemmen. Een fusie van de Brusselse gemeenten komt er nooit."

PS en Ecolo willen het aantal schepenen en burgemeesters in het Brussels parlement inperken. Akkoord?
Cools: "Ik spreek hier in persoonlijke naam: het is een hypocriet voorstel. Ofwel bant men alle lokale mandatarissen uit het Brussels parlement, ofwel laat men de democratie haar werk doen. Want wat zullen we zien? Alleen de burgemeesters zullen nog in staat zijn om genoeg stemmen te halen om een zitje in het Brussels parlement te bemachtigen. En het zijn precies de burgemeesters die de handen vol hebben met het beheer van hun gemeente. Er zijn daarentegen in Brussel wel te veel politieke mandatarissen - en dan heb ik het niet over de gemeenteraadsleden die het moeten rooien met enkele tientallen euro's per zitting. Het Brussels parlement, maar ook de Brusselse schepencolleges daarentegen zouden het gerust met wat minder politici kunnen doen. Zoals vroeger."

Marc Cools:

Geboren in 1956 in Etterbeek

Handelsingenieur (Solvay)

Mouvement Réformateur (MR)

Lid van het Brussels parlement van 1989 tot 2004

Schepen in Ukkel sinds 1990

Voorzitter van de Brusselse Vereniging voor Stad en Gemeenten sinds 2005

Vanaf juni 2011 voorzitter van de Belgische Vereniging voor Steden en Gemeenten