'Zonder ander arbeidsmigratiebeleid stoten sans-papiers op dezelfde drempels'

Ober: 3 euro per uur. Poetshulp: 3 euro. Metselaar: 4 euro. Kapper: 5 euro. Het zijn de cijfers die de sans-papiers zelf verzamelden onder de ruim vierhonderd mensen in hongerstaking. FAIRWORK Belgium is een in Brussel gevestigde vzw die opkomt voor de rechten van arbeiders zonder wettig verblijf. Coördinator Jan Knockaert kijkt niet op van die cijfers. “De lonen zijn door corona nog verder gezakt terwijl ze al onder de bodem zaten.”

FAIRWORK Belgium werkt al jaren in Brussel aan een betere positie voor mensen die in precaire omstandigheden leven of geen wettige verblijfsvergunning hebben. Vaak werken deze mensen in allerlei verschillende sectoren, maar de meesten zijn tewerkgesteld in de bouw en horeca of als huis- en schoonmaakpersoneel. “De enige sector waar we geen mensen zonder wettig verblijf tegenkomen, is de ambtenarij,” zegt Knockaert.

In 2020 ontving FAIRWORK 474 hulpvragen, zo blijkt uit het net gepubliceerde jaarrappoort. “Dat is het tweede grootste aantal ooit, maar wel een daling ten opzichte van de 520 hulpvragen van 2019,” klinkt het. Dat komt vermoedelijk doordat werknemers vanwege corona moeilijker ander werk konden vinden en dus bij hun werkgever bleven, ondanks de uitbuiting.

Van de 411 hulpvragers van wie FAIRWORK de gegevens kon verzamelen was 63 procent man en 37 procent vrouw. De werknemers waren afkomstig uit 65 landen, met als grootste groepen Brazilianen (68) en Marokkanen (59), gevolgd door Colombianen (20), Filipijnen (17) en Peruanen (12).

De sans-papiers die nu al een half jaar actie aan het voeren zijn, publiceerden recent een lijstje met de beroepen die ze uitoefenen en wat ze daarvoor verdienen. Komt dat overeen met de klachten die jullie ontvangen?

“We merken dat door corona de uitbuiting nog is toegenomen. Het laatste jaar was er zoveel dicht: de horeca ging op slot, de werven lagen tijdelijk stil, heel veel mensen waren hun job in de informaliteit kwijt en hebben moeten aanvaarden om voor nog minder loon te werken dan de afgelopen jaren. De lonen zijn nog verder gezakt, terwijl ze al onder de bodem zaten.”

“Het gaat om informele arbeid, dus arbeid die niet conform de arbeidswetten is. Daar zijn twee oorzaken voor: werkgevers zijn op zoek naar de laagste prijs om hun concurrentiepositie te behouden. Consumenten staan er niet bij stil, maar we moeten daarover nadenken, ook bij verbouwingen. Als je een offerte krijgt met vier verschillende aannemers en er één is die substantieel goedkoper is dan de anderen, dan weet je dat er iets niet in orde is.”

“Aan de andere kant heb je een groep mensen die naar België willen komen om te werken, die dat niet op een legale manier kunnen doen. Er zijn ook mensen die hier waren met een verblijfsvergunning maar die op de één of andere manier zijn verloren. Die moeten hier overleven. Je hebt niet zoveel opties om te overleven, want er is geen steun vanuit de overheid of het OCMW. Het enige wat je krijgt is dringende medische hulp. De enige opties die overblijven zijn steun van vrienden, bedelen, sekswerk, criminaliteit en zwartwerk. De meesten kiezen voor het laatste.”

Het lijkt alsof mensen denken dat ze na een paar jaar doorbijten met een hongerloon vroeg of laat wel een verblijfsvergunning zullen krijgen. Waar komt dat idee vandaan?

“In andere landen gebeurt dat soms wel, zoals in Frankrijk en Portugal. In Frankrijk zijn er al verschillende keren stakingen geweest: restaurants die sloten of magazijnen die werden bezet door mensen zonder wettig verblijf. De redenering is: als we kunnen bewijzen dat we hebben bijgedragen en capaciteiten hebben, dan komen de papieren daarna wel. In België bestaat er geen regularisatie via werk.

Soms houden werkgevers die mythe ook in stand omdat het hen wel goed uitkomt: 'Even op de tanden bijten en aan het einde van de rit komt de heilige graal: een wettig verblijf.' Advocaten voeden het soms ook: als je in een aanvraag tot regularisatie vermeldt dat je werk kunt vinden, maak je meer kans. Het helpt als je in het geheel van een dossier ook een inkomen kunt genereren. Maar het is niet het enige criterium. Uit wanhoop hoort men soms enkel wat men wil horen en ieder element dat lijkt aan te geven dat men een verblijfsvergunning kan verkrijgen wordt dan groter dan het in realiteit is."

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) liet aan BRUZZ weten dat er op Europees niveau werk wordt gemaakt van de zogenaamde 'Blue Card', een Europese tegenhanger van de Amerikaanse Green Card. Biedt hij daarmee een antwoord op deze problematiek?

“Er kan meer gebeuren, er moet meer vanuit de uitgebuite werknemer gekeken worden. Hoe kunnen we hem of haar beter begeleiden om loon terug te krijgen of een arbeidsongeval erkend te krijgen? Hoe kunnen de malafide werkgevers worden bestraft? Daar kan nog meer op worden ingezet.”

“De drempels voor arbeidsmigratie zijn zo hoog dat maar een heel beperkt publiek erover geraakt. Er zijn andere voorbeelden in de Europese Unie met een ruimer arbeidsmigratiebeleid – zonder dat je de poorten openzet. Als je bang bent voor een te groot aantal mensen dat via een nieuw arbeidsmigratiekanaal binnenkomt, leg dan de kost van de arbeidsmigratie bij de werkgever, zodat die alleen iemand aanwerft die de werkgever echt nodig heeft. Zorg dat de werknemer is geïnformeerd over zijn rechten en weet waar hij terecht kan als er een probleem is. In dat geval mag dat geen impact hebben op hun verblijfsrecht. Tijdens de regularisatie van 2009 hebben we de kwetsbaarheid gezien van werknemers met arbeidskaart B.”

“Enerzijds hoor je voortdurend dat er mensen nodig zijn op de arbeidsmarkt en anderzijds heb je een heel strikt arbeidsmigratiebeleid, dat op geen enkel moment kijkt vanuit het perspectief van de arbeidsmigrant zelf. Het gaat er vooral over hoe we het de werkgever niet te moeilijk mogen maken, of hoe het administratief eenvoudig blijft. Zweden en Portugal hebben een ander beleid, dat veel opener staat voor arbeidsmigranten en waar het land tegelijkertijd niet wordt overrompeld.”

De arbeidswet en het migratiebeleid lijken soms tegenover elkaar te staan. Als er nu niets verandert, zitten we dan over vijf of tien jaar weer met een hongerstaking?

“Zolang er geen ander arbeidsmigratiebeleid komt zal je altijd mensen zonder wettig verblijf hebben die op dezelfde drempels stoten met dezelfde frustraties. Ik vrees inderdaad dat dit er voor kan zorgen dat dit niet de laatste hongerstaking is. De arbeidswet en de migratiewet tellen allebei mee. Dé oplossing bestaat niet.”

“We moeten kijken naar twee elementen: ik denk aan een opener beleid waarbij de overheid de werkgever veel meer vrij laat, zoals in Portugal en Zweden. Er moet ook een oplossing komen voor huispersoneel, want er bestaat voor hen geen legale weg om te migreren. Zij zullen zeker geen 43.000 euro per jaar verdienen en de baan wordt ook niet gezien als een knelpuntberoep. Als tweede moet de arbeidsmigrant zijn rechten echt kennen en bij problemen klacht kunnen indienen zonder het risico te lopen zijn verblijf te verliezen.”

“Als de kostprijs van de arbeidsmigratie bij de werkgever ligt en de mogelijkheid bestaat om te ageren tegen uitbuiting zonder dat dat een risico vormt voor de werknemer, dan gaat het systeem zich corrigeren. Als je mensen naar de informaliteit duwt, heb je er geen controle meer over. Dan kun je het natuurlijk wel gemakkelijker negeren.”

Eerder deze week werd op een werf in Oudergem tijdens een inspectie een geval van mensenhandel vastgesteld. Gebeuren dat soort controles genoeg?

“Voor mij nooit genoeg. Onderbezetting bij inspectiediensten is een probleem, daarnaast waren er door corona ook minder inspecties. De prioriteit van zo’n inspectie moet zijn om elementen tegen de werkgever te verzamelen. Als iemand op de werkvloer wordt gecontroleerd op wettig verblijf en daarna wordt afgevoerd, is het vertrouwen om een dossier op te bouwen verdwenen. De focus moet verschuiven van migratiebeleid afdwingen naar arbeidsrechten afdwingen.”

“Als het over mensenhandel gaat, kunnen slachtoffers via het statuut van slachtoffer mensenhandel een verblijfsvergunning krijgen. Maar 99 procent van de dossiers die bij ons belanden, gaan niet over mensenhandel, maar wel over uitbuiting. Voor de groep die net niet genoeg wordt uitgebuit moet er toch een antwoord komen, waardoor ze toch op zijn minst hun arbeidsrechten kunnen doen naleven.”

Wat nu met deze, naar schatting 150.000 mensen, die al jaren in België wonen en werken? De staatssecretaris zegt dat ze naar het buitenland moeten gaan om daar te solliciteren voor de knelpuntenberoepen in België. Is dat een realistische optie?

“Dat is een argumentatie die ik bizar vind, want er is in Brussel geen knelpuntenberoepenlijst waar mensen vanuit het buitenland voor kunnen solliciteren. Ik denk dat je eerder moet gaan naar een systeem met een nieuw arbeidsmigratiebeleid en mensen die hier al zijn de mogelijkheid geven om in te stappen in dat systeem. Ik ken mensen die dat al gedaan hebben, naar het buitenland gaan om daar te solliciteren. Als IT-er zijn ze teruggekomen. Maar heel vaak is die zekerheid dat het lukt er niet. We willen circulaire migratie in België, hoor ik soms. De beste manier om géén circulaire migratie te hebben, is om heel veel regeltjes op te stellen in je arbeidsmigratiebeleid. Want als deze mensen vertrekken, weten ze niet of ze ooit nog kunnen terugkeren.”